Μέχρι στιγμής, όπως μας πληροφορεί η κυρία Περβανίδου, έχει ελεγχθεί ένας μικρός αριθμός ατόμων που είχαν ταξιδέψει σε χώρες όπου ο Ζίκα δίνει δυναμικό «παρών» και τα αποτελέσματα ήταν αρνητικά. «Ωστόσο είναι πιθανόν να καταγραφεί εισαγόμενο κρούσμα και στη χώρα μας, όπως συμβαίνει και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αφού οι ιοί δεν γνωρίζουν σύνορα και με την αύξηση των ταξιδιών και των μετακινήσεων ευνοείται η μεταφορά τους από τη μια άκρη της Γης στην άλλη» σημειώνει.
Παράλληλα το υπουργείο Υγείας έχει ήδη εκπονήσει σχετική εγκύκλιο για τα μέτρα προστασίας και τις οδηγίες για τον ιό Zίκα, καθώς και σχέδιο δράσης για τη διαχείριση των διαβιβαστών (κουνουπιών) σε περίπτωση κρουσμάτων. «Στη χώρα μας, όπως και σε άλλες περιοχές της Νότιας Ευρώπης, το ενδιαφέρον στρέφεται προς το «κουνούπι-τίγρη», το Aedes albopictus, το οποίο εντοπίζεται σε αρκετές περιοχές της χώρας και αποτελεί δυνητικό διαβιβαστή του ιού Ζίκα. Τα μέτρα πρόληψης της νόσου περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα προγράμματα ελέγχου του διαβιβαστή, μέτρα ατομικής προστασίας από την έκθεση σε κουνούπια, ενίσχυση της επιτήρησης, εγρήγορση των επαγγελματιών υγείας για την έγκαιρη διάγνωση των κρουσμάτων, ευαισθητοποίηση του κοινού και των ταξιδιωτών σε προσβεβλημένες χώρες για τη λήψη των ενδεικνυόμενων προληπτικών μέτρων. Με βάση το σχέδιο δράσης, σε κάθε περίπτωση εισαγόμενου περιστατικού νοσήματος που μεταδίδεται με κουνούπια του συγκεκριμένου γένους, το ΚΕΕΛΠΝΟ προβαίνει σε άμεση διερεύνηση του κρούσματος, σε εκτίμηση κινδύνου και συστήνει αναλόγως μέτρα πρόληψης σε επίπεδο κοινότητας. Με αφορμή την καταγραφή επιδημιών από τον ιό Ζίκα σε διάφορες χώρες του κόσμου ενημερώσαμε τις περιφέρειες και τους δήμους της χώρας για τα ενδεικνυόμενα μέτρα πρόληψης».
Πάντως, σύμφωνα με την ειδικό, και ο καθένας μας πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός ώστε να μη «φιλοξενεί» στην αυλή, στη βεράντα ή στο μπαλκόνι του τον μικρό φτερωτό «εχθρό» που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την υγεία του.
«Δεδομένου ότι το Aedes albopictus αναπαράγεται και σε μικρές εστίες στάσιμων νερών, όπως π.χ. σε πιατάκια από τις γλάστρες ή βάζα, πρέπει όλοι μας να φροντίσουμε να μην «εκτρέφουμε» το «κουνούπι τίγρη» στο ίδιο το σπίτι μας».
10 ερωτήσεις – απαντήσεις για τη νέα ιογενή απειλή
1. Ποια είναι τα συμπτώματα του Ζίκα;
Τέσσερις στους πέντε ανθρώπους που μολύνονται με τον ιό δεν εμφανίζουν συμπτώματα, αλλά και όσοι εμφανίζουν συνήθως αναρρώνουν μέσα σε μία εβδομάδα. Τα πιο κοινά συμπτώματα του ιού είναι πυρετός, σπανίως υψηλότερος των 38,8 βαθμών Κελσίου, εξανθήματα στο σώμα, κόκκινα μάτια που τρέχουν, ευαισθησία στο φως, πονοκέφαλος και πόνοι στους μυς και στις αρθρώσεις.
