Στα προάστια της Αθήνας, σε μια έκταση 19.000 τ.μ., βρίσκεται το ελληνικό εργοστάσιο χρημάτων: Το Νομισματοκοπείο, το οποίο βρέθηκε στο επίκεντρο των ανυπόστατων φημών περί επιστροφής στη… δραχμή. Κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας, επισκεφθήκαμε στον τόπο παραγωγής μετρητών. Δραχμές δεν εντοπίστηκαν.
Ενα χαρτόκουτο είναι ακουμπισμένο στο έδαφος. Δεν γράφει κάτι απέξω, δεν είναι ασφαλισμένο με μονωτική ταινία, το περιεχόμενό του δεν διακρίνεται, φαίνεται όμως ότι περιέχει κάποιο βαρύ φορτίο. Μοιάζει με ένα τυπικό χαρτόκουτο, από αυτά που υπάρχουν σε κάθε θορυβώδες εργοστάσιο, δίπλα στις μηχανές, ανάμεσα σε δραστήριους εργάτες, ένα σχεδόν αναμενόμενο στοιχείο του βιομηχανικού σκηνικού. Το περιεχόμενό του όμως έχει ενδιαφέρον: Μέσα του βρίσκονται 50.000 ευρώ σε 5.000 αχνιστά, ολοκαίνουργια, κολλαριστά, κόκκινα και λαχταριστά χαρτονομίσματα των 10 ευρώ. Δεν είναι το μόνο που βρίσκεται πάνω στο μωσαϊκό ενός παλιού κτιρίου στον Χολαργό. Το διπλανό του είναι παραγεμισμένο με χαρτονομίσματα των 20 ευρώ. Μια συνηθισμένη ημέρα στο Νομισματοκοπείο έχει μόλις ξεκινήσει.
Το κτίριο βρίσκεται στον Χολαργό εδώ και 69 χρόνια. Υπέμεινε την Κατοχή, φορτώθηκε με δουλειά την εποχή της χούντας, όταν επιφορτίστηκε με επιπλέον αρμοδιότητες τύπωσης αναμνηστικών με το φτερωτό σύμβολο της επταετίας, εκσυγχρονίστηκε σταδιακά, συνεργάστηκε με την Ευρωπαϊκή Ενωση στις αρχές του 21ου αιώνα. Ολα αυτά σχετικά αθόρυβα. Εδώ και λίγες εβδομάδες όμως βρέθηκε στη δίνη των εθνικών χόμπι της συνωμοσιολογίας και του κουτσομπολιού. Σε κουβέντες επιπέδου καφενείου, οι περισσότεροι συζητητές εμφάνισαν έναν γνωστό, έναν εξάδελφο, μια μακρινή συγγενή που δουλεύουν εκεί και, οπλισμένοι όλοι με τη διερευνητική ματιά των φανταστικών πλασμάτων, διέκριναν ύποπτες κινήσεις στο υπόγειο, με δραχμές να εμφανίζονται κρυφά και παλιές εκτυπωτικές μηχανές να ξεσκονίζονται για την περιβόητη αλλαγή νομίσματος. Τελικά, όλες αυτές οι φήμες αποδείχθηκαν… νομίσματα. Αν κάποιος μπει στο Νομισματοκοπείο θα δει μόνο ευρώ. Οι δραχμές βρίσκονται μόνο στις σκονισμένες αναμνηστικές προθήκες. Μόνο που για να μπεις και να τα δεις, πρέπει να συμμορφωθείς.
