Αρχιτέκτονες ξαναγράφουν την Ιστορία

Ο άγγλος φωτογράφος Ερνεστ Μπρουκς, με περισσότερες από 4.400 φωτογραφίες τραβηγμένες από εκείνον στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε πει: «Οι φωτογραφίες σπάνια είναι απλές αποτυπώσεις των όσων υπάρχουν στην πραγματικότητα». Και αυτό θα το επιβεβαιώσουν, πιστεύω, τα όσα ακολουθούν.

Μπορεί να είναι η ομάδα της χρονιάς, και όχι μόνον, στη Μεγάλη Βρετανία. Σε αυτήν «παίζουν» ερευνητές ενός δημόσιου αγγλικού πανεπιστημίου, έχοντας εντυπωσιάσει με τον τρόπο που συνεργάζονται, την επιμονή και τα αποτελέσματά τους. Χρησιμοποιούν ψαγμένες επιστημονικές μεθόδους που γίνονται εργαλεία στην προσπάθεια για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έρευνά τους όμως δεν οδηγεί σε «papers», μάστερ και διδακτορικά, ενώ τους μισούν πλέον ακόμη και ολόκληρες κυβερνήσεις.

Μια βόμβα από τον ουρανό. To ρήγμα στην οροφή κάποιου κτιρίου. Ο επιβραδυντικός μηχανισμός που την κάνει να σκάει όταν είναι πλέον μέσα στο κτίριο. Η ανατριχιαστική ζωγραφική στους ετοιμόρροπους τοίχους. Ενας πράκτορας της κρατικής ασφάλειας ευρωπαϊκής χώρας στο μικρό οικογενειακό Internet-cafe των 77 τετραγωνικών συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο που ισχυρίζεται ότι δεν άκουσε, δεν οσμίστηκε, δεν είδε καν βγαίνοντας το σώμα του δολοφονημένου με πυροβόλο όπλο και σιγαστήρα δεύτερης γενιάς μετανάστη. Ο στρατιώτης που ρίχνει υποτίθεται σφαίρες με λαστιχένιο περίβλημα αλλά σκοτώνει δύο εφήβους με πραγματικές σφαίρες. Ενας γεμιστήρας με κόκκινη γραμμή που προδίδει το περιεχόμενό του. H κρυφή φυλακή στη Συρία σε 3D, βγαλμένη ολόκληρη από τη μνήμη όσων πέρασαν από αυτήν και κατάφεραν να ξαναβγούν. Το χρονικό της απαγωγής και της εξαφάνισης των 43 φοιτητών στο Μεξικό. Η σύγκρουση με τους Ρώσους όταν τεκμηριώθηκαν οι 14 βομβαρδισμοί του ίδιου νοσοκομείου στη Συρία. Ο αρχιτέκτονας που έχει σπουδάσει στο Λονδίνο αλλά διατηρεί στενούς δεσμούς με τον τόπο καταγωγής του, το Ισραήλ. Και επιμένει να ενδιαφέρεται για τα όσα συμβαίνουν στη Γάζα σε βάρος των Παλαιστινίων. Για παράδειγμα, εκείνη τη μαύρη Παρασκευή του 2014 αλλά και πιο πριν, για την αρπαγή από πολύ παλιά της γης των Βεδουίνων κατοίκων στην έρημο του Νεγκέβ. Μια Ελληνίδα με σπουδές Αρχιτεκτονικής, που ασχολείται με υπολογιστικά εργαλεία. Θέλοντας να μεταφέρει σε εικόνα τα όσα μπορούν να καταγράφουν τα ραντάρ στον αέρα και τα σόναρ κάτω από την επιφάνεια του νερού. Η συνάντησή της το 2014 με την ομάδα. Η πρόσφατη ομαδική φωτογραφία στο «Wallpaper» και αλλού. Ολα αυτά είναι ένα success story κυριολεκτικά επιστημονικής φαντασίας.

Νότιο Λονδίνο. Goldsmiths, University of London και Εγιάλ Βάιτζμαν. Στα 48 του, είναι καθηγητής σε μια έδρα που ασχολείται με τις Χωρικές και Οπτικές Πολιτισμικές Τάσεις. Αλλά πλέον έχει γίνει γνωστός πιο πολύ ως ο ιδρυτής το 2010 και επικεφαλής σήμερα στο ίδιο πανεπιστήμιο του ερευνητικού κέντρου για τη Forensic Architecture (http://www.forensic-architecture.org).