2. Μπορεί ο ιός να μεταδοθεί με τη σεξουαλική επαφή;
Ναι. Παρότι οι ειδικοί πιστεύουν πως η συντριπτική πλειονότητα των μεταδόσεων γίνεται από τα κουνούπια, σεξουαλική μετάδοση του ιού Ζίκα έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 10 χώρες συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Νέας Ζηλανδίας. Ο Ζίκα έχει αποδειχθεί ότι μεταδίδεται με κολπικό και πρωκτικό σεξ και πιθανώς και με στοματικό σεξ.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εξέδωσε νέες επικαιροποιημένες οδηγίες σχετικά με τη σεξουαλική επαφή, στις οποίες αναφέρεται ότι άνδρες οι οποίοι επιστρέφουν από χώρες πληγείσες με Ζίκα πρέπει να κάνουν σεξ με προφυλάξεις επί τουλάχιστον έξι μήνες είτε έχουν εμφανίσει συμπτώματα του ιού είτε όχι. Το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες που επιστρέφουν από τέτοιες χώρες, και πάλι είτε έχουν συμπτώματα του ιού είτε όχι. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι μιλώντας στο «Βήμα» ο διευθυντής Στρατηγικής του ΠΟΥ δρ Κρίστοφερ Ντάι σημείωσε πως κανένας δεν γνωρίζει αυτή τη στιγμή αν και το διάστημα των έξι μηνών είναι αρκετό.
3. Υπάρχουν άλλοι τρόποι μετάδοσης του ιού;
Εχει ήδη αποδειχθεί ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μέσω μεταγγίσεων αίματος ενώ ολοένα και περισσότερα ερευνητικά στοιχεία μαρτυρούν ότι μπορεί να «κρύβεται» και σε άλλα σωματικά υγρά, όπως το σάλιο, τα ούρα, ακόμη και τα… δάκρυα. Μελέτη που δημοσιεύθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου στην επιθεώρηση «Cell Reports» από ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον έδειξε ότι, τουλάχιστον στα ποντίκια, ο Ζίκα μπορεί να φθάνει ως τα μάτια και να τα μολύνει. Η ανακάλυψη, αν και πρέπει να επιβεβαιωθεί σε ανθρώπους –θα ακολουθήσουν τώρα σχετικές μελέτες -, ίσως δίνει μια εξήγηση στο γιατί, ορισμένοι έστω, ασθενείς με Ζίκα εμφανίζουν σοβαρά οφθαλμολογικά προβλήματα, ακόμη και τύφλωση.
4. Κινδυνεύουν από τον Ζίκα ιδιαιτέρως οι έγκυοι και τα μωρά τους;
Οι έγκυοι και τα έμβρυα που κυοφορούν αποτελούν ομάδα άκρως «υψηλού κινδύνου» για επιπλοκές εξαιτίας του ιού Ζίκα. Φωτογραφία: G. Walc
Ο Ζίκα έχει συνδεθεί άμεσα με πρόκληση μικροκεφαλίας στα βρέφη –τα παιδιά γεννιούνται με πολύ μικρό κεφάλι σε σύγκριση με το φυσιολογικό. Το ζήτημα δεν είναι όμως μόνο ανατομικό αλλά η σοβαρή μικροκεφαλία βάζει «φρένο» στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τα νεύρα που συνδέουν τον εγκέφαλο με τα μάτια και τα αφτιά μπορεί να καταστραφούν ενώ το παιδί είναι πιθανό να εμφανίζει μόνιμες επιληπτικές κρίσεις και σοβαρά προβλήματα στα άκρα. Δεν είναι ακόμη γνωστός ο μηχανισμός τού πώς ο Ζίκα καταφέρνει να προκαλέσει τόσο μεγάλες εγκεφαλικές βλάβες στο έμβρυο. Οι μέχρι στιγμής μελέτες δείχνουν πάντως ότι διαπερνά τον πλακούντα και επιτίθεται στα εμβρυϊκά νευρικά κύτταρα. Τα ακτινωτά γλοιακά κύτταρα, τα οποία δημιουργούν το αρχικό «καλούπι» που καθοδηγεί τα υπόλοιπα εμβρυϊκά κύτταρα του εγκεφάλου στο να λάβουν τις κατάλληλες θέσεις, φαίνεται ότι αποτελούν τα κύρια «θύματά» του.
