Richard H. Thaler
Παράτυπη συμπεριφορά
Εκδόσεις Κάτοπτρο,
σελ. 580, τιμή 28 ευρώ

Το 2017, ο Ρίτσαρντ Θάλερ (Richard Thaler) τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Οικονομίας καθώς, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών, «πέτυχε να ενσωματώσει ψυχολογικά ρεαλιστικές υποθέσεις στις αναλύσεις οικονομικών αποφάσεων». Τι θα πει αυτό; Θα πει ότι ο Θάλερ, ο οποίος προέρχεται από την ισχυρή Σχολή Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Σικάγο, αντιλήφθηκε πολύ νωρίς στην επαγγελματική σταδιοδρομία του ότι τα οικονομικά μοντέλα αποτύγχαναν να λάβουν υπ’ όψιν έναν πολύ σοβαρό παράγοντα: την ανθρώπινη συμπεριφορά! Τη συμπεριφορά δηλαδή που κάνει κάποιους από εμάς να αφήνουν απλήρωτο το νοίκι για να πάνε ακριβές διακοπές ή να αγοράζουν σπίτι 150 τετραγωνικών ενώ τα οικονομικά τους θα επέτρεπαν την αγορά ενός σπιτιού 80 τετραγωνικών.

Οπως περιγράφει στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του «Παράτυπη συμπεριφορά», ο Θάλερ σοκαρίστηκε από την αντίδραση των ίδιων του των φοιτητών ύστερα από ένα διαγώνισμα που είχε σχεδιαστεί έτσι ώστε να φανεί η διαστρωμάτωσή τους. Να ξεχωρίσουν δηλαδή τα αστέρια από τους μέτριους και οι μέτριοι από τους κακούς φοιτητές. Πράγματι, υπήρξε μεγάλη διαστρωμάτωση βαθμών και οι φοιτητές παραπονέθηκαν σφοδρά επειδή ο μέσος βαθμός ήταν το 72 (με άριστα το 100). Αλλά όπως λέει ο Θάλερ, «το περίεργο με τη συγκεκριμένη αντίδραση ήταν ότι ο μέσος βαθμός στο διαγώνισμα δεν είχε καμία απολύτως επίδραση στην κατανομή των φοιτητών σε κατηγορίες. Βαθμολογία άνω του 80 θα αντιστοιχούσε στην κατηγορία Α, από 65 έως 80 στην κατηγορία B, ενώ η βαθμολογία κάτω του 50 θα αντιστοιχούσε στην κατηγορία Γ. Η κατανομή κατηγοριών ήταν συνηθισμένη, αυτό όμως δεν είχε καμία εμφανή επίδραση στη διάθεση των φοιτητών. Εξακολουθούσαν να αισθάνονται απέχθεια για τον τύπο διαγωνίσματος που είχα εισηγηθεί, κάτι που μάλλον μεταφραζόταν σε απέχθεια και για το πρόσωπό μου. Και επειδή ως νεαρός καθηγητής επιθυμούσα να κρατήσω τη δουλειά μου, κάτι έπρεπε να κάνω. Τελικά, μου ήρθε μια ιδέα. Στο επόμενο διαγώνισμα, αντί του 100, έθεσα ως άριστα τον αριθμό 137. Ετσι, ο μέσος βαθμός τώρα ήταν το χαρωπό 96. Οι φοιτητές έπλεαν σε πελάγη ευτυχίας! Κανείς δεν μετακινήθηκε σε άλλη κατηγορία, αλλά όλοι ήταν ικανοποιημένοι. Από τότε, κάθε φορά που δίδασκα το συγκεκριμένο μάθημα, στα διαγωνίσματα έθετα ως άριστα το 137».
Ιδωμένη από την πλευρά του οικονομολόγου, η συμπεριφορά των φοιτητών ήταν παράτυπη. Μόνο που αντί ο Θάλερ να την κατηγοριοποιήσει ως παράτυπη και να την ξεχάσει, έκανε το αντίθετο: θεώρησε τη συμπεριφορά εξηγήσιμη με βάση το πολυδιάστατο της ανθρώπινης φύσης και αποφάσισε να αλλάξει τα μαθηματικά μοντέλα έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνουν τον αστάθμητο παράγοντα της ανθρώπινης ψυχολογίας. Και πολύ καλά έκανε! Οχι μόνο επειδή με τον τρόπο αυτό κέρδισε το βραβείο Νομπέλ, αλλά επειδή όπως ο ίδιος λέει «είναι εύκολο να αγνοήσει κανείς μια ιστορία για τον τρόπο βαθμολόγησης ενός διαγωνίσματος. Θα δυσκολευτεί, όμως, να κάνει το ίδιο με μελέτες στις οποίες καταγράφονται κακές επιλογές σε τομείς υψηλού διακυβεύματος, όπως η συνταξιοδοτική αποταμίευση, το ενυπόθηκο δάνειο ή η επένδυση στο χρηματιστήριο. Και είναι αδύνατον να προσπεράσει κανείς τις οικονομικές εξάρσεις, τις φούσκες και τα κραχ που συμβαίνουν στις χρηματοπιστωτικές αγορές».
Το βιβλίο του Θάλερ διαβάζεται ανετότατα από τους μη ειδήμονες και περιέχει ιδιαίτερα διασκεδαστικά εδάφια. Μπορεί δε να λειτουργήσει θεραπευτικά για όσους πασχίζουν ακόμη να βρουν μια λογική εξήγηση για πιθανές οικονομικές αποφάσεις του παρελθόντος που με τα μάτια τού σήμερα φαίνονται παράλογες.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