Συμβολικά ο Βάιτζμαν περιγράφει τη Forensic Architecture ως μια προσπάθεια (ανα)στροφής των βλεμμάτων του κόσμου προς αυτούς που εξ ορισμού εδώ και αιώνες έχουν το δικαίωμα να μας κοιτάζουν, να μας παρακολουθούν, να μας (επι)κρίνουν και στο τέλος ακόμη και να μας καταδικάζουν. Στην ουσία προτείνει καινούργιο γνωστικό κλάδο. Σε αυτόν ο αρχιτέκτονας δεν ασχολείται πια με το κέλυφος ενός κτιρίου προσπαθώντας να το κάνει όσο γίνεται πιο όμορφο, πιο εντυπωσιακό, μερικές φορές και πιο λειτουργικό.

Ο,τι ξέρει για τα κτίρια και την παθολογία τους ο αρχιτέκτονας μαζί με άλλους επαγγελματίες, διαχειριστές πολυμεσικών εφαρμογών, προγραμματιστές, κινηματογραφιστές, τεχνικούς που χειρίζονται διάφορες συσκευές μετρήσεων, νομικούς, δημοσιογράφους, φωτογράφους, το χρησιμοποιεί για να αποκωδικοποιήσει βλαβερούς έως και εγκληματικούς χειρισμούς από την πλευρά μεμονωμένων ομάδων ή και ολόκληρων κρατικών μηχανισμών. Γι’ αυτό τον ενδιαφέρει εξίσου ένα κτίριο όπως ήταν ακέραιο προτού βομβαρδιστεί αλλά και το πώς είναι μετά. Ακόμη και αν έχει σωριαστεί σε ερείπια. Είτε σε συνθήκες πολέμου είτε καταπίεσης σε καιρό ειρήνης.

Τα γεωπολιτικά συμφέροντα συνεχώς αλλάζουν το τοπίο στην επιφάνεια του πλανήτη. Υπάρχει όμως η τεχνολογία, όπως αποδεικνύει η δράση της ομάδας στο Goldsmiths, University of London, ώστε να μπορείς να αποκαλύψεις τους δράστες και να φέρεις στο φως και τις πιο μύχιες προθέσεις τους. Για παράδειγμα, να αποδείξεις πως η περιβαλλοντική καταστροφή σε μια περιοχή δεν ήταν συνέπεια μιας εμπόλεμης κατάστασης αλλά στόχος ήταν να δημιουργηθεί μέσω του πολέμου αυτή η κατάσταση. Οτι ο πνιγμός ανθρώπων που επιχειρούσαν να περάσουν τη Μεσόγειο δεν ήταν τύχη και άσχημη στιγμή, αλλά σκόπιμη πρακτική.

Η πολυδιάσπαση που με αυτήν έχουν μπολιάσει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων οι τεχνολογικές εξελίξεις με το Διαδίκτυο, το Facebook, τις φωτογραφίες και τα μηνύματα στα κινητά τηλέφωνα, τώρα έρχεται, με πολύ κόπο είναι η αλήθεια, να δώσει επιτέλους κάτι πίσω. Και το δίνει επειδή οι άνθρωποι της Forensic Architecture είχαν την εξυπνάδα και τις ικανότητες να το απαιτήσουν.

