Με τον ιό του Δυτικού Νείλου να «ζουζουνίζει» απειλητικά επάνω από το κρεβάτι μας και τις κατά καιρούς υπερβολές να απειλούν τη λογική μας, επισκεπτόμαστε τους ειδικούς για να πάρουμε απαντήσεις. Στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο τα κουνούπια μπαίνουν στο μικροσκόπιο και οι εντομολόγοι πειραματίζονται για το καλό όλων.

Οσο γράφονταν αυτές οι γραμμές, εννέα συνάνθρωποί μας είχαν χάσει τη ζωή τους από τον ιό του Δυτικού Νείλου. Εναν ιό που μπήκε στη ζωή μας λίγο πριν από τον Δεκαπενταύγουστο. Τις ημέρες που ακολούθησαν πολλά γράφτηκαν στις εφημερίδες, με ιδιαίτερη ωστόσο έμφαση στο ότι ο ιός αυτός μεταδίδεται από κουνούπια και ότι κρούσματα λοίμωξης καταγράφηκαν μονάχα στην Κεντρική Μακεδονία. Ο ιός δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, παρά μόνον από κουνούπια που έχουν μολυνθεί, τσιμπώντας πτηνά που πιθανότατα αποδήμησαν προς το βόρειο κομμάτι της χώρας. Ο κρατικός μηχανισμός κινητοποιήθηκε, οι μεταγγίσεις αίματος από τράπεζες της Βόρειας Ελλάδας διακόπηκαν έως ότου ελεγχθούν οι φιάλες και οι ψεκασμοί ξεκίνησαν από το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, ύστερα από αλλεπάλληλες συσκέψεις του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με επιστήμονες και δη εντομολόγους. Αυτούς λοιπόν αναζητήσαμε και εμείς, επισκεπτόμενοι το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Κηφισιά.

Στον αριθμό 8 της οδού Στεφάνου Δέλτα, κρύβεται πίσω από τις καταπράσινες φυλλωσιές το κοινωφελές ερευνητικό ινστιτούτο σε θέματα φυτοπροστασίας, η «προίκα» δηλαδή που άφησε ο Εμμανουήλ Μπενάκης το 1930 «για να βοηθήσει με έρευνες και μελέτες των γεωπόνων που το στελέχωναν όλους εκείνους που καλλιεργούσαν τη γη, είτε στην Κηφισιά είτε οπουδήποτε αλλού» διαβάζουμε σε μια ιστορική καταγραφή του Δήμου Κηφισιάς. Απέναντί μας βρίσκεται ο δρ της Εντομολογίας, ερευνητής Αντώνης Μιχαηλάκης, ένας 35χρονος επιστήμονας που απεχθάνεται τις ανακρίβειες. «Μη δείξετε και εσείς το κουνούπι-τίγρη, σας παρακαλώ. Το κουνούπι το οποίο είναι υπεύθυνο για τη μετάδοση του ιού είναι το κοινό ελληνικό κουνούπι, ο “γνωστός-άγνωστος” που έχουμε στο σπίτι μας, το Culex. Και θα σας πω ότι είναι καλύτερα διότι ο ελληνικός πληθυσμός έχει μάθει να ζει και να αντιμετωπίζει αυτό το κουνούπι. Ξέρει ότι το βράδυ που θα κοιμηθεί θα τον τσιμπήσει, άρα θα πάρει και τα μέτρα του» μπαίνει κατευθείαν στο θέμα. Ο λόγος για τον οποίο παίρνει ο ίδιος τα μέτρα του απέναντί μας είναι ο πανικός που είχε επικρατήσει το 2009 με τον «τίγρη». «Με τον τίγρη ο κόσμος είχε πανικοβληθεί. Είχε απασχολήσει όλη την Ευρώπη ύστερα από θανάτους που καταγράφηκαν στην Ιταλία. Και μόνο το όνομά του τρομάζει. Νομίζεις ότι πρόκειται για κάτι μεγάλο. Στην ουσία οφείλει την ονομασία του σε μια λευκή και μαύρη ρίγα. Κατά τα άλλα, είναι πάρα πολύ μικρό. Τότε όμως μας έφερνε ο κόσμος έντομα που δεν ήταν καν κουνούπια. Σε ποτήρια, ουροσυλλέκτες…».

