Τριάντα έργα σημαντικών ελλήνων ζωγράφων που αγνοείται η τύχη τους. Μια καλλιτεχνική σύνθεση που σώζεται κατά τύχη από τα σκουπίδια. Μια έκθεση εικαστικών που αναζωπυρώνει, ύστερα από τρία χρόνια, την υπόθεση των απωλειών, όχι χωρίς αντιδράσεις. Και μια συλλογή ζωγραφικών έργων ιστορικής σημασίας για την πορεία των καλλιτεχνικών δρωμένων στην περιφέρεια, και συγκεκριμένα στον Μόλυβο της Μυτιλήνης.
Περισσότεροι από 160 πίνακες ελλήνων ζωγράφων βρίσκονταν αποθηκευμένοι για περίπου 20 χρόνια σε διάφορα κτίρια του Μολύβου, μέχρις ότου το 2007 διαπιστώθηκε από την άρτι τότε ανασυσταθείσα Επιτροπή Διαχείρισης Πινακοθήκης Μολύβου η απώλεια 30 πινάκων σε σχέση με όσους αναγράφονταν στην αρχική και μοναδική ως σήμερα καταγραφή που είχε γίνει τη δεκαετία του ΄80 από τον τότε δήμαρχο Μήθυμνας κ. Κώστα Δούκα. Ανάμεσα στα έργα που έχουν χαθεί και αγνοείται εντελώς η τύχη τους βρίσκονται πρωτότυπα σχέδια και συνθέσεις, μεταξύ άλλων, των Αλεξίου, Λαζόγκα, Κεσσανλή, Λεδάκη, Μαλάμου, Γιαγιάνου, Βρανά και Βασιλείου, τα οποία είχαν παραχωρηθεί, τις δεκαετίες 1970-1980, ως δωρεές στην υπό διαμόρφωση τότε συλλογή.
Φυλάσσονται στο… πάτωμα
«Οι πίνακες τοποθετήθηκαν και εκτέθηκαν τουλάχιστον δύο φορές στο σύνολό τους, σε ένα αναπαλαιωμένο κτίριο του οικισμού, που μετετράπη σε Πινακοθήκη γι΄ αυτόν τον σκοπό» λέει ο κ. Δούκας, αναφέροντας: «Οταν το 1991παρέδωσα τη δημαρχία στον κ. Δημήτρη Βαττή, παρουσίασα πλήρες πρωτόκολλο παράδοσης όλων των αντικειμένων και των εγκαταστάσεων που ανήκαν στον δήμο, μαζί με το υλικό που φυλασσόταν στην Πινακοθήκη, δηλαδή 165 πίνακες, με ονομαστική κατάταξη και αντιστοίχιση με καλλιτέχνες, φωτογραφική απεικόνισή τους,καθώς και σλάιντς, όπου επίσης καταγράφονταν οι πίνακες, όπως και πληθώρα βιβλίων και εντύπων». Το υλικό αυτό, των φωτογραφιών και των σλάιντς, επίσης δεν έχει βρεθεί ή αντιστοιχισθεί στην τελευταία απογραφή του 2007.
Στο κτίριο που θεωρείται Πινακοθήκη του Μολύβου στεγάστηκε προσωρινά, από το 1995 ως το 2004, και το δημαρχείο, επειδή είχαν προγραμματιστεί εργασίες ανακαίνισης του κεντρικού κτιρίου. Οι πίνακες ήταν αμπαλαρισμένοι με πισσόχαρτο και τοποθετημένοι σε κάθετες προθήκες ή στο δάπεδο, σε χώρο του δευτέρου ορόφου, ενώ λίγοι παρέμεναν αναρτημένοι στους τοίχους του προσωρινού δημαρχείου. Το 2003 μια κατασκευή, από ξύλο και μέταλλο, του Ακριθάκη βρέθηκε τυχαία από το ζεύγος Γιάννη και Ραλλούς Κωνσταντέλλη, μέσα στο καλάθι απορριμμάτων, δίπλα στις τουαλέτες του κτιρίου, μισοδιαλυμένη και με ορισμένα σημεία της, π.χ. ένα στάχυ από μέταλλο, να λείπουν. Οπως αναφέρει σήμερα η κυρία Κωνσταντέλλη, που είναι και ένα από τα μέλη της Επιτροπής Διαχείρισης, «το έργο του Ακριθάκη ήταν πεταμένο στο καλάθι των αχρήστων, δίπλα στην τουαλέτα.Προφανώςκάποιος αγνοούσε την προέλευση και την αξία του. Το έργο συντηρήθηκε μόλις εφέτος το καλοκαίριαπό την κυρία Χριστίνα Σγουρομύτη, επιμελήτρια της έκθεσης νέων εικαστικών δημιουργών“Υπόμνημα”».