Το ωράριό της τελειώνει τυπικά στις έξι κάθε ημέρα, όπως των περισσότερων ανθρώπων στο Λονδίνο. Αλλά πώς να μείνεις στους τυπικούς χρόνους όταν είσαι πλέον Deputy Director, δηλαδή σχεδόν ισότιμη με τον διευθυντή σε ένα κέντρο με τόσο δυναμική παρουσία παντού; Χώρια τα ταξίδια σε κάθε σημείο του πλανήτη. Για έρευνα επί τόπου, εκθέσεις, διαλέξεις και παρουσιάσεις. Στην Ελλάδα ήταν μέχρι τα δεκαοκτώ της και μετά Αγγλία, για να φοιτήσει στην Αρχιτεκτονική. Μόνον που οι σπουδές αυτές πήγαν τη Χριστίνα Βαρβία πολύ πιο μακριά, αφού η ενασχόλησή της με τις απεικονιστικές τεχνολογίες, ιδιαίτερα των μετρήσεων που λαμβάνονται από τα ραντάρ και τα σόναρ, την έφερε το 2014 κοντά στην ομάδα του Εγιάλ Βάιτζμαν. Οταν ήθελαν να μελετήσουν με τον δικό τους τρόπο τον βομβαρδισμό στην Παλαιστίνη από τις ισραηλινές δυνάμεις, τη λεγόμενη Μαύρη Παρασκευή. Ηταν έρωτας από την πρώτη στιγμή και την πρώτη ματιά για τη δράση της ομάδας, που κρατάει ακόμη. Είχε ενεργό ρόλο και στην απεικόνιση σε 3D το 2016 της μυστικής φυλακής Saydnaya που έφτιαξε ο Ασαντ για τον βασανισμό των αντιφρονούντων και στην πασίγνωστη πλέον και από την έκθεσή της στην Documenta του 2018 στο Κάσελ λεπτομερή αναπαράσταση με τον τίτλο «77 τετραγωνικά-9.26 λεπτά». Για τα όσα έγιναν κατά κακή σύμπτωση σε αυτή την πόλη της Γερμανίας όταν δολοφονήθηκε ο δεύτερης γενιάς μετανάστης ιδιοκτήτης ενός Internet-cafe.

Σήμερα έχει λόγο και στην επιλογή των θεμάτων στα οποία θα στρέψει την προσοχή της η έρευνα του Κέντρου και στη σύνθεση των ομάδων όταν είναι να δουλέψουν στα διάφορα σχέδια. Κοντά στα τριάντα, ντυμένη όχι ως μάνατζερ αλλά μάλλον σαν φοιτήτρια σε συνέλευση της Σχολής της, μια συνηθισμένη ημέρα της αρχίζει με τηλεφωνήματα και συσκέψεις. Για την παρακολούθηση των ομάδων που ήδη δουλεύουν και για τη δημιουργία των νέων ομάδων. Η ημέρα πάντως μπορεί να τελειώσει και με μια διάλεξη στο Κέιμπριτζ ή μια ξενάγηση του Ταρίκ Αλί στην έκθεση που τώρα κάνει το Κέντρο στο Λονδίνο (με τίτλο: «Counter Investigations», 7 Μαρτίου – 13 Μαΐου 2018 στο Institute for Contemporary Arts, ICA). Μιλάει καλά αγγλικά χωρίς να κολλάει, λέγοντας ακόμη και φρικτά πράγματα σε πολύ ήπιους τόνους. Δεν καταγγέλλει και δεν χρωματίζει τη φωνή της για να πάρει μαζί της το κοινό, αλλά μιλώντας αργά και χαμηλόφωνα, παραθέτοντας χρόνους και εξηγώντας μεθόδους, προσπαθεί έτσι να πείσει.

Στην ερώτηση: «Τι είναι αυτό που θα ήθελε να κάνει με την ομάδα αλλά αισθάνεται πως ακόμη δεν έχει τις απαραίτητες δυνάμεις» η απάντηση ήταν: να ασχοληθεί με τη βία κατά των γυναικών. Αλλά προς το παρόν… Η αρχαία θεότητα Νέμεσις, από το «νέμω», που δήλωνε αρχικά τη δίκαιη διανομή, ταυτίστηκε με τον καιρό με την ανάληψη δικαστικής δράσης εκ μέρους της εξουσίας. Η ομάδα όμως που εκείνη συντονίζει αντιστρέφει τα πράγματα. Με τη δράση της να πηγαίνει κόντρα στην αστυνομική δράση και στη δικαστική εξουσία κάθε λογής καθεστώτων.

Οσο περισσότερα μαθαίνεις για τον τρόπο δουλειάς τους τόσο περισσότερο επιβεβαιώνεται ο Ερνεστ Μπρουκς. Και κάτι άλλο κοντά σε αυτό. Η ανελέητη ροή πλάνων από τα διάφορα πολεμικά μέτωπα ή τις εξεγέρσεις των ανθρώπων κατά των καθεστώτων ας μη νομίσουμε ότι αυξάνει την ενημέρωσή μας. Αντίθετα, εμείς νομίζουμε πως τα είδαμε όλα ενώ μας έχουν κάνει να χάσουμε το ουσιαστικό.

