Η Βιέννη ανοίγει δρόμο…

Πόλεμοι έχουν γίνει για πολλούς λόγους: εδαφικούς, γεωπολιτικούς, ποδοσφαιρικούς, ερωτικούς –παράδειγμα, για την ωραία Ελένη. Σε αυτούς προστέθηκε τώρα και ένας «πεζοδρομικός»: εκείνος για την πεζοδρόμηση της Mariahilferstrasse (Μαρία-χίλφερ-στράσε), του κεντρικότερου δρόμου της Βιέννης. Στη σύρραξη δεν χρησιμοποιήθηκαν βέβαια βόμβες και πύραυλοι αλλά μόνο φραστικά όπλα. Αλλά αυτό δεν την έκανε λιγότερο «πολεμική». Για περίπου έναν χρόνο η πόλη έμοιαζε με πεδίο μάχης. Με αντιπάλους, από τη μια, τη φράξια των αυτοκινητιστών, με πρωτοστάτη το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα, και από την άλλη το μέγα πλήθος των πεζών, με «μπροστάρισσα» την πράσινη αντιδήμαρχο της πόλης Μαρία Βασιλάκου.

Τη λύση έδωσε… δημοψήφισμα

Τέλος καλό, όλα καλά –νικητές βγήκαν οι «καλοί», ήτοι οι πλέον αδύναμοι, οι πεζοί. Στο δημοψήφισμα που έγινε τον περασμένο Μάρτιο στο 6ο και στο 7ο προάστιο της πόλης, που τα ενώνει η Mariahilferstrasse, η πλειοψηφία των κατοίκων (53,2%) τάχθηκε υπέρ της πεζοδρόμησης. Οκτώ μήνες αργότερα αυτή είχε γίνει πράξη. «Δεν έχω λόγια. Αν μάλιστα ξεπεράσουμε στις ερχόμενες εκλογές για το δημαρχείο το 15%, θα πέσω από το παράθυρο» έλεγε μια μεθυσμένη από χαρά αντιδήμαρχος –μη εννοώντας μάλλον το παράθυρο του γραφείου της στο δημαρχείο της Βιέννης, που βρίσκεται, αν συνυπολογίσουμε τους δύο ημιωρόφους, στο τέταρτο πάτωμα.

Η Mariahilferstrasse δεν είναι ο πρώτος δρόμος που πεζοδρομήθηκε στην αυστριακή πρωτεύουσα. Αυτό έχει γίνει ήδη από καιρό στο 1ο προάστιο, τον ιστορικό πυρήνα της πόλης. Εκείνο όμως που την κάνει να ξεχωρίζει είναι ότι πρόκειται για την πιο μεγάλη και πιο δημοφιλή εμπορική λεωφόρο της Βιέννης και όχι μόνο. Αν σταθεί κανείς για πέντε λεπτά σε ένα κομβικό σημείο της, για παράδειγμα στην τομή της με τη Neubaugasse, θα δει εκπροσώπους από όλες τις φυλές της Μεσευρώπης και θα ακούσει δεκάδες δυτικές και σλαβικές γλώσσες που πριν από το ξέσπασμα της κρίσης καλύπτονταν συχνά (αυτονόητο τότε!) από τα ελληνικά.

Οι κεντρικοί δρόμοι μιας πόλης είναι συνήθως απλά δομημένοι: λωρίδες κυκλοφορίας, χώροι στάθμευσης, πεζοδρόμια. Τα τελευταία είναι οι «μικροί» της παρέας που γίνονται ακόμη μικρότερα επειδή καλύπτονται από πολλά ξένα σώματα –περίπτερα, τραπέζια και καρέκλες καφενείων, σηματοδότες και πάει λέγοντας. Οσο δεν ρέει η κυκλοφορία, η σχέση αυτοκινήτων – πεζών μοιάζει ακίνδυνη, το πολύ να θυμίζει μάλλον «ισορροπία τρόμου». Με την έναρξη της κυκλοφορίας όμως επέρχεται το χάος –τα οχήματα εφορμούν σαν τρελά και ταυτόχρονα «κολλάνε» τους πεζούς στα πεζοδρόμια. Η σχέση του αυτοκινητιστή και του οδοιπόρου μετατρέπεται έτσι σε μονόδρομο: ο πρώτος τείνει να εκμηδενίσει τον δεύτερο.

