Ίσως είναι το μοναδικό μαζικό φαινόμενο των ημερών, πίσω από το οποίο υπάρχει τέτοια ένδεια ερευνών. Η ανεργία του 25%, με τις ανυπολόγιστες συνέπειες σε ψυχικό και πρακτικό επίπεδο, γίνεται αντικείμενο μελέτης, φωτίζεται, και ανατέμνεται, από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στο «βήμα» ανεβαίνουν άνεργοι, τουλάχιστον για ένα χρόνο, που έχουν ζήσει στο πετσί τους το πρόβλημα, εξηγώντας ότι τίποτε δεν είναι εύκολο όταν ξυπνάς το πρωί και δεν έχεις να πας στη δουλειά.
«Στη σύγχρονη εργασιοκεντρική κοινωνία, το άτομο μέσα από το επάγγελμα κατοχυρώνει τα εχέγγυα της ύπαρξής του», τονίζει ο καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας κ. Γρηγόρης Ποταμιάνος. «Η έννοια της ανεργίας δεν περιορίζεται στην απώλεια της εργασίας, επεκτείνεται σε μία γενικότερη αμηχανία απέναντι στη ζωή: ο άνεργος δεν ξέρει τι να κάνει με την ταυτότητα και τον χρόνο του. Η εργασία δεν εξασφαλίζει άλλωστε μόνον τα απαραίτητα εφόδια επιβίωσης, στο άτομο. Του εξασφαλίζει αυτοεκτίμηση, αξιοπρέπεια, αυτοσεβασμό, τη βάση συγκρότησης της ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας του_ πολύ περισσότερο όταν η εργασία είναι προσωπική επιλογή, επιθυμία του ίδιου».
Προσωπικές εξομολογήσεις
– «Ένιωθα ζωντανή μέσα από όλο αυτό, να ξυπνάς το πρωί και να έχεις να κάνεις κάτι, να σκέφτεσαι «θα πάω στη δουλειά». Έχεις ένα στόχο, ένα κίνητρο, να σηκωθείς να βγεις από το σπίτι. Τώρα, δεν υπάρχει…».
– «Τώρα, έτσι όπως είναι οι εποχές και οι κρίσεις, όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, δεν μπορείς να είσαι επιλεκτικός στις δουλειές, δυστυχώς. Φθάσαμε στο σημείο, ό, τι σου δίνουν να το παίρνεις, και με τον μισθό που σου δίνουν. Σ΄ αρέσει, δεν σ΄ αρέσει…».
Ο λόγος των ανέργων που συμμετείχαν στην έρευνα βρίθει συναισθημάτων: απογοήτευση, απαισιοδοξία, ντροπή, κοινωνικός στιγματισμός, αίσθημα εξάρτησης είναι η νέα πραγματικότητα του ανέργου.
– «Ο τρόπος που έβλεπα τη ζωή μου πριν από χρόνια, δεν έχει σχέση με τον τρόπο που τη βλέπω τώρα. Νιώθω ότι δεν ζω, ότι δεν υπάρχει ζωή. Απλώς επιβιώνω».
– «Αυτό είναι το δύσκολο κομμάτι. Βλέπεις ότι η κατάσταση πάει από το κακό στο χειρότερο. Και σκέφτεσαι: πόσο άλλο θα πιάσουμε πάτο δηλαδή;».
– «Αν δεν έχεις λεφτά, από κάπου πρέπει να δανειστείς, προφανώς. Το πιο πιθανό είναι να σε συντηρούν οι δικοί σου».
– «Απογοήτευση. Συμβιβάζομαι με κάτι που θεωρώ ότι δεν αξίζω. Μου αξίζει κάτι καλύτερο».
– «Όταν έχεις προσδοκίες, όνειρα, και φθάνεις στο σημείο να παρακαλάς για μία δουλειά… για μένα είναι ό, τι χειρότερο. Και για την αξιοπρέπεια μου, και για πολλά άλλα…».
Οι ερευνητές τοποθετούν πολλές από τις εξομολογήσεις σε γενικότερο πλαίσιο – το γενικότερο καθεστώς εργασίας στη χώρα, κρίνοντας ότι πυροδοτεί την προσωπική ανασφάλεια καθώς και αισθήματα απαξίωσης, προσωπικής υποτίμησης.