Ακριβώς αυτή την εποχή πριν από τέσσερα χρόνια, 15 Μαΐου 2014, διαδηλώνουν οι Παλαιστίνιοι στη μικρή πόλη Μπεϊτουνία, κοντά στη Ραμάλα. Κάποιοι οπλισμένοι αστυνομικοί υποτίθεται ότι ρίχνουν λαστιχένιες σφαίρες εναντίον των διαδηλωτών. Δυο έφηβοι πέφτουν νεκροί και ο οργανισμός Defence for Children International αναθέτει στο Κέντρο την έρευνα για το συμβάν.

Υπάρχει μόνον ένα ολιγόλεπτο βίντεο του CNN που δείχνει τους ισραηλινούς αστυνομικούς να ρίχνουν μερικές βολές και τα παιδιά να πέφτουν. Με αυτό όμως μόνον δεν μπορείς να τους σύρεις στο δικαστήριο. Στην έρευνα που ακολούθησε παίρνουν ένα αντίστοιχο βίντεο από την κάμερα γειτονικού καταστήματος. Το ένα δείχνει τους αστυνομικούς, το άλλο τον πρώτο έφηβο να πέφτει νεκρός. Καταφέρνουν να βρουν κάποιο κοινό πλάνο και να τα συγχρονίσουν. Από αυτό βρίσκουν πότε έπεσε ο πυροβολισμός. Κάνοντας αναπαράσταση του χώρου και της θέσης των αστυνομικών βρίσκουν ότι ο ένας δεν είχε οπτικό πεδίο, άρα ύποπτος ήταν ο άλλος. Επικεντρώνονται σε αυτόν.

Το ότι έριχναν λαστιχένιες σφαίρες, όπως ισχυρίστηκαν οι Αρχές, αποδείχθηκε ψέμα. Πώς; Πάλι από το ολιγόλεπτο βίντεο. Ναι, μεν είχε προσαρμοσμένο επιστόμιο για λαστιχένιες σφαίρες, αλλά βρίσκοντας τον τύπο του όπλου και ψάχνοντας στο βιβλίο χρήσης για αυτό βρίσκουν ότι μπορεί να ρίχνει και κανονικές σφαίρες και με το επιστόμιο. Κάνουν ηχητικές δοκιμές και ταυτίζουν τον ήχο. Οι κάλυκες από τις λαστιχένιες σφαίρες δεν απορρίπτονται αυτόματα και ο πυροβολητής πρέπει να κάνει μια κίνηση για να φύγει η καθεμία μετά τη βολή. Αυτό φαινόταν στο βίντεο να κάνει ο αστυνομικός αλλά ήταν μια κίνηση παραπειστική. Διότι η προσεκτική εξέταση της εικόνας έδειχνε ότι ο γεμιστήρας είχε μια κόκκινη γραμμή στο κάτω άκρο. Που είναι το διακριτικό για τις πραγματικές σφαίρες.

Ετσι συμπληρώθηκε ο φάκελος που παραδόθηκε από το Κέντρο της Forensic Architecture σε αυτόν που παρήγγειλε την έρευνα και από εκεί στους γονείς των νεκρών παιδιών.

Αυτή τη στιγμή έχουν αναρτήσει στο Διαδίκτυο 25 διαφορετικές περιπτώσεις όπου έχουν κάνει πραγματικά δουλειά ντετέκτιβ και έχουν αποκαλύψει απροσδόκητους ενόχους ακόμη και δολοφονιών (https://www.forensic-architecture.org/cases/ ).

