«Τις αγορεύειν βούλεται;». Η περίφημη φράση που σηματοδοτούσε την έναρξη της λογομαχίας στην Εκκλησία του Δήμου της Αρχαίας Αθήνας συμβολίζει και τη γέννηση μίας εκ των αρχαιότερων τεχνών στην ανθρώπινη ιστορία: της ρητορικής. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι ρητορικοί αγώνες έχουν ταξιδέψει στον χώρο και στον χρόνο, φτάνοντας από την Αθήνα της κρίσης στην… παραγκούπολη του Κέιπ Τάουν και από τους αρχαίους ημών προγόνους στους λιλιπούτειους ρήτορες του 21ου αιώνα.
Μόλις τον περασμένο μήνα οι έλληνες μαθητές που εκπροσώπησαν τη χώρα μας στο Παγκόσμιο Σχολικό Πρωτάθλημα Ρητορικής στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής κέρδισαν την πρώτη θέση ανάμεσα σε 48 μη αγγλόφωνες χώρες, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και εν μέσω κρίσης κάτι από το «ένδοξο» παρελθόν μας επιβιώνει μέσα από το ταλέντο της νέας γενιάς.
Το ταλέντο ωστόσο στερείται νοήματος όταν περιορίζεται σε ένα ελιτίστικο ακαδημαϊκό περιβάλλον – και οι μικροί ρήτορες το γνωρίζουν καλά, παρά το νεαρό της ηλικίας τους. Ετσι, όταν η ελληνική αποστολή βρέθηκε στο Township, το διαβόητο πρώην γκέτο και νυν παραγκούπολη του Κέιπ Τάουν, τα μέλη της δεν έχασαν χρόνο. Ξεκίνησαν συνομιλίες με τους διοργανωτές του «Township Debating League», το οποίο στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί με τον (αδόκιμο) όρο «Ρητορικό Πρωτάθλημα Παραγκούπολης», με στόχο να οργανώσουν ρητορικούς αγώνες για μαθητές μέσω Skype ανάμεσα σε σχολεία της Ελλάδας και της παραγκούπολης!
Ανθη στη λάσπη
Οι πληγές του Απαρτχάιντ είναι εμφανείς σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής της Νότιας Αφρικής. Τα «townships» είναι χωρίς αμφιβολία μία από αυτές. Η κυριολεκτική μετάφραση του όρου είναι «κοινότητα», ωστόσο πρόκειται στην ουσία για τεράστια γκέτο με καταλύματα από λαμαρίνα και ευτελή υλικά, τα οποία δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ προκειμένου να στεγάσουν τους μαύρους που εργάζονταν σε κοινότητες λευκών.
Τέτοιου είδους παραγκουπόλεις δημιουργήθηκαν στα πέριξ πολλών νοτιοαφρικανικών πόλεων, ενώ με την πάροδο των ετών αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό που σε πολλές περιπτώσεις κατέληξαν να είναι μεγαλύτερες από τα ίδια τα αστικά κέντρα. Σήμερα η πλειονότητα των κατοίκων του Κέιπ Τάουν – περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι – ζουν στα «townships» υπό συνθήκες φτώχειας και χωρίς πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες.
Υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες το μόνο που δεν θα περίμενε κανείς να συναντήσει στην παραγκούπολη είναι ένα οργανωμένο πρωτάθλημα ρητορικής στο οποίο συμμετέχουν 24 σχολεία και 1.000 μικροί ρήτορες ηλικίας 13-19 ετών!
Δίψα για μόρφωση
«Ολα ξεκίνησαν το 2003 από μια εθελοντική πρωτοβουλία του Ρητορικού Ομίλου του Πανεπιστημίου του Κέιπ Τάουν. Οι φοιτητές μετατράπηκαν σε «δασκάλους ρητορικής» και οι μαθητές ξεκίνησαν με μικρά αλλά ενθουσιώδη βήματα να εξασκούνται μετά τη λήξη των μαθημάτων. Σήμερα έχουμε περισσότερους από ογδόντα εθελοντές που διδάσκουν αφιλοκερδώς ρητορική στα παιδιά καθημερινά, ακόμη και τα Σαββατοκύριακα» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής» ο 22χρονος κ. Μάικλ Μάρσαντ, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν και συντονιστής του προγράμματος.
