Ενας… σκόρος θα μας σώσει!

Τη Δευτέρα 24 Απριλίου 2017, μια είδηση έκανε τον γύρο της Γης σκορπίζοντας ελπίδες για το βαριά λαβωμένο περιβάλλον μας: η «κατάρα της πλαστικής σακούλας» μπορεί να καταπολεμηθεί με… κάμπιες σκόρου.

Την ανακάλυψη έκανε τυχαία μια ερευνήτρια του Ισπανικού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (CSIC), η Φεντερίκα Μπερτοκίνι (Federica Bertocchini), καθώς καθάριζε τις κηρήθρες του μελισσιού που συντηρούσε στην αυλή του σπιτιού της. Βρήκε ότι είχαν προσβληθεί από τον κλασικό εχθρό τους, τις κάμπιες του μελιττόσκορου (γνωστού και ως κηρόσκορου), τις οποίες και έσπευσε να κλείσει μέσα σε μια σακούλα σουπερμάρκετ. Επειτα από λίγη ώρα, όμως, είδε έκπληκτη τις κάμπιες να έχουν τρυπήσει τη σακούλα και να κυκλοφορούν ελεύθερες (σχετικό video). Τότε κατάλαβε ότι τα δαιμόνια αυτά έντομα μπορούν να καταβροχθίζουν το υλικό που η υπόλοιπη φύση θεωρεί αχώνευτο –το πολυαιθυλένιο.

Εννοείται ότι οι σκόροι ήταν ανέκαθεν ο φόβος και ο τρόμος, όχι μόνον της νοικοκυράς, αλλά και του αγρότη, του φούρναρη, του ζαχαροπλάστη και του μελισσοκόμου (σχετικό video). Πόσο «ανέκαθεν»; Αρχαιόθεν, σίγουρα, καθόσον η πρώτη καταγραφή του ονόματός του ανάγεται στα μυκηναϊκά ελληνικά: κόρις λεγόταν ο σκόρος και κοριάντανα (ko-ri-ja-da-na), δηλαδή «σκοράκια», ονομάζονταν τα άνθη του μπαχαρικού κορίαννον, το οποίο έφτασε στις μέρες μας να προφέρεται κόλιαντρο.

Οι σκόροι ανήκουν στην τάξη των λεπιδόπτερων και δη στην οικογένεια των πυραλίδων. Συνολικά, στον πλανήτη, υπάρχουν περίπου 160.000 είδη σκόρων. Ο προαιώνιος εχθρός τους είναι οι νυχτερίδες, και γι’ αυτό οι σκόροι έχουν αναπτύξει το καλύτερο σύστημα ακοής υπερήχων –όπως μάθαμε το 2013, «πιάνουν» ακόμη και συχνότητες των 300 ΚHz. Ο άλλος μεγάλος εχθρός τους είναι το κρύο: οι μελισσοκόμοι καταψύχουν τις κηρήθρες για να σκοτώσουν τις προνύμφες των σκόρων.

Ειδικά αυτοί οι σκόροι που τρέφονται με μέλι, κερί και ξύλο είναι δύο ειδών: Galleria mellonela (μεγάλος κηρόσκορος) και Achroia grisella (μικρός κηρόσκορος). Είναι πασίγνωστοι στους ερασιτέχνες αλιείς και στους εκτροφείς ερπετών διότι οι κάμπιες τους είναι το καλύτερο δόλωμα για τα ψάρια και η τέλεια λιχουδιά για τις σαύρες και τους χαμαιλέοντες. Και, ναι, είναι αυτές οι κάμπιες τους που τώρα διαπιστώθηκε ότι λιγουρεύονται το πλαστικό.

Η Φεντερίκα Μπερτοκίνι συνεργάστηκε με δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ (Paolo Bombelli και Chris Howe) για να βρει τι ακριβώς επιτρέπει στο στομάχι των κηρόσκορων να αντέχει την πέψη του πλαστικού. Σημειώνουμε ότι για να βιοδιασπαστεί στη φύση το πολυαιθυλένιο της πλαστικής σακούλας απαιτούνται από 100 έως 400 έτη, ανάλογα με την πυκνότητά του. Δεδομένου ότι κάθε χρόνο οι άνθρωποι του πλανήτη πετούν περίπου 80 εκατομμύρια τόνους πολυαιθυλενίου, εύκολα αντιλαμβανόμαστε τον εφιάλτη της αχώνευτης σκουπιδόμαζας που απειλεί το μέλλον μας.