Από σκέτες φωτογραφίες καταφέρνουν κάνοντας χωρική και χρονική σύνθεση στοιχείων (σε τρισδιάστατη ανακατασκευή) να παράγουν αξιόπιστες αναπαραστάσεις αντικειμένων ή τοπίων. Σε εικόνες που δίνουν την αίσθηση 3D και τις ενθέτουν σε κινούμενες αλληλουχίες σκηνών. Από τους καπνούς των εκρήξεων σε διαφορετικά βίντεο καταφέρνουν να ταυτοποιήσουν το σημείο προέλευσής τους και την ώρα της έκρηξης. Εχουν τοποθετήσει ήχο από ένα βίντεο σε άλλο βίντεο του ίδιου γεγονότος στη σωστή χρονική θέση. Για να μελετήσουν την έκρηξη μιας βόμβας παίρνουν χιλιάδες εικόνες από αντίστοιχους λογαριασμούς του Facebook αξιοποιώντας επιτέλους διαφορετικά αυτό το μέσο μαζικής ματαιοδοξίας. Μπορεί να ξοδέψουν και έναν ολόκληρο χρόνο για να ανακατασκευάσουν με την υπομονή ζωγράφου μινιατούρας μία μόνον ημέρα από τη Μαύρη Παρασκευή της 1ης Αυγούστου 2014 όταν βόμβες έπληξαν την πόλη Ράφα στη Λωρίδα της Γάζας (μετρήθηκαν 97 κρατήρες μόνον από βόμβες αεροπλάνων και 568 από το πυροβολικό σε 3 ημέρες).

Η υπόθεση όμως που έφερε την ομάδα σε αντιπαράθεση με το κυβερνών κόμμα της Γερμανίας ήταν αυτή της δολοφονίας του Χαλίτ Γιόζκατ στις 6.4.2006 στο Κάσελ. Πυροβολήθηκε από όπλο με σιγαστήρα μέσα στο οικογενειακό Internet-cafe. Την ώρα της δολοφονίας βρέθηκε στο κατάστημα και ένας υπάλληλος-πράκτορας της γερμανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, αλλά ειπώθηκε ότι αυτό ήταν εντελώς τυχαίο και δεν άκουσε τον πυροβολισμό. Χρόνια αργότερα θεωρήθηκε πως τη δολοφονία οργάνωσε η ακροδεξιά οργάνωση NSU. Τον Νοέμβριο του 2016 το People’s Tribunal «Unravelling the NSU Complex» ανέθεσε στο Κέντρο τη μελέτη της υπόθεσης. Και εκείνοι όχι μόνον ανέλυσαν χρόνους σύνδεσης στους υπολογιστές σε δέκατα του δευτερολέπτου αλλά ξαναέφτιαξαν στο Βερολίνο το cafe με ακριβέστατες διαστάσεις, ακόμη και στα έπιπλα, και πρόβαραν όλα τα σενάρια με ηθοποιούς στη θέση των πελατών. Μέτρησαν τα Ντεσιμπέλ του πυροβολισμού με τον σιγαστήρα, τη διάχυση της οσμής από αυτόν και όλα τέλος πάντων τα στοιχεία και κατέληξαν στο ότι ο πράκτορας λέει ψέματα ότι δεν πήρε είδηση τη δολοφονία. Και αυτό βέβαια δημιούργησε σάλο.

Στο βιβλίο του: «Forensic Architecture», εκδόσεις ΖΟΝΕ, 2017 o Εγιάλ Βάιτζμαν έχει βάλει ως υπότιτλο: «Violence on the Threshold of Detectability». «Η βία στο κατώφλι της ανιχνευσιμότητας».

Ο υπότιτλος αυτός είναι γριφώδης αλλά όχι άστοχος. Ο Βάιτζμαν αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου οι Αρχές προσπαθούν να τυφλώσουν τον ντετέκτιβ-επιστήμονα. Δίνουν εικόνες από τον δορυφόρο αλλά προηγουμένως έχουν σκεπάσει με γκρίζα πίξελ λεπτομέρειες που πιάνουν στην επιφάνεια της Γης ακριβώς 50Χ50 τετραγωνικά εκατοστά.

Οσο και ένα ανθρώπινο σώμα. Ετσι, τα πτώματα και η βία που ασκήθηκε στους ανθρώπους όσο ήταν ζωντανοί γκριζάρονται και εξαφανίζονται!

Οι ερευνητές λοιπόν πρέπει να διαβούν αυτό το «κατώφλι», να καταφέρουν να βρουν με άλλους τρόπους ποιο είναι το κτίριο όπου έπεσε ένα βλήμα. Οπως έγινε στο Βόρειο Ουαζιριστάν, που από τις σκιές λόγω του ήλιου στις φωτογραφίες το εντόπισαν, βρήκαν τον προσανατολισμό του και από κάποιες άλλες φωτογραφίες κατάλαβαν τελικά ότι τα θραύσματα από το εσωτερικό του στους εσωτερικούς τοίχους εκεί που δεν υπάρχουν «ζωγραφίζουν» με ελλειπτικό τρόπο τη θέση των ανθρώπων που τα δέχθηκαν στο σώμα τους.