Δεν υπάρχει θεραπεία για τη μικροκεφαλία, απλώς εφαρμόζονται θεραπευτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των επιμέρους συνεπειών της.
5. Πρέπει να λαμβάνονται μέτρα στο σεξ από τις εγκύους ή τις γυναίκες που προσπαθούν να συλλάβουν;
Στις τελευταίες επικαιροποιημένες οδηγίες του ΠΟΥ αναφέρεται ότι ζευγάρια τα οποία σχεδιάζουν να αποκτήσουν νέο μέλος και γυρνούν από περιοχές στις οποίες ο Ζίκα δίνει δυναμικό «παρών», θα ήταν καλό να περιμένουν τουλάχιστον έξι μήνες προτού προσπαθήσουν να συλλάβουν. Συγχρόνως στους συντρόφους εγκύων γυναικών που επιστρέφουν από χώρες τις οποίες έχει «χτυπήσει» ο Ζίκα συστήνεται είτε να κάνουν σεξ με προφυλάξεις με τις συντρόφους τους είτε να απέχουν από το σεξ μαζί τους καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
6. Παίζει ρόλο σε ποια φάση της εγκυμοσύνης μολύνεται μια γυναίκα με τον ιό Ζίκα;
Αρχικώς γιατροί στη Βραζιλία πίστευαν ότι η μόλυνση κατά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης είναι πιο επικίνδυνη καθώς στη συγκεκριμένη φάση της κύησης υπάρχει «έκρηξη» στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του εμβρύου.
Μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν όμως ότι μητέρες που είχαν μολυνθεί με τον ιό στο τρίτο τρίμηνο της κύησης εμφάνιζαν επίσης πολύ σοβαρές επιπλοκές, συμπεριλαμβανομένου του αιφνίδιου θανάτου των εμβρύων.
Ορισμένοι ειδικοί που έχουν επί μακρόν διερευνήσει τις συνέπειες της μόλυνσης των εγκύων με τον ιό της ερυθράς –ο οποίος επίσης συνδέεται με μικροκεφαλία των εμβρύων –αναφέρουν ότι ακόμη και βρέφη μολυσμένων μητέρων που γεννιούνται χωρίς μικροκεφαλία κινδυνεύουν από πλήθος προβλημάτων όπως η τύφλωση και η κώφωση, από σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς και μάθησης στην παιδική ηλικία, ακόμη και από προβλήματα ψυχικής υγείας αργότερα στη ζωή τους.
Για αυτούς τους λόγους οι αρμόδιες υγειονομικές αρχές συστήνουν να ελέγχονται όλα τα νεογνά για μόλυνση με Ζίκα, ακόμη και αν δεν εμφανίζουν μικροκεφαλία, σε περίπτωση που οι μητέρες τους είχαν επισκεφθεί χώρα πληγείσα από τον ιό ή ζουν σε τέτοια χώρα. Συστήνουν επίσης τον έλεγχο των νεογνών αν οι εξετάσεις της μητέρας ήταν θετικές για Ζίκα ή είχαν δώσει ασαφή αποτελέσματα. Μιλώντας μάλιστα στο «Βήμα» ο δρ Ντάι συστήνει να υπάρχει στενή παρακολούθηση αυτών των παιδιών καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας αφού υπάρχουν φόβοι ότι μπορεί να εμφανίσουν προβλήματα αργότερα στη ζωή τους.