Τώρα αξιολογούνται
Η έκθεση αυτή, που πραγματοποιήθηκε στο κτίριο της παλαιάς Πινακοθήκης, ήταν που άναψε νέες φωτιές για το ζήτημα. Συγκεκριμένα, θρυαλλίδα υπήρξε η αναπαράσταση (περφόρμανς) του κ. Αντώνη Βολανάκη , ο οποίος, μαθαίνοντας την υπόθεση και έχοντας κατά νουν να «σχολιάσει» το φαινόμενο των μεγάλων αγοραπωλησιών ελληνικών έργων τέχνης σε ξένους οίκους δημοπρασιών, μοίραζε στους ντόπιους επισκέπτες της έκθεσης σαΐτες με το μήνυμα «Γέμισα θυμό βλέποντας πίνακες να σέρνονται στη σκόνη (σσ. αναφερόμενος στις συνθήκες φύλαξής τους), σε μια άθλια αποθήκη (…) Κινηθείτε γρήγορα, επιστρέψτε τα κλεμμένα έργα (…) γιατί θα έρθουν οργισμένοι καλλιτέχνες να πάρουν πίσω ό,τι έδωσαν κάποτε». Η αποστροφή περί «κλεμμένων έργων» προκάλεσε την οργή τού νυν δημάρχου κ. Στέλιου Καραντώνη, ο οποίος αρχικώς, σύμφωνα με τον κ. Βολανάκη, «απείλησε να μην ολοκληρωθεί η έκθεση,αλλά τελικά επεκράτησαν πιο ψύχραιμες σκέψεις». Ο κ. Βολανάκης είχε και την πρωτοβουλία να ζητήσει ενδεικτικές εκτιμήσεις αξίας, από ανεξάρτητους διεθνείς εκτιμητές, ορισμένων από τα εναπομείναντα έργα. Ανάμεσά τους περιέλαβε πίνακα του Γαΐτη και την παρ΄ ολίγον χαμένη κατασκευή του Ακριθάκη. Η εκτίμηση ξεπέρασε και στις δύο περιπτώσεις τη δεκάδα χιλιάδων στερλινών.
Οι εναπομείναντες πίνακες βρίσκονται τώρα σε κτίριο παραχωρηθέν από τον επιχειρηματία κ. Στέλιο Τρύφωνα, κοντά στο λιμάνι του Μολύβου, όπου όμως, όπως επισημαίνει και η Επιτροπή Διαχείρισης, ειδικά τον χειμώνα οι συνθήκες φύλαξης, λόγω υγρασίας, είναι απαγορευτικές για τη διατήρηση και τη συντήρηση των πινάκων. Σήμερα, με τη φροντίδα της επιτροπής, γίνεται φωτογράφιση και εκ νέου απεικονιστική καταλογογράφηση, περιγραφή και αντιστοίχιση των πινάκων, ενώ για όσα έργα διαπιστωθεί ότι έχουν φθορές θα ξεκινήσουν εργασίες αποκατάστασής τους.
Τι λένε για τα χαμένα έργα οι κατά καιρούς δήμαρχοι
«Ζήτημα ασυζήτητο»
Δημήτρης Βατής
(δήμαρχος Μήθυμνας 1991-2002)
«Το ζήτημα της απώλειας των πινάκωνουδείς το έχει συζητήσει στην τοπική κοινωνία. Είχε γίνει μια καταγραφή επί του προκατόχου μου κ. Κ. Δούκα, ο οποίος και την παρέδωσε σε εμένα. Τα έργα, ειδικά μετά την προσωρινή μεταφορά των υπηρεσιών του δημαρχείου, λόγω της ανακαίνισης του 1995, στο κτίριο της Πινακοθήκης, παρέμειναν κλειδωμένα σε δωμάτιο του 2ου ορόφου. Περιστασιακά γίνονταν εκθέσεις, όχι αυτών των έργων, αλλά πινάκων, σχεδίων ή φωτογραφίας καλλιτεχνών σε άλλους χώρους του δήμου. Οταν η δημαρχία πέρασε στα χέρια του κ. Βογιατζή, ουδέποτε έγινε επίσημη παράδοση και παραλαβή».