Ενα από τα επίκαιρα θέματα αυτή τη στιγμή για το Κέντρο έχει σχέση με τους Γιαζίντι. Μια μειονότητα που υπέφερε πολύ από το ISIS τα προηγούμενα χρόνια, με εξολόθρευση του ανδρικού πληθυσμού, απαγωγές 6.000 γυναικών που πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα και τώρα απειλείται από τους «πολιτισμένους» ελευθερωτές της περιοχής, ιρακινούς σιίτες και τούρκους ισλαμιστές. Διότι η θρησκεία των μονοθεϊστών Γιαζίντι είναι ένα μείγμα Ζωροαστρισμού, Ιουδαϊσμού και Χριστιανισμού. Η αποχώρηση των Κούρδων που τους προστάτευσαν αρκετά μέχρι τον περασμένο Μάρτιο αφήνει ελεύθερο το πεδίο, ιδιαίτερα στο Αφρίν και στην περιοχή του όρους Σιντζάρ στο Βόρειο Ιράκ, να αλλάζονται ακόμη και τα τοπωνύμια της περιοχής. Γι’ αυτό γίνεται προσπάθεια, σε συνεργασία με τη μη κυβερνητική Yazda, επιστρέφοντας στον χώρο από όπου αναγκάστηκαν να φύγουν, να ολοκληρωθεί μια λεπτομερής χαρτογράφηση των εδαφών όπου ζούσαν εδώ και αιώνες. Αυτό γίνεται με τη μέθοδο της ψηφιακής φωτογραμμετρίας.

Η φωτογραμμετρία είναι μια τεχνική δημιουργίας τρισδιάστατου μοντέλου από μια συλλογή φωτογραφιών. Το κάθε λογισμικό πρόγραμμα φωτογραμμετρίας αναλύει φωτογραφίες ενός αντικειμένου ή τοπίου που έχουν αποκλίνουσα προοπτική και υπολογίζει έτσι το βάθος. Οι φωτογραφίες πρέπει να έχουν τραβηχτεί από κάποιον που βρίσκεται στο σημείο, γι’ αυτό και η ομάδα εκπαιδεύει μέλη της Yazda που θα πάνε στο Βόρειο Ιράκ και θα φωτογραφίσουν τα κτίρια έτσι ώστε να τα μετατρέψει μετά σε τρισδιάστατα αρχεία και τελικά σε έναν φάκελο όπου καταγράφει τη γενοκτονία των Γιαζίντι. Τώρα επίσης μελετούν την πυρκαγιά στον πύργο Grenfield του Λονδίνου από χιλιάδες βίντεο που βρίσκουν στο Facebook.

Ολες σχεδόν οι δημοσιεύσεις που έτυχε να δω γύρω από την ομάδα είναι ανεπιφύλακτα θετικές. Γιατί η δουλειά της είναι εντυπωσιακή. Αυτό που λείπει πάντως από τη δημόσια συζήτηση είναι το πόσο πολύ λαμβάνουν υπ’ όψιν τους οι «ένοχοι», είτε είναι Αρχές είτε είναι ιδιώτες, τα «βλέμματα», που λέει ο Εγιάλ Βάιτζμαν ότι (επι)στρέφονται σε βάρος τους με κάθε έρευνα. Και το απογοητευτικό είναι πως αποδείξεις, ακόμη και με το καρτελάκι ότι χρησιμοποιήθηκε για αυτές κάποια επιστημονική μέθοδος, συχνά δεν έχουν τη δύναμη να ανατρέψουν συμπεριφορές. Οπως για παράδειγμα με τις Γερμανικές Αρχές Ασφαλείας που αρνούνται (και μέσα στη Βουλή) να δεχθούν την ανάμειξη του ανθρώπου τους στη δολοφονία στο Κάσελ, παρ’ όλα τα συντριπτικά στοιχεία.