Σε ό,τι αφορά τις εγκύους που έχουν μολυνθεί με Ζίκα συστήνεται να υποβάλλονται σε πολύ συχνές εξετάσεις και υπερήχους (κάθε 3 με 4 εβδομάδες) προκειμένου να ελέγχεται η πορεία του εμβρύου τους. Συστήνεται επίσης μεγάλη προσοχή στις εγκύους που ζουν σε χώρες που έχουν πληγεί από τον ιό όπως η Σιγκαπούρη, αλλά στις οποίες δεν έχουν καταγραφεί σοβαρές επιπλοκές σαν τη μικροκεφαλία, να εξετάζονται συχνά, ακόμη και αν δεν έχουν μολυνθεί με Ζίκα.
7. Στους ενηλίκους τι επιπλοκές μπορεί να προκαλέσει ο Ζίκα;
Υπάρχουν αναφορές από διαφορετικές χώρες στις οποίες η μόλυνση με τον ιό Ζίκα φαίνεται να συνδέεται με εμφάνιση του συνδρόμου Guillain-Barré. Πρόκειται για μια σπάνια κατάσταση, κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου επιτίθεται στο νευρικό του σύστημα. Το σύνδρομο μπορεί να παρουσιαστεί σε άτομα όλων των ηλικιών, αλλά είναι πιο κοινό σε ενήλικους άνδρες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ακόμη και στις πιο βαριές, υπάρχει πλήρης ανάρρωση. Στο 20%-25% των ασθενών μπορεί να επηρεαστούν οι αναπνευστικοί μύες με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η αναπνοή. Οι πολύ σοβαρές περιπτώσεις του συνδρόμου είναι άκρως σπάνιες αλλά μπορεί να οδηγήσουν σε παράλυση, ακόμη και σε θάνατο.
Παράλληλα υπό διερεύνηση βρίσκονται και κάποιες άλλες περιπτώσεις νευρολογικών εκδηλώσεων μετά από μόλυνση με Ζίκα. Γενικώς ο ιός προτιμά και στους ενηλίκους το νευρικό σύστημα και οι ειδικοί φοβούνται ότι μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιδράσεις στον εγκέφαλό τους, κυρίως σε ό,τι αφορά τη μνήμη, ακόμη και τον κίνδυνο κατάθλιψης.
8. Πώς γίνεται η διάγνωση του ιού;
Ενα μωρό με μικροκεφαλία στη Βραζιλία όπου έχουν εμφανιστεί και τα περισσότερα περιστατικά της σοβαρής επιπλοκής που συνδέεται με τον Ζίκα σε βρέφη. Φωτογραφία: EPA/PERCIO CAMPOSΔεν υπάρχει ακόμη ένα ταχύ διαγνωστικό τεστ που να μπορεί να διεξαχθεί στο ιατρείο, αν και σύμφωνα με τον ΠΟΥ πολλές εταιρείες βρίσκονται σε «πυρετό» ανάπτυξης τέτοιων διαγνωστικών εργαλείων και έχουν ήδη δημιουργηθεί περί τα 55 διαφορετικά, τα οποία όμως πρέπει να αποδείξουν την αξία τους. Προς το παρόν ο ασφαλέστερος τρόπος διάγνωσης αφορά τη λήψη δείγματος αίματος ή ούρων μέσα σε δύο το πολύ εβδομάδες από την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Τα δείγματα αποστέλλονται σε εργαστήριο για εξέταση. Μπορούν επίσης να διεξαχθούν σε δεύτερο χρόνο τεστ για ύπαρξη αντισωμάτων ενάντια στον ιό, ωστόσο με δεδομένο ότι η ασθένεια συνδέεται στενά με τον δάγκειο και τον κίτρινο πυρετό, