SOS για τον «θησαυρό» του Πανεπιστημίου Αθηνών

Στην οδό Σκουφά, απέναντι από πολυσύχναστο αθηναϊκό καφέ και κοντά στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, βρίσκεται ένα γωνιακό κτίριο με μια μεγάλη ξύλινη πόρτα. Εκ πρώτης όψεως μοιάζει με αστικό σπίτι του περασμένου αιώνα –κτίριο του Μεσοπολέμου. Η πόρτα δεν ανοιγοκλείνει συχνά. Μπορεί να μένεις δίπλα χρόνια χωρίς ποτέ να καταλάβεις ότι εκεί μέσα «φωλιάζουν» μερικοί από τους μεγαλύτερους θησαυρούς από συστάσεως του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Ή από συστάσεως του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μια ημέρα του 1837 κατά την οποία ο νεαρός βασιλιάς δάκρυσε, όπως λένε οι πηγές, το διπλωματικό σώμα κατέβηκε σύσσωμο στο «κατάστημα του Πανεπιστημίου, το Συμβούλιον, οι Γραμματείς της Επικρατείας, η Ιερά Σύνοδος και πλήθος υπαλλήλων και άλλων πολιτών διαφόρων τάξεων».

Δύο αιώνες ιστορίας

Το ιστορικό αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών ξεπερνά τις 2.000.000 σελίδες, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν το σύνολο της ελληνικής ακαδημαϊκής ιστορίας από το 1837 και μετά: έγγραφα της Συγκλήτου, αρχεία γραμματειών των σχολών, αρχεία πρωτοκόλλου, προσωπικά αρχεία καθηγητών, διδακτορικές διατριβές, φωτογραφικό, ηχητικό και κινηματογραφικό υλικό, η «ακτινογραφία» σχεδόν δύο αιώνων της ελληνικής πολιτικής και επιστημονικής ζωής της χώρας.

Ολα αυτά στο υπόγειο της οδού Σκουφά! Η αλήθεια είναι ότι οι έξι εργαζόμενοι καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διατήρηση του αρχείου σε καλή κατάσταση, όμως η αλήθεια είναι μία: αν το υλικό αυτό δεν μεταφερθεί σύντομα σε μεγαλύτερο χώρο, προσαρμοσμένο στα σύγχρονα δεδομένα συντήρησης και αποθήκευσης ιστορικών εγγράφων, όλος ο πλούτος του κινδυνεύει να χαθεί.

«Με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στο πανεπιστήμιο, για να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε πρέπει να αναζητήσουμε ιδιωτική χρηματοδότηση» λέει ο πρόεδρος του ΔΣ του ιστορικού αρχείου, καθηγητής κ. Γεράσιμος Κουζέλης, ο οποίος όμως πλέον μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα σε δύο σημαντικές θέσεις, καθώς ανέλαβε πρόσφατα την προεδρία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) του υπουργείου Παιδείας, το οποίο τους επόμενους μήνες θα εισηγηθεί όλες τις αλλαγές στα σχολεία.

Η ψηφιοποίηση του αρχείου του ΕΚΠΑ ξεκίνησε το 1999 με κοινοτικά κονδύλια και ως σήμερα έχει ολοκληρωθεί περίπου το ένα τέταρτο του υλικού (http://pergamos.lib.uoa.gr/). «Η ψηφιοποίηση είναι κάτι που πρέπει άμεσα να ολοκληρωθεί, γι’ αυτό και αναζητούμε ιδιωτικούς πόρους» λέει ο κ. Κουζέλης. «Αν δεν ψηφιοποιηθεί, το υλικό κινδυνεύει να χαθεί» αναφέρει χαρακτηριστικά και προσθέτει ότι προσπαθεί παράλληλα να ενεργοποιήσει ένα σωματείο φίλων του ιστορικού αρχείου στη διάσωση των θησαυρών του. «Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα ιστορικά αρχεία πανεπιστημίων στην Ευρώπη, δεν θα το αφήσουμε να χαθεί» επισημαίνει.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει επιστημονικός συνεργάτης του αρχείου που συμμετέχει στην κουβέντα μας, πρόσφατα μέλος της εβραϊκής κοινότητας της Νέας Υόρκης αναζητούσε ένα κρίσιμο στοιχείο για μια μεγάλη επιστημονική έρευνα που απαιτούσε στοιχεία για το αν πέρασε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών απόγονος της μεγάλης οικογένειας των Ρωμανών. «Αυτή η πληροφορία μπορεί να βρεθεί μόνο μέσα από τα αρχεία του Πανεπιστημίου Αθηνών» αναφέρει ο κ. Κουζέλης, που σημειώνει ότι με βάση τα ευρήματα του ιστορικού αρχείου κάνουν την έρευνά τους πολλοί φοιτητές του ιδρύματος.

Ζητείται ευεργέτης

Πώς ήταν τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του το Πανεπιστήμιο; Τι γινόταν στην Αθήνα τότε; Τι ανέφεραν οι πρώτοι «ηγέτες» του στις ομιλίες τους; Τι αποφάσεις έπαιρνε η Σύγκλητος; Τι γινόταν στο εσωτερικό του ΕΚΠΑ επί Κατοχής ή την περίοδο της δικτατορίας; Για έναν ερευνητή οι πληροφορίες αυτές έχουν την αξία χρυσού. Κινδυνεύουν ωστόσο στα υπόγεια ενός κτιρίου που διατηρείται ακόμη λειτουργικό, αλλά για πόσο;

Σκέψεις υπάρχουν για μετακίνηση στο κτίριο του Μουσείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οδό Θόλου, στην Πλάκα. Ωστόσο το κτίριο αυτό, αν και διαθέτει την απαραίτητη υποδομή, είναι αρκετά μικρότερο εκείνου της οδού Σκουφά. Εναλλακτικά εξετάζεται το σενάριο της μεταφοράς του σε αποθήκη σχολής στην οδό Αιόλου που διαθέτει υποδομή φύλαξης αρχείου, αλλά θα παραμείνει μακριά από τη διοικητική «βάση» του.

Αναζητείται έτσι, σε περίοδο δύσκολη για τη χώρα, αλλά με σημαντικότερη από ποτέ την ανάγκη διαφύλαξης της πολιτιστικής της κληρονομιάς, για μία ακόμη φορά δωρητής ή ευεργέτης για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Μόνο η ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης στοιχίζει περίπου 250.000 ευρώ» λέει ο κ. Κουζέλης. «Εχουμε ωστόσο επαρκές ανθρώπινο δυναμικό, έξι συνεργάτες που δουλεύουν εντατικά, μια αρχειοθέτη, μια ιστορικό ερευνήτρια που μπορεί και να διδάξει και τρεις υπαλλήλους γραμματειακών προδιαγραφών» συμπληρώνει.