«Εκτός νόμου» οι οδηγοί

Στη Mariahilferstrasse συνέβη πρόσφατα η πλήρης ανατροπή: οι λωρίδες κυκλοφορίας και το πάρκινγκ έχουν καταργηθεί, ο δρόμος έχει γίνει ένα με το πεζοδρόμιο. Το αυτοκίνητο και ο οδηγός του έχουν εξοριστεί από την περιοχή –μόνο λίγα οχήματα επιτρέπεται να μπαίνουν τις πρωινές ώρες δειλά-δειλά σε αυτήν για να ανεφοδιάζουν τα μαγαζιά με εμπορεύματα ή με άλλα είδη ανάγκης. «Δεν πρέπει να αποκλείουμε φονταμενταλιστικά τη συμμετοχή των αυτοκινήτων στην εξυπηρέτηση των αναγκών μας» λέει ο διάσημος συγκοινωνιολόγος Χέρμαν Κνοφλάχερ. «Αλλά στο κέντρο μιας πόλης η συμμετοχή τους μπορεί να περιοριστεί στο 4%-6% σε σχέση με εκείνη πριν από την πεζοδρόμηση. Οσο, δηλαδή, χρειάζονται πραγματικά για να εξασφαλίσουν τον ανεφοδιασμό της περιοχής ή να παράσχουν πρώτες βοήθειες».

Με τον αποκλεισμό των οχημάτων οι άνθρωποι δεν κερδίζουν μόνο ζωτικό χώρο αλλά και κάθε ευχέρεια να επικοινωνήσουν –να μυριστούν, να κοιταχθούν, να αγγιχθούν, να μιλήσουν μεταξύ τους. Ο δρόμος ξαναβρίσκει τη χαμένη λειτουργία του (και γοητεία!) ως τόπου περιπάτου και επαφής, η επικοινωνία αντικαθιστά τη συγκοινωνία.

Ταυτόχρονα αλλάζει και το τέμπο. Ενα βασικό γνώρισμα της παγκοσμιοποίησης, ως γνωστόν, είναι η επιτάχυνση. Στον αυτοκινητόδρομο, ωστόσο, και ιδιαίτερα σε ώρες αιχμής, αυτή προκαλεί το αντίθετό της: στις λωρίδες κυκλοφορίας μποτιλιαρίσματα, στα πεζοδρόμια βηματισμός τύπου «slow motion», αργής κίνησης. Στις πεζοδρομημένες οδούς, αντίθετα, όπως διαπιστώνουν οι λεγόμενοι «κοινωνιολόγοι της πόλης», συντελείται η αντιστροφή της αντιστροφής: όσο και να «σουλατσάρουν», οι πεζοί φτάνουν τελικά ταχύτερα στον προορισμό τους από ό,τι όταν αλληλεμποδίζονται κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων. «Η επιτάχυνση τέτοιου είδους ισοδυναμεί με την αποδυνάμωση του ανθρώπου» λέει ο κ. Κνοφλάχερ. «Μια επιβραδυμένη πόλη, αντίθετα, μπορεί να σταθεί πάλι στα πόδια της, να βάλει φρένο στην παγκοσμιοποίηση και ακολουθώντας το δικό της τέμπο να ξαναγίνει ισχυρή».

Ο δρόμος της πόλης δεν είναι βέβαια μόνο η κάτοψή του. Είναι και τα κτίρια που υψώνονται κάθετα κατά μήκος του. Στη Mariahilferstrasse αυτά είναι κατά κανόνα τεράστια πολυκαταστήματα, κράχτες ενός άκρατου καταναλωτισμού. Χάρη στην πεζοδρόμηση μάλιστα ο τζίρος τους σημειώνει τώρα πρωτόφαντα ρεκόρ. Οι «απελευθερωμένοι» πεζοί υποτάσσονται έτσι εθελοντικά στους καταστηματάρχες. «Είναι όντως πρόβλημα» λέει ο κ. Κνοφλάχερ. «Το αντίβαρο σε αυτό θα ήταν η εγκατάσταση συνεταιρικών επιχειρήσεων στις παρόδους, οι οποίες θα διεύρυναν τη βάση της εναλλακτικής οικονομίας. Ετσι θα δημιουργούνταν νέες κοινωνικές σχέσεις που θα πήγαιναν κόντρα σε εκείνες του καταναλωτισμού». Μόνο που ο αριθμός τέτοιων επιχειρήσεων είναι ακόμη πολύ μικρός.

Αλλάζει ο δρόμος, αλλάζουν και οι άνθρωποι. «Δεν χρειάζονται μετρήσεις γι’ αυτό» λέει ο ίδιος. «Η αλλαγή φαίνεται στα πρόσωπα και στη συμπεριφορά τους. Εξάλλου, αν δεν τους άρεσε η καινούργια κατάσταση, θα είχαν εξεγερθεί ή θα είχαν φύγει από εκεί –ο δρόμος θα είχε νεκρώσει. Το αντίθετο όμως συμβαίνει».

Η Mariahilferstrasse δεν ήταν όντως ποτέ άλλοτε τόσο ζωντανή. Οι πεζοί που την «περπατάνε» αρχίζουν μάλιστα να βάζουν πόδι και στις παρόδους της. Τα πρώτα αιτήματα για την πεζοδρόμησή τους έχουν φτάσει ήδη στο γραφείο της κυρίας Βασιλάκου. Ο πόλεμος πεζών – αυτοκινητιστών λοιπόν ξαναρχίζει, με τους πρώτους να βρίσκονται πάλι στην αντεπίθεση.