Στις παλιές αμερικανικές ταινίες ο στόχος των ληστών ήταν το Φορτ Νοξ, το φρούριο στο Κεντάκι των ΗΠΑ όπου κάποτε φυλάσσονταν τα αποθέματα χρυσού του κράτους. Οι διαφορές με το Νομισματοκοπείο στον Χολαργό είναι μεγάλες. Στρατός δεν υπάρχει. Οι επίδοξοι ληστές παρομοίως λείπουν. Χρυσός επίσης δεν φυλάσσεται στα 19.000 τ.μ. του Ιδρύματος Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών, όπως είναι η επίσημη ονομασία του. Από ασφάλεια όμως άλλο τίποτε. Οι έλεγχοι σε κάθε είσοδο είναι πολλοί, αυστηροί, σχεδόν κουραστικοί. Οι κάρτες που ανοίγουν τις αλεξίσφαιρες πόρτες έχουν ειδικούς κωδικούς. Για να περάσεις από το ένα δωμάτιο στο άλλο χρειάζεται διαφορετικός συνδυασμός αριθμών. Κανένας εργαζόμενος δεν επιτρέπεται να βρεθεί σε διαφορετικό επίπεδο από το σημείο στο οποίο βρίσκεται η εργασία του. Ο υπεύθυνος ασφαλείας ακολουθεί κάθε βήμα του ρεπορτάζ, ο φωτογράφος απαγορεύεται να απαθανατίσει κάθε λεπτομέρεια που αφορά την ασφάλεια και την εκτύπωση χαρτονομισμάτων. Ολα γίνονται με προσήλωση και αυστηρότητα στα μέτρα ασφαλείας. Δεν υπάρχει αμφιβολία: Εδώ, στον Χολαργό, το συνήθως σοβαροφανές ελληνικό Δημόσιο καταπιάνεται με μια εξαιρετικά σημαντική δουλειά, την παραγωγή χρημάτων. Και αναγκαστικά σοβαρεύεται.
Η αύρα του Δημοσίου πλανιέται στο κτίριο μόνο σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές εγκαταστάσεις. Κιτρινισμένοι τοίχοι, πόστερ δημόσιων οργανισμών, μια γενικότερη αταξία – τουλάχιστον έξω από τις θωρακισμένες πόρτες. Εκεί κρύβεται το εργοστάσιο που οι περισσότεροι θα ήθελαν να έχουν στο σπίτι τους: Πολλές μηχανές που, δουλεύοντας με θόρυβο, «φτύνουν» ευρώ. Στην Ελλάδα δεν τυπώνονται χαρτονομίσματα των 50, 100, 200 και 500 ευρώ. Αυτά εισάγονται από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Τα μοναδικά χαρτονομίσματα που βγαίνουν από την πύλη του κτιρίου είναι αυτά των 5, 10 και 20 ευρώ. Οχι σε χαρτόκουτα, αυτή είναι η προσωρινή κατοικία τους, ώσπου να μετρηθούν, να ελεγχθούν, να ταξινομηθούν και να διοχετευθούν μέσω της Τράπεζας της Ελλάδος στα υπόλοιπα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αλλά ακόμη και αυτά δεν είναι εύκολο να παραχθούν.
Ας υποθέσουμε ότι όλοι οι συνωμοσιολόγοι δικαιώνονταν και αποφασιζόταν μια ξαφνική επιστροφή στη δραχμή. Τι θα γινόταν; Οι άνθρωποι πίσω από το εργοστάσιο χρημάτων εξηγούν. Ο Φίλιππος Καλούδης, ο Τιμολέων Καρακούσης, ο Αρτέμιος Παπαδομανωλάκης και ο Νίκος Καραγιάννης, υπεύθυνοι παραγωγής των χαρτονομισμάτων και των νομισμάτων του Ιδρύματος, εξηγούν: «Ακόμη και αν αποφασιζόταν η μετατροπή σε δραχμή, θα χρειάζονταν έξι μήνες προεργασίας ώστε να γίνει πραγματικότητα η εκτύπωση. Δικλίδες ασφαλείας, μετατροπές στις μηχανές, έλεγχοι και παραγωγή θα έπρεπε να συντονιστούν. Και αυτό δεν είναι μια εύκολη δουλειά». Ακόμη και ένα απλό χαρτονόμισμα των 20 ευρώ, από τα αμέτρητα που έχουν τυπωθεί στον «Θόλο», το ισόγειο του κτιρίου που χτίστηκε από βέλγους αρχιτέκτονες πριν από δεκαετίες, χρειάζεται περίπου έναν μήνα δουλειά για να παραχθεί. «Από τη στιγμή που φτάνει το χαρτί ώσπου να ετοιμαστεί προκειμένου να βγει στην αγορά, το χαρτονόμισμα περνάει από διαρκείς ελέγχους, βάφεται με ειδικά μελάνια, ελέγχεται για την αξιόπιστη παραγωγή του, στεγνώνει και, έπειτα από 25 ημέρες κατά μέσον όρο, είναι έτοιμο. Οσο για τα κέρματα, η δουλειά είναι πιο απλή, αλλά όχι ακριβώς εύκολη: Τα κέρματα στην αρχική τους μορφή φτάνουν από την Ηπειρο. Δεν είναι χαραγμένα, έχουν μόνο το σχήμα του αντίστοιχου κέρματος. Εδώ, με ειδικές μήτρες και μηχανές μέτρησης βάρους, παίρνουν την τελική μορφή τους. Τώρα τελευταία είναι όλο και πιο σπάνια η παραγωγή του κέρματος του ενός και των δύο λεπτών. Δεν υπάρχει λόγος ύπαρξής τους» εξηγεί ο Νίκος Καραγιάννης, κουνώντας το κεφάλι με απόγνωση στην ερώτηση για το πόσοι τον έχουν ρωτήσει για τις φήμες σχετικά με τις δραχμές: Ολοι.
