Το παλιό χωριό του Αη Στράτη ξανανιώνει

Ξημερώματα Τρίτης 20 Φεβρουαρίου του 1968. Σεισμός έντασης 7,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ πλήττει το Βόρειο Αιγαίο και ισοπεδώνει τον Αγιο Ευστράτιο. Ο Εγκέλαδος άφησε στο πέρασμά του 20 νεκρούς, 39 τραυματίες και εκατοντάδες αστέγους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΑΣΠ, στο ακριτικό νησί και στη Λήμνο κατέρρευσαν 175 οικήματα, ενώ περισσότερα από 2.000 υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Το μέγεθος του σεισμού ήταν τόσο μεγάλο, που σπίτια κατέρρευσαν στην Πέργαμο της Μ. Ασίας –ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του -, ενώ θαλάσσιο κύμα ύψους 1,2 μέτρων «χτύπησε» το λιμάνι της Μύρινας.

Χαρακτηριστικές της τραγωδίας είναι και οι μαρτυρίες που είδαν τότε το φως της δημοσιότητας στον Τύπο της εποχής. «Πάρτε με από αυτό το καταραμένο νησί. Πάρτε με από τον τάφο των παιδιών μου» φώναζε μια χαροκαμένη μητέρα, η οποία έχασε στα χαλάσματα τα δύο της παιδιά ηλικίας 7 και 15 ετών, όπως γράφει «Το Βήμα» δύο ημέρες μετά το φονικό χτύπημα.

Η μετασεισμική ακολουθία ήταν έντονη, με τον μεγαλύτερο μετασεισμό να γίνεται δύο μήνες μετά, με ένταση 5,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Οι κάτοικοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τον Αη Στράτη φοβούμενοι αφενός τα συνεχή ταρακουνήματα και αφετέρου λόγω της ανησυχίας που είχε προκαλέσει η ύπαρξη ενός υποτιθέμενου ηφαιστείου, καθώς, σύμφωνα με μαρτυρίες, την ώρα του σεισμού κάτοικοι παρατήρησαν μια περίεργη λάμψη στον ουρανό και στη συνέχεια ακολούθησε καπνός.

Ο δεύτερος λόγος διαψεύστηκε άμεσα από γεωλόγους που μετέβησαν στο νησί. Σε μικρό χρονικό διάστημα ο πληθυσμός του νησιού συρρικνώθηκε σημαντικά. Πριν από τον σεισμό έφτανε τους 1.060 κάτοικους, ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 1971 η μείωση ξεπέρασε το 50% –έμειναν 422 κάτοικοι. Το 1981 ήταν 296, το 1991 ήταν 286 και το 2017 ο πληθυσμός ήταν κάτω από 200 άτομα.

Το δικό τους λιθαράκι στη δραματική μείωση του πληθυσμού έβαλαν και οι καταστροφικές, όπως αποδείχθηκαν, επιλογές της τότε χουντικής κυβέρνησης, καθώς ο οικισμός απαλλοτριώθηκε και στη συνέχεια συνεργεία του Στρατού κατεδάφισαν ό,τι είχε απομείνει. Ο τότε νομάρχης του νησιού δήλωνε –όπως γράφει «Το Βήμα» στις 23 Φεβρουαρίου 1968 –ότι ο νέος οικισμός, ο οποίος χτίστηκε στη μοναδική πεδινή έκταση του νησιού, στις δύο πλευρές του βασικού χειμάρρου, θα είναι «μοντέρνος με ωραία και γερά σπίτια». «Χάθηκαν τελείως ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα και το ύφος του τόπου αυτού και δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες για να αρχίσει να παίρνει μια κάθοδο το νησί» σημειώνει η δήμαρχος του νησιού κ. Μαρία Κακαλή συμπληρώνοντας: «Εφυγε πολύς κόσμος, σταμάτησαν οι γεωργικές καλλιέργειες και αυτή η αλλαγή οδήγησε σε μια απομόνωση και αποξένωση των κατοίκων. Από τη στιγμή που τους ξερίζωσαν από τη γειτονιά τους και τους έδωσαν σπίτια με κλήρωση για τα μέρη που ήταν τα χωράφια τους, καταλαβαίνετε το σοκ που υπέστησαν».

Τα τελευταία χρόνια έχει υιοθετηθεί η ιδέα της επανασύστασης του παλιού χωριού του Αγίου Ευστρατίου με την επανακατασκευή των δημόσιων και ιδιωτικών κτισμάτων, εφαρμόζοντας τα ίδια αρχιτεκτονικά στοιχεία που είχε ο οικισμός πριν από την καταστροφή του. Για τον σκοπό αυτόν εκδόθηκε και σχετικό Προεδρικό Διάταγμα (13/1/2005 ΦΕΚ 171/16-2-2005 Δ’) με το οποίο τμήμα του οικισμού χαρακτηρίζεται ως παραδοσιακό.