«Παρέλαβα τη λίστα»
Ελευθέριος Βογιατζής
(δήμαρχος Μήθυμνας 2003-2006)
«Το λάθος του προκατόχου μου ήταν ότι μετέφερε στην ανακαίνιση του δημαρχείου, που κράτησε από το 1995 ως το 2004, τις υπηρεσίες του δήμου στο κτίριο της Πινακοθήκης. Τα έργα όταν ανέλαβα ήταν στοιβαγμένα και παρακάλεσα τον επιχειρηματία κ. Στ. Τρύφωνα να παραχωρήσει ένα κτίριο ή χώρο όπου θα παρέμεναν οι πίνακες και τα σχέδια, σε ασφαλές και στεγανό περιβάλλον, όπως και έγινε, ακριβώς για να προστατευθούν από τη φθορά. Εκτέθηκαν μόνο σε ορισμένες περιστάσεις και δεν μετακινήθηκαν ποτέ από αυτόν τον χώρο. Οσον αφορά την παραλαβή τους, δέχθηκα το συνήθως συμβαίνον και απλώς πήρα στα χέρια μου τη λίστα καταγραφής Δούκα, χωρίς να προχωρήσω σε εκ νέου καταμέτρηση ή καταγραφή».
«Οι τωρινές πράξεις μας»
Στέλιος Καραντώνης
(δήμαρχος Μήθυμνας από το 2007 ως σήμερα)
«Το θέμα αν έχουν χαθείή όχικαι πώς αυτοί οι πίνακες δεν είναι επίκαιρο. Είναι υπόθεση είκοσι- είκοσι πέντε ετών. Τώρααυτό που έχει σημασία είναι να φωτογραφηθούν, να περιγραφούν και να σημανθούν οι υπάρχοντες πίνακες, διαδικασία που έχει ήδη ξεκινήσει. Εξάλλουεπί των ημερών μας διαπιστώθηκαν οι τριάντα απώλειες και τα εναπομείναντα 135 έργα, σκοπός μας είναι, μετά τις εκλογές και το πέρας της νεότερης σήμανσης και καταγραφής, να εκτεθούν σε μόνιμη βάση, στο κτίριο του παλαιού Ειρηνοδικείου Μήθυμνας,που θα αντικαταστήσει ως Πινακοθήκητο τωρινό κτίριο. Αυτόόμως ανάγεται πλέον στις πρωτοβουλίες που θα αναλάβουν οι νέες διοικητικές δομές του “Καλλικράτη” στο νησί». Ο κατάλογος των ζωγράφων
Κατάλογος καλλιτεχνών των οποίων τα έργα δεν βρέθηκαν στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Μήθυμνας Λέσβου (βάσει της απογραφής του 2007). Λείπουν τριάντα πίνακες ισάριθμων ζωγράφων, των: Τάκη Αλεξίου, Αθηναίου, Κομνηνού Αργυρέλη, Σπύρου Βασιλείου, Βαγγέλη Βρανά, Χρίστου Γεωργίου, Απόστολου Γιαγιάνου, Ηλία Δεκουλάκου, Λευτέρη Κανακάκη, Παύλου Καλαντζόπουλου, Νίκου Κεσσανλή, Δημοσθένη Κοκκινίδη, Δημήτρη Κούκου, Σωκράτη Λαμπρόπουλου, Γιώργου Λαζόγκα, Μαρίας Λεδάκη, Κώστα Μαλάμου, Φάνη Μαυρίδη, Βαγγέλη Μουστάκα, Χρήστου Μακρόπουλου, Δημήτρη Παπαγεωργίου, Κώστα Παπαθεοδώρου, Στέλιου Παπουρέα, Θεοδόση Πατσέλη, Δημήτρη Περδικίδη, Μαρίας Πωπ, Τάκη Σιδέρη, Δημήτρη Ταλαγάνη, Γιώργου Τσιούρη, Κατερίνας Χαλεπά.