«Το εκπαιδευτικό σύστημα στα «townships» αιμορραγεί. Δεν είναι μόνο η έλλειψη υποδομών και κονδυλίων αλλά κυρίως η έλλειψη ανθρώπων με την αναγκαία κατάρτιση. Ο,τι στερείται το σύστημα ωστόσο το αναπληρώνουν τα παιδιά με τον άκρατο ενθουσιασμό και την επιθυμία τους να μορφωθούν. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος της ρητορικής είναι αναντικατάστατος. Μέσα από τους ρητορικούς αγώνες τα παιδιά αρχίζουν να συζητούν σύνθετα ζητήματα κοινωνικοοικονομικής φύσεως, νιώθουν ότι η γνώμη τους εισακούεται, ανεβαίνουν στο βήμα και χτίζουν σιγά-σιγά την αυτοπεποίθησή τους» προσθέτει ο κ. Μάρσαντ.

Πρόσωπο με πρόσωπο με τα προβλήματα
«Ηταν για εμάς μια συγκλονιστική εμπειρία»

Η επαφή των ελλήνων μαθητών με την καθημερινότητα της παραγκούπολης έγινε τον περασμένο μήνα, στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Σχολικού Πρωταθλήματος Ρητορικής, όπου τα μέλη της ελληνικής ομάδας κλήθηκαν να αγορεύσουν μπροστά στους μαθητές σχολείων από το «township». «Ηταν συγκλονιστική εμπειρία. Μέχρι πρότινος, θέματα όπως η παιδική εργασία, η θανατική ποινή ή η προστασία των τοπικών διαλέκτων φάνταζαν κάπως «θεωρητικά» σε εμάς τους Ελληνες. Ηταν υπέροχο να συζητούμε αυτά τα ζητήματα μπροστά σε μαθητές που τους αφορούν άμεσα, να βλέπουμε τις αντιδράσεις στο πρόσωπό τους στο άκουσμα των λέξεων «Μαντέλα», «ρατσισμός», «Απαρτχάιντ»» λέει στο «Βήμα της Κυριακής» η 17χρονη Κατερίνα Μποδούρογλου, εκ των μελών της ελληνικής ομάδας. «Σε μια περίοδο που στην Ελλάδα κυριαρχούν οι παράλληλοι μονόλογοι στα «παράθυρα» και η λαϊκίστικη ρητορική, εμείς οι μαθητές κληθήκαμε να παρουσιάσουμε δομημένα και εμπεριστατωμένα επιχειρήματα» προσθέτει ο Αγαμέμνων Καττής, μαθητής της Γ’ Λυκείου και έτερο μέλος της ομάδας.
Για να συμμετάσχουν στο πρωτάθλημα μάλιστα οι έλληνες μαθητές αναγκάστηκαν να διαβάσουν εις βάθος σύνθετα ζητήματα της Ιστορίας της Νότιας Αφρικής. «Ενα πολύ αμφιλεγόμενο ζήτημα που μελέτησαν τα παιδιά ήταν ο ρόλος της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, του ιδιόμορφου δικαστικού σώματος που συγκροτήθηκε για την εξέταση των εγκλημάτων του Απαρτχάιντ και στο οποίο θύματα και δράστες βρέθηκαν πρόσωπο με πρόσωπο. Τα παιδιά δούλεψαν ακούραστα μετά το σχολείο και τα Σαββατοκύριακα για να προετοιμαστούν. Εν τέλει το αποτέλεσμα μας αποζημίωσε» αναφέρει η προπονήτρια της ομάδας κυρία Καλλίνα Μπασλή.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η προοπτική μιας στενότερης συνεργασίας μεταξύ των ρητορικών ομίλων ελληνικών σχολείων και του ρητορικού προγράμματος της παραγκούπολης έχει ενθουσιάσει Ελληνες και Νοτιοαφρικανούς. Η αρχική σκέψη είναι να διοργανωθούν διαδικτυακοί αγώνες μέσω Skype, ενώ εξετάζεται το ενδεχόμενο οι νικητές να ταξιδέψουν από τη Νότια Αφρική στην Ελλάδα για μια αναμέτρηση πρόσωπο με πρόσωπο.
«Σκοπός των ρητορικών αγώνων είναι σε τελική ανάλυση η διεύρυνση του ορίζοντα των μαθητών και η αποδοχή διαφορετικών ιδεών και νοοτροπιών. Μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες παίρνει σάρκα και οστά η πεμπτουσία της ρητορικής τέχνης» τονίζει η κυρία Ειριάννα Κουρή, υπεύθυνη προγραμμάτων ρητορικής σε σχολείο της Αθήνας και κριτής στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του Κέιπ Τάουν.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