– «Εδώ πέρα, έχω στείλει χιλιάδες βιογραφικά τους τελευταίους 6-7 μήνες και δεν έχω πάρει μία απάντηση…Έχω στείλει παρά πολλά, σου λέω, σε μεγάλες εταιρείες…».
– «Πιστεύω ότι με τις γνώσεις και την εμπειρία που έχω, αργά ή γρήγορα κάτι θα βρω… για το εξωτερικό τουλάχιστον, γιατί εδώ – από ότι αισθάνομαι και από ότι βλέπω – , αν δεν αλλάξουνε τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολο να συνεχίσει κάποιος να μένει άνεργος, και να μη βλέπει κάτι στον ορίζοντα μπροστά…».
– «Τουλάχιστον στο εξωτερικό, υπάρχει ανταπόκριση… ενώ στην Ελλάδα υπάρχει αυτό το πελατειακό σύστημα που μας οδήγησε εδώ που μας οδήγησε…».
Άπλετος χρόνος, διάθεση καμιά
Στην καθημερινή βιωμένη πραγματικότητα, ο χρόνος της μη εργασιακής απασχόλησης, ο χρόνος της ανεργίας, αποκτά αρνητικό πρόσημο. Η ψυχολόγος – ερευνήτρια κυρία Έλλη Αβραμίδου υπογραμμίζει ότι εφόσον ο χρόνος της ανεργίας υπάρχει εξαιτίας της απώλειας εργασίας, η σύνδεση μεταξύ «ελευθερίας» και «χρόνου» καθίσταται αμφιλεγόμενη. Είναι σαν να επιβλήθηκε μία βίαιη ανατροπή της ισορροπίας του χρόνου τους.
– «Έχεις ένα χρόνο στον οποίο μπορείς να κάνεις άπειρα πράγματα…αλλά στην ουσία δεν μπορώ να κάνω τίποτα από όλα αυτά, γιατί η ψυχολογία μου δεν είναι καλή…».
Πολλοί από τους ανέργους καταφεύγουν σε μία εσωτερική αναζήτηση, επαναπροσδιορίζουν πραγματικές επιθυμίες και ανάγκες, συμπληρώνει η ερευνήτρια. Μετατρέπουν τον χρόνο σε ευκαιρία, προσπαθώντας να ανακτήσουν σε συμβολικό επίπεδο τη χαμένη κίνηση της εργασίας μέσα από δραστηριότητες που τους γεμίζουν την ημέρα και τους κάνουν να «ξεφεύγουν» : αθλούνται, κάνουν περιπάτους στη φύση, βγαίνουν με φίλους.
«Οι άνεργοι διακατέχονται από έντονη επιθυμία να διώξουν μακριά το αίσθημα ανημποριάς, θέλουν να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους_ θεμελιώδεις εμπειρίες του ψυχισμού», σημειώνει η κυρία Αβραμίδου.
Η πίστη στο προσωπικό οπλοστάσιο των δυνάμεων τους, η προσπάθεια διατήρησης κάποιας θετικής σκέψης, η στήριξη από τους σημαντικούς άλλους, η σύγκριση με άλλους που βρίσκονται σε ίδια ή και χειρότερη θέση, η επαφή με όσους μοιράζονται κοινές εμπειρίες και σκέψεις, μετατρέπονται σε διεξόδους, χρησιμεύουν ως εργαλεία που βοηθούν τα άτομα να μην καταρρεύσουν.
Ταυτότητα της έρευνας
Η παρούσα – ποιοτική – έρευνα εκπονείται από το Τμήμα Ψυχολογίας (στο πλαίσιο του σεμιναρίου «Κλινική Ψυχολογία και Ποιοτική Έρευνα»), στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και αναμένεται να ολοκληρωθεί ως το τέλος του 2012. Την επιστημονική ευθύνη της έχει ο κ. Γρηγόρης Ποταμιάνος, καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας, και πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας στο Πάντειο, ενώ τον συντονισμό της έχει η κυρία Έλλη Αβραμίδου, ψυχολόγος –ερευνήτρια.