Οι συγκεκριμένες μηχανές είναι οι νόμιμες, το έγκλημα όμως εξελίσσεται. H παραχάραξη χαρτονομισμάτων απασχολεί την Interpol και όχι το Νομισματοκοπείο, αλλά τα νέα για την πρόοδο του εγκλήματος φτάνουν ως εδώ. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι πιο δραστήριοι παραχαράκτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης βρίσκονται στη Βουλγαρία, αλλά όσο εξελίσσεται η παραγωγή του χαρτονομίσματος τόσο πιο δύσκολη είναι η δουλειά των παρανόμων. Μέχρι πρόσφατα, το μεγαλύτερο ποσοστό παραχάραξης εντοπιζόταν στα χαρτονομίσματα των 50 ευρώ. Τώρα, με την κρίση, το 20άρικο έχει κερδίσει τα πρωτεία.
Η δουλειά στον «Θόλο» συνεχίζεται. Με τις ίδιες μηχανές που κάποτε τυπώνονταν οι δραχμές και με την προσθήκη ορισμένων νέων που αγοράστηκαν το 2004, τα πολύτιμα χαρτάκια τυπώνονται μεθοδικά και βγαίνουν ένα ένα από την ειδική «έξοδο» των μηχανών. Κατόπιν, ζεστά ζεστά, τοποθετούνται στη μηχανή ελέγχου ποιότητας. Εκεί, ορισμένα βγαίνουν σκάρτα και καταλήγουν ένας άμορφος πολύχρωμος πολτός, μαζί με όσα χαρτονομίσματα επιστρέφουν οι τράπεζες ως υπερβολικά φθαρμένα. Πάντα σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, εκεί όπου τυπώνονται τα χαρτονομίσματα μεγαλύτερης αξίας, το Νομισματοκοπείο παίρνει ετησίως εντολές για τις ποσότητες που πρέπει να τυπώσει. Οπως σε όλα τα εργοστάσια, υπάρχει και ένας άτυπος ανταγωνισμός για την καλύτερη ποιότητα χρημάτων που παράγει το καθένα. Πρόσφατα, το ελληνικό Νομισματοκοπείο κέρδισε έπαινο ανάμεσα στους ευρωπαίους ανταγωνιστές του για την καλύτερη κατασκευή χαρτονομίσματος. Μέσα στην κρίση και στις φήμες, το επίτευγμα δεν γιορτάστηκε ανάλογα.
Το εργοστάσιο όμως δεν παράγει μόνο χρήματα. Εκεί τυπώνονται και τα διαβατήρια, παλαιότερα τα γραμματόσημα και τα έντυπα ασφαλείας των τραπεζών. Γι’ αυτό μπορούν να δικαιολογηθούν τα μέτρα, η αστυνόμευση, ο έλεγχος στις φωτογραφίες των ταυτοτήτων, ο υπάλληλος που σε κάθε βήμα κοιτούσε ύποπτα και εξεταστικά τον περιορισμένο φωτογραφικό φακό. Λίγο πριν από την έξοδο, με τον θόρυβο των μηχανών να είναι ακόμη έντονος, η αστυνόμευση χαλαρώνει και η ξενάγηση τελειώνει. Το παραγεμισμένο χαρτόκουτο τελικά δεν μας δόθηκε ως αναμνηστικό. Κρίμα, υπήρχαν πολλά.
Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 494, σελ. 30-33, 04/04/2010.
Φωτογραφία: Αγγελος Τζωρτζίνης