«Η ιδέα της επανασύστασης του παλιού ερειπωμένου οικισμού είναι κατά κυριολεξία μια ζωοφόρος ιδέα για την επανακατοίκηση και την αξιοποίησή του. Αναζωογονούμε τον ερειπωμένο τόπο και δίνουμε αναπτυξιακή ώθηση στο ακριτικό νησί. Με αυτόν τον τρόπο δίνουμε έναν νέο κύκλο ζωής στον χρόνο. Μια νέα ζωντάνια που υπό κάποια έννοια αποτελεί την αδιατάρακτη ιστορική του συνέχεια. Γίνεται σήμερα μια νέα αφετηρία, 50 χρόνια μετά, γιατί οι κοινωνίες που θυμούνται βρίσκουν πάντα τη δύναμη και συνεχίζουν. Οταν κανείς θυμάται και αντιμάχεται τη λήθη, μπορεί να κάνει βήματα δημιουργίας» δηλώνει στο «Βήμα» η περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου, κυρία Χριστιάνα Καλογήρου.

Ο Δήμος Αγίου Ευστρατίου διαμόρφωσε ένα πρόγραμμα υποστήριξης επανακατοίκησης και αξιοποίησης του ερειπωμένου χωριού.

Η μελέτη κτηματογράφησης του απαλλοτριωμένου χώρου του παλαιού οικισμού έγινε τον Νοέμβριο του 2008 και το πρώτο βήμα για την υλοποίηση του σχεδίου ήταν η αποκάλυψη και αποκατάσταση των κοινόχρηστων χώρων και η κατασκευή υπόγειων δικτύων.

«Είναι πάρα πολύ σημαντικό το γεγονός ότι θα μπούμε στη διαδικασία της αποκάλυψης κοινόχρηστων χώρων, όπου συγχρόνως θα φανούν και τα οικόπεδα – ιδιοκτησίες των ανθρώπων, γιατί ύστερα από τόσα χρόνια δεν φαίνεται τι υπήρχε εκεί. Μόνο από φωτογραφίες μπορεί να καταλάβει κάποιος τι υπήρχε στο βουνό κάποτε. Υπάρχουν κάποια σπίτια που σώθηκαν κοντά στο λιμάνι και δείχνουν την αρχιτεκτονική του τόπου, οπότε μπορεί κανείς να πάρει μια πολύ μικρή γεύση του τι θα μπορεί να γίνει στην πορεία» σημειώνει η κυρία Κακαλή.

Αποκατάσταση της ιστορίας

Το έργο ξεκινά άμεσα, η χρηματοδότησή του ξεπερνά τα 3 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων τα 2,5 εκατομμύρια προέρχονται από ευρωπαϊκούς πόρους, σε μια έκταση περίπου 18.200 τετραγωνικών μέτρων και έχει ως αντικείμενο αρχικά την απομάκρυνση των οικοδομικών υλικών που έχουν καθαιρεθεί και καταπλακωθεί μετά τον σεισμό, ώστε να καταστεί δυνατή η αποκατάσταση των κοινόχρηστων χώρων που θα αποκαλυφθούν με στόχο τη διάσωση παραδοσιακών στοιχείων αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος και τη δημιουργία προϋποθέσεων για την ανάδειξη και αποκατάσταση του παραδοσιακού οικισμού. Θα χρησιμοποιηθούν οι δομικοί λίθοι που θα απομακρυνθούν με το παρόν έργο – για τον λόγο αυτόν δημιουργείται δανειοθάλαμος δομικών λίθων.

Με την ολοκλήρωση του έργου θα αναβαθμιστεί συνολικά ο οικισμός, με την αποκατάσταση του ιστορικού του πυρήνα και τη δημιουργία νέων αισθητικών προτύπων – αποκατάσταση κοινόχρηστων χώρων και αστικός εξοπλισμός – αλλά και λειτουργικών, όπως οι πεζοδρομήσεις για το σύνολο του οικισμού.

Η αποκατάσταση του οικισμού θέτει τις βάσεις για την προσέλκυση των παλαιών ιδιοκτητών αλλά και νέων που θα ενδιαφερθούν για την πραγματοποίηση επενδύσεων αξιοποίησης σε έναν χώρο που θα διαθέτει όλα τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά και την αισθητική του παλαιού οικισμού, αλλά και τις σύγχρονες υποδομές για κατοικία και επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα του τουρισμού.