Οι τρεις ερευνητές επιτέλεσαν διάφορα πειράματα για να διαπιστώσουν την επίδραση των σκόρων στο πολυαιθυλένιο. Κατ’ αρχάς διαπίστωσαν ότι ακόμη και φέροντας σε επαφή το κουκούλι του σκόρου με την πλαστική σακούλα, η δεύτερη άρχιζε να βιοδιασπάται. Αλλά όταν έβαλαν τις ίδιες τις κάμπιες πάνω στη σακούλα… άρχισε το φαγοπότι. Μέτρησαν ότι 100 προνύμφες κηρόσκορου μπορούσαν να καταβροχθίσουν 92 χιλιοστά του γραμμαρίου πολυαιθυλενίου σε 12 ώρες. Αν αυτός ο ρυθμός σας φαίνεται «αργούτσικος», σκεφθείτε ότι ο μόνος άλλος τρόπος που έχουμε για να βιοδιασπούμε το πολυαιθυλένιο είναι η εμβάπτιση σε νιτρικό οξύ, που χρειάζεται… μήνες για να το καταφέρει.

Επειτα από όλα τους τα πειράματα, οι ερευνητές αποφάνθηκαν: «Η σύνθεση του κεριού της κηρήθρας είναι παρόμοια με εκείνη του πολυαιθυλενίου. Αυτός μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο η συγκεκριμένη κάμπια έχει αναπτύξει μηχανισμό διάσπασης του εν λόγω τύπου πλαστικού. Δεν γνωρίζουμε ακόμη τις λεπτομέρειες για το πώς συμβαίνει αυτή η βιοαποδόμηση, αλλά υπάρχει η πιθανότητα να είναι υπεύθυνο κάποιο ένζυμο. Η κάμπια παράγει κάτι που διαλύει τον χημικό δεσμό, ίσως στους σιελογόνους αδένες της ή σε ένα συμβιωτικό βακτήριο στο έντερό της. Το επόμενο βήμα μας είναι να ανιχνεύσουμε, να απομονώσουμε και να παράγουμε αυτό το ένζυμο σε βιομηχανική κλίμακα. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να ξεκινήσουμε την επιτυχή εξάλειψη αυτού του εξαιρετικά ανθεκτικού υλικού».

Η εργασία της Μπερτοκίνι και των συνεργατών της θα δημοσιευθεί επίσημα στο επόμενο τεύχος του περιοδικού Current Biology, αλλά ήδη δημοσιεύθηκε στο BBC και αναπαράγεται από τα ΜΜΕ της οικουμένης. Ο λόγος είναι βεβαίως προφανής: έχουμε επιτέλους λύση στα σκαριά για τα πλαστικά σκουπίδια, και μάλιστα βιολογική. Είναι όμως η είδηση… είδηση;

Το ερώτημα τίθεται διότι, απλούστατα, η ανακάλυψη αυτή έχει ήδη γίνει εδώ και δυόμισι χρόνια: Στις 10 Νοεμβρίου 2014, στο περιοδικό Environmental Science & Technology, είχε δημοσιευθεί αντίστοιχη εργασία ερευνητών υπό τον καθηγητή Jun Yang του Πανεπιστημίου Beihang του Πεκίνου. Μάλιστα, εκείνη η εργασία είχε φθάσει και στον εντοπισμό του μηχανισμού αποδόμησης του πολυαιθυλενίου: «Δύο βακτηριακά στελέχη ικανά να αποικοδομούν πολυαιθυλένιο (ΡΕ) απομονώθηκαν στο έντερο αυτής της κάμπιας: Enterobacter asburiae ΥΤΙ και Bacillus sp. YP1». Ποιος ο λόγος, λοιπόν, το τωρινό (ελλιπές) «εύρημα του Κέιμπριτζ» να κάνει τον γύρο του κόσμου, ενώ εκείνο των Κινέζων να παραγνωρίζεται; Μήπως επειδή η επιστήμη δεν μπορεί να είναι… κίτρινη;