Κατευθυνόμαστε σε ένα οίκημα, ακριβώς απέναντι από το κεντρικό. Εκεί όπου κάποτε ήταν οι στάβλοι της Πηνελόπης Δέλτα, σήμερα έχουν δημιουργηθεί φυτώρια και η πόρτα που ανοίγει μας οδηγεί στο εκτροφείο κουνουπιών του ερευνητή Γιώργου Κολιόπουλου. Εδώ θα δούμε ιδίοις όμμασιν τα – παγωμένα για λόγους φωτογράφισης – κουνούπια-τίγρεις αλλά και τα άλλα, τα «κοινά», και θα μάθουμε ότι τα πειράματα που γίνονται εδώ πραγματοποιούνται με δύο τρόπους. «Ενας εύκολος τρόπος είναι οι παγίδες διοξειδίου του άνθρακα. Τα κουνούπια εξελικτικά έμαθαν να εντοπίζουν το θήραμά τους, το θηλαστικό, από την εκπομπή διοξειδίου μέσω της αναπνοής μας. Ετσι λοιπόν τοποθετούμε παγίδες πριν από τη δύση και τις αφαιρούμε με την ανατολή και μελετάμε το δείγμα μας». Ο άλλος, ο επίπονος, αποκαλείται «ανθρώπινο δόλωμα», μία επίδειξη του οποίου θα παρακολουθήσουμε αμέσως. Ο ερευνητής Αντώνης Μιχαηλάκης φοράει ένα χειρουργικό γάντι, του ανοίγει μια σχισμή και βάζει το χέρι του μέσα στο κουτί με τις σήτες. Εκεί, σε ένα σκεύος με νερό, μεγαλώνουν οι προνύμφες και τριγύρω τους πετάνε κουνούπια που φυλάσσονται εδώ για σχεδόν 20 χρόνια και που μόλις δουν ανθρώπινη σάρκα επιτίθενται. Ετσι γίνεται το πείραμα στο εργαστήριο. «Οταν το πείραμα γίνεται στη φύση, το ανθρώπινο δόλωμα είναι ένας καλά ντυμένος άνθρωπος, είτε ερευνητής είτε υπάλληλος εταιρείας, ο οποίος εκθέτει ένα ακάλυπτο σημείο του σώματός του. Σε ένα χρονικό περιθώριο, για παράδειγμα σε 15 λεπτά, μετράμε πόσες προσγειώσεις πραγματοποιήθηκαν» εξηγεί και συμπληρώνει αστειευόμενος: «Για το διδακτορικό μας έχουμε δώσει πολύ αίμα…».

Τι να κάνουμε λοιπόν για να αποφύγουμε τα κουνούπια; «Δεν είναι τυχαίο που οι παλιοί με το που ξημέρωνε αέριζαν το σπίτι τους και έβγαζαν τα σκεπάσματα στον ήλιο. Και το βασικότερο, ο χώρος μας δεν πρέπει να έχει νερό. Στο πιατάκι της γλάστρας, σε μια ξεχασμένη αναποδογυρισμένη ομπρέλα, πουθενά. Και μπορεί να μην είναι στον χώρο μας, αλλά σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι δίπλα μας ή στο ρέμα. Το νερό έχει κουνούπια. Αν δεν υπάρχει νερό, δεν υπάρχει κουνούπι. Γι’ αυτό άλλωστε και οι αρχαίοι ονόμασαν την αρρώστια των κουνουπιών ελονοσία, διότι παρατήρησαν ότι συνέβαινε κοντά στα έλη» μαθαίνουμε.

Είναι άραγε λύση οι ψεκασμοί; Και κατά πόσο συμφωνούν με τις ενέργειες του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης οι επιστήμονες; «Οταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάποιο έντομο – τα περισσότερα έντομα είναι μάλλον ωφέλιμα παρά βλαβερά – θα πρέπει να το κάνουμε στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης δράσης, δίνοντας έμφαση σε βιολογικούς παράγοντες που προϋποθέτουν γνώση της κατάστασης. Θα πρέπει λοιπόν πρώτα να έχουμε μετρήσει πού βρίσκεται το έντομο και τι βιοποικιλότητα έχει η περιοχή. Ετσι θα επιλέξουμε τη στρατηγική αντιμετώπισης» επεμβαίνει ο Παναγιώτης Μυλωνάς, επίσης ερευνητής του Μπενάκειου, στο εργαστήριο βιολογικής καταπολέμησης.

«Δεν είμαστε κατά των ψεκασμών, αλλά μου κακοφαίνεται που κάθε Αύγουστο προκύπτει ένα εντομολογικό φαινόμενο και ψάχνουμε να βρούμε με τι θα ψεκάσουμε. Είναι λάθος αντιμετώπιση» ξεκαθαρίζει τη θέση του ο Δημήτρης Κοντοδήμας, πρόεδρος της Εντομολογικής Εταιρείας Ελλάδος και ερευνητής του Μπενάκειου, και συνεχίζει με ένα παράδειγμα. «Με αεροψεκασμούς, παλαιότερα, είχαν θανατωθεί όλα τα ωφέλιμα, τα οποία αντιμετώπιζαν το λεκάνιο της ελιάς, με αποτέλεσμα όλη η πεδιάδα της Αμφισσας να προσβληθεί από αυτό το έντομο, να μαυρίσει ο τόπος, να πέσουν όλα τα φύλλα και να φαίνεται σαν καμένος όλος ο κάμπος. Αυτό το πρόβλημα διορθώθηκε με την εκτροφή και την εξαπόλυση ενός ωφέλιμου οργανισμού, μιας πασχαλίτσας, από τον δρα Παναγιώτη Κατσόγιαννο. Αυτό αποκαλείται βιολογική καταπολέμηση».

Θα μπορούσε λοιπόν να είχε αποφευχθεί ο τωρινός ιός; «Τον ιό τον γνωρίζουμε χρόνια. Ηδη από τη δεκαετία του ’60, συνάδελφοί μας κατέγραψαν αντισώματα του ιού του Δυτικού Νείλου στον ελληνικό πληθυσμό. Στη Βόρεια Ελλάδα τα αντισώματα άγγιζαν το 20%, ενώ στην Κρήτη επί παραδείγματι δεν ξεπερνούσαν το 7%. Τώρα απλώς έτυχε να εκδηλωθεί» υποστηρίζει ο Αντώνης Μιχαηλάκης. «Τόσο στο Μπενάκειο όσο και σε άλλα ινστιτούτα, γίνονται διαρκείς μελέτες και πειράματα. Μας λείπουν όμως πολλά δεδομένα και αυτό επειδή δεν έχουν αναπτυχθεί στο παρελθόν προγράμματα ώστε να οργανωθούμε απέναντι σε αυτά τα θέματα. Δεν υπάρχει μια γενικευμένη φιλοσοφία στα εμπλεκόμενα υπουργεία (Περιβάλλοντος και Αγροτικής Ανάπτυξης) να έχει μελετηθεί το οικοσύστημα και να παίρνουμε αποφάσεις επάνω στα αποτελέσματα που προκύπτουν από μελέτες» καταλήγει ο πρόεδρος. Και μπορεί από εντομολογία να μη γνωρίζουμε, από ελληνική ανοργανωσιά όμως κάτι έχουμε ακούσει…

Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 515, σελ. 26-29, 29/08/2010.