Κεχριμπαρένιες ιστορίες

Δύο ενδιαφέρουσες παλαιοντολογικές ανακοινώσεις οι οποίες έγιναν την εβδομάδα που μας πέρασε αφορούσαν ευρήματα διατηρημένα σε κεχριμπάρι. Η απολιθωμένη ρητίνη των δένδρων είναι άλλωστε γνωστή για την ικανότητά της να διατηρεί αναλλοίωτες τις μορφές ζωής που εγκλωβίστηκαν μέσα της πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια. (Τα μεγαλύτερα αποθέματα κεχριμπαριού στον κόσμο έχουν ηλικία 30-90 εκατομμυρίων ετών.) Και οι δύο ανακοινώσεις έγιναν από κινέζους επιστήμονες, καθώς η προέλευση του κεχριμπαριού ήταν ασιατική και ειδικότερα από την πρώην Βιρμανία (σημερινή Μιανμάρ), η οποία εδώ και αιώνες αποτελεί πηγή κεχριμπαριού το οποίο κυρίως αξιοποιείται στη δημιουργία κοσμημάτων.

Στο πρώτο δείγμα κεχριμπαριού το έγκλειστο προϊστορικό μικρό πτηνό, η ηλικία του οποίου πιθανότατα ξεπερνά τα 100 εκατομμύρια έτη, ήταν στραπατσαρισμένο σε τέτοιον βαθμό ώστε οι ερευνητές να το ονομάσουν «πουλί-τηγανίτα». Οπως όμως εξηγούν στο σχετικό άρθρο τους, το οποίο δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Chinese Science Bulletin», η άδοξη κατάληξη του πτηνού αποδείχθηκε η χαρά του ερευνητή: είναι χωρισμένο κατά μήκος του σκελετού εκθέτοντας με αυτόν τον τρόπο μεγάλο μέρος της εσωτερικής ανατομίας του με «σκελετικό υλικό και μαλακούς ιστούς απαράμιλλης λεπτομέρειας».

Το πτηνό αυτό της ύστερης Κρητιδικής συνυπήρξε με ένα πλάσμα που μορφολογικά παραπέμπει σε υβρίδιο αράχνης και σκορπιού και είναι το αντικείμενο της δεύτερης ανακοίνωσης, αυτή τη φορά στην επιθεώρηση Nature Ecology and Evolution. Η ανακοίνωση βασίστηκε στη μελέτη τεσσάρων διαφορετικών δειγμάτων από δύο διαφορετικές ερευνητικές ομάδες οι οποίες εργαζόμενες ξεχωριστά κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα: ότι το άγνωστο μέχρι σήμερα είδος αποτελεί τον κοντινότερο εξελικτικό συγγενή των αραχνών. Οι ερευνητές ονόμασαν το έντομο Chimerarachne yingi (C. yingi), συνδυάζοντας τη λέξη αράχνη με τη Χίμαιρα της ελληνικής μυθολογίας. Κύριο χαρακτηριστικό του εντόμου είναι η μεγάλη ουρά του, η οποία πιθανότατα λειτουργούσε ως κεραία. Με δεδομένο το γεγονός ότι η εξέλιξη των αραχνών τοποθετείται πριν από 300 εκατομμύρια χρόνια και το C. yingi έχει ηλικία 100 εκατομμυρίων ετών, οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι τα δύο είδη συνυπήρξαν για πάνω από 200 εκατομμύρια χρόνια.

Σε κεχριμπάρι από τη Μιανμάρ εντοπίστηκαν τέσσερα τσιμπούρια που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις βασάνιζαν δεινοσαύρους. Οι ερευνητές από την Ισπανία, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Communications» τον Δεκέμβριο του 2017 ονόμασαν το –εξαφανισμένο πια –είδος τσιμπουριού «Deinocroton draculi» ή «το τρομερό τσιμπούρι του Δράκουλα». Το ένα από τα τέσσερα παγιδευμένα τσιμπούρια ήταν πιασμένο πάνω στο φτερό ενός δεινοσαύρου, ενώ ένα άλλο ήταν πρησμένο από το πολύ αίμα που είχε ρουφήξει. Η ανακάλυψη άνοιξε ένα παράθυρο στον κόσμο των φτερωτών δεινοσαύρων, μερικοί από τους οποίους εξελίχθηκαν στα σημερινά πουλιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι το φτερό πάνω στο οποίο εντοπίστηκε το τσιμπούρι βρέθηκε να έχει παρόμοια δομή με τα φτερά των σύγχρονων πουλιών.