Και υπάρχει ακόμη μία αντίφαση αφού ένας βασικός αιμοδότης των δραστηριοτήτων του Κέντρου για τη Forensic Architecture είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας. Αυτό με τη σειρά του χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Που όμως δεν έχει φροντίσει ούτε καν στο εσωτερικό της για όσες έρευνες γίνονται σε αυτό το πλαίσιο τα αποτελέσματά τους να αποκτούν στη συνέχεια κάποια αναγνωρισμένη οντότητα. Ετσι, δουλειά πολλών μηνών ή και ετών μπορεί να αγνοηθεί εντελώς κυνικά γιατί δεν συμφέρει.

Στα προηγούμενα θα πρέπει να προστεθεί το ότι θα περάσουν σε λίγο μία ακόμη πιο δύσκολη φάση. Μιλώντας στο ΒΗΜΑ-Science η Χριστίνα Βαρβία παραδέχεται ότι το Brexit έχει ήδη δυσκολέψει τη δράση του Κέντρου. Και αυτό θα χειροτερέψει. Περισσότερο γιατί δεν θα δίδονται εύκολα άδειες εισόδου στο βρετανικό έδαφος σε όσους θα ήθελαν ή θα έπρεπε να συνεργαστούν στις διάφορες δράσεις αλλά και γιατί ένα μέρος της χρηματοδότησης ερχόταν από την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Από τη συνομιλία μαζί της κρατάμε επίσης την παραδοχή ότι απροσδόκητα η Αγγλία φεύγει και η Ελλάδα μένει. Και μάλιστα μένει ως το απώτατο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Γίνεται η λεπτή και ευάλωτη φλούδα που τη χωρίζει από τοποθεσίες πολύ ενδιαφέρουσες για τη Forensic Architecture. Και αυτό φέρνει τη σκέψη ότι ίσως κάποια περισσότερο μόνιμη σύνδεση του Κέντρου με τη χώρα μας θα ήταν χρήσιμη και για τις δύο πλευρές.

Προς το παρόν βέβαια, χάρη στην τρομερή εξωστρέφεια που χαρακτηρίζει το Κέντρο, με τον Εγιάλ Βάιτζμαν και τη Χριστίνα Βαρβία να προσκαλούνται και να εμφανίζονται συχνά-πυκνά σε διάφορα σημεία του κόσμου, η φήμη του απλώνεται.

L
ast but not least: Στις 26 Απριλίου, από διάφορες αναρτήσεις, ακόμη και του γνωστού για θέματα design περιοδικού «Wallpaper», κάτω από μια ασυνήθιστη φωτογραφία ολόκληρης της ομάδας μαθαίνουμε ότι το Κέντρο είναι μέσα στους τέσσερις υποψηφίους για το βραβείο Turner του 2018, ένα από τα πιο διάσημα στην Αγγλία, που το επιμελείται η γνωστή Tate Gallery και ο νικητής αναγγέλλεται τον Δεκέμβριο.

Η προσπάθεια για τη μη αποσιώπηση της δράσης των ντετέκτιβ της μνήμης συνεχίζεται.

Συνηθισμένες απορίες

Πώς θα μεταφράσουμε στα ελληνικά το Forensic Architecture;
Προτιμότερο είναι το Εγκληματολογική Αρχιτεκτονική (και όχι Ιατροδικαστική), αν και οι άνθρωποι που ασχολούνται με αυτήν επιμένουν ότι πρέπει να μπαίνει μπροστά ή να εννοείται τουλάχιστον το πρόθεμα «Αντί» διότι θεωρούν ότι πρόκειται για κάτι που δεν το ασκούν οι Αρχές ενός τόπου.

Τι είναι; Ομάδα, ΜΚΟ ή κάτι άλλο;
Στην πραγματικότητα είναι ένα ερευνητικό κέντρο μέσα σε ένα πανεπιστήμιο. Μερικές φορές τα μέλη του δρουν και ως Μη Κυβερνητική Οργάνωση αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχουν αυτό το νομικό καθεστώς.

Γιατί στο Πανεπιστήμιο του Goldschmiths;
Εκεί βρήκε στέγη ο ιδρυτής Εγιάλ Βάιτζμαν, που είναι και καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο. Επιπλέον, διαθέτει μια βιβλιοθήκη με 300.000 βιβλία αλλά και μία από τις καλύτερες όσον αφορά DVD, ντοκιμαντέρ, ταινίες και αρχειοθετημένες τις εκπομπές ειδήσεων των ανοιχτών καναλιών ( BBC, Associated Press) τουλάχιστον μιας εικοσαετίας.