Δύο μυρμήγκια μάχονταν μέχρι τελικής πτώσης όταν έπεσαν πάνω τους οι «χυμοί» ενός δέντρου, με αποτέλεσμα οι δύο μαχητές να… κερώσουν και να μείνουν αιώνια φυλακισμένοι μέσα σε ένα κεχριμπάρι. Τα δύο μυρμήγκια ανήκαν σε διαφορετικά είδη και αναμετρήθηκαν πριν από περίπου 100 εκατ. έτη στη Μιανμάρ. Οι επιστήμονες που ανέφεραν το εύρημά τους θεωρούν τη σκηνή χαρακτηριστική της συμπεριφοράς των μυρμηγκιών. Εκτιμούν δε ότι τα δύο μυρμήγκια αντιπαρατέθηκαν είτε για κάποια τροφή είτε κατά τη διάρκεια επίθεσης του ενός είδους στη φωλιά του άλλου.

Η Δομινικανή Δημοκρατία αποτελεί μια άλλη καλή πηγή κεχριμπαριού με πολλά παλαιοντολογικά ευρήματα. Τον Απρίλιο του 2017 με άρθρο τους στην επιθεώρηση «Journal of Medical Entomology» ερευνητές διηγήθηκαν μια ιστορία. Πριν από 20 – 30 εκατομμύρια χρόνια μια μαϊμού κάπου στον σημερινό Αγιο Δομίνικο ξεψείριζε μια φίλη της και βρίσκοντας ένα καλοταϊσμένο τσιμπούρι στο τρίχωμά της το ξεκόλλησε και το πέταξε κατά τύχη πάνω σε μια σταγόνα ρετσινιού. Εκατομμύρια χρόνια μετά, οι παλαιοντολόγοι εντόπισαν μέσα στην απολιθωμένη ρητίνη όχι μόνο το παγιδευμένο τσιμπούρι αλλά και το τελευταίο γεύμα του, που είχε ξεχυθεί από τρύπες στη ράχη του. Επρόκειτο για τα πρώτα απολιθωμένα ερυθρά αιμοσφαίρια θηλαστικού! Τα ερυθρά αιμοσφαίρια ήταν μάλιστα σε τόσο τέλεια κατάσταση σαν να τα είχε προετοιμάσει κανείς ειδικά για παρατήρηση στο μικροσκόπιο. Αλλά οι εκπλήξεις δεν σταμάτησαν εκεί: μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίρια βρέθηκαν κύτταρα του πρωτόζωου Babesia microti, το οποίο παρασιτεί στα ερυθροκύτταρα του ανθρώπου και άλλων ζώων. Το B. microti προκαλεί στον άνθρωπο τη σπάνια ασθένεια της πιροπλάσμωσης, η οποία εκδηλώνεται με συμπτώματα που θυμίζουν ελονοσία και μπορεί να είναι θανατηφόρα.

Στη Δομινικανή Δημοκρατία επίσης ανακαλύφθηκε από ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Ορεγκον ένα άγνωστο και εξαφανισμένο σήμερα πια φυτό, χάρη σε δύο άνθη του, ηλικίας 15 έως 20 εκατ. ετών, που βρέθηκαν παγιδευμένα μέσα σε κεχριμπάρι. Πρόκειται για ένα όμορφο φυτό που ονομάστηκε (Strychnos electri) και κατά πάσα πιθανότητα ήταν δηλητηριώδες, καθώς ανήκει στην οικογένεια ανθοφόρων από όπου παράγεται η θανατηφόρος τοξίνη στρυχνίνη αλλά και άλλα δηλητηριώδη αλκαλοειδή. Η ανακάλυψη δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Nature Plants» το 2016.