Πώς αποφασίζεται με ποιες περιπτώσεις θα ασχοληθεί;
Τις πιο πολλές φορές είναι κάποια διεθνής οργάνωση που υπερασπιζόμενη ανθρώπινα δικαιώματα χρειάζεται περισσότερα στοιχεία.

Ποιοι είναι οι οικονομικοί πόροι της ομάδας;
Υπάρχουν μόνιμοι χορηγοί, όπως είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας, ενώ γίνεται αναφορά και για τα David & Elaine Potter Foundation, Sigrid Rausing Trust, Oak Foundation. Διάφορες διεθνείς οργανώσεις που ζητούν τις υπηρεσίες του Κέντρου, όπως είναι η Διεθνής Αμνηστία και ο ΟΗΕ, για να τεκμηριώσουν μια εκστρατεία τους ή και δικηγορικά γραφεία για να έχουν περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία για υποθέσεις τους, πληρώνουν επίσης.

Πληρώνονται οι συνεργάτες;
Ναι, πληρώνονται.

Μπορεί και εδώ μια αρχιτεκτονική σχολή να στήσει ένα τέτοιο (μεταπτυχιακό ίσως;) πρόγραμμα;
Ναι, αν επικρατούσαν άλλα μυαλά..

Η Forensic Architecture με «δικά της» λόγια

˜Η αισθητική της αντίληψη για τον υλικό κόσμο είναι στους αντίποδες της συμβατικής αρχιτεκτονικής. Θεωρεί τα ίχνη που η βία αφήνει στα κτίρια και στους ανοιχτούς χώρους ντοκουμέντα, και αυτά μπορούν να διαβαστούν.
˜
Για κάθε περιστατικό που κινεί το ενδιαφέρον της θα ξεκινήσει με το συναισθηματικό(!) περιεχόμενο όσων υλικών συμμετέχουν σε αυτό. Μπορεί να είναι ένα ερημοποιημένο τοπίο ή ένα κτίριο που έχει ανατιναχθεί και είναι ερείπιο.
˜ Κατ’ αρχάς, οι άνθρωποι που θα ασχοληθούν με αυτό πρέπει να αισθάνονται ότι βρίσκονται σε ένα θέατρο και ότι εκεί θα δοθεί τελικά μια παράσταση.
˜
Η πρώτη κίνησή τους είναι να κάνουν την ύλη, έστω και αν είναι ο καπνός από μια έκρηξη ή μια τρύπια από τις βόμβες οροφή, «να μιλήσει».
˜
Ο αρχιτέκτονας σε αυτή την περίπτωση είναι ο ενδιάμεσος. Ο διερμηνέας που θα μεταφέρει τα επιστημονικά ευρήματα της ομάδας σχετικά με το περιστατικό προς τα έξω. Από τη γλώσσα της ύλης πρέπει να περάσουμε σε μια γλώσσα κατανοητή από τους ανθρώπους.
˜
Μετά τη μετάφραση του «έργου» όμως αυτό πρέπει απαραίτητα να παιχθεί. Και να παιχθεί καλά. Ο αρχιτέκτονας βγαίνει υποχρεωτικά σε ένα φόρουμ ή και σε μια αρένα. Είτε είναι διάλεξη είτε είναι μια έκθεση ή και μια κατάθεση. Ο επιστήμονας γίνεται πλέον και ηθοποιός για να ακουστεί, αλλά και μονομάχος που κοντράρεται με άλλους επιστήμονες όπως είναι οι δικαστές και οι δικηγόροι της άλλης πλευράς.
˜
Και όλα ξεκινούν από την πεποίθηση ότι με τα τεχνικά μέσα που διαθέτουμε και τις σχετικές γνώσεις όλη η υλική πραγματικότητα σήμερα μπορεί να καταγράφεται και να διυλίζεται ως προς τα στοιχεία που περιέχει.
˜
Παραπέμποντας και σε μια βασική αρχή της Φυσικής μπορούμε να πούμε πως μέσα στο πρώτο νέφος από την έκρηξη ενός κτιρίου υπάρχουν όλα όσα ήταν αυτό πριν: τσιμέντο, σοβάδες, ξύλα, σάρκες. Και η πεποίθηση είναι ότι το περιεχόμενό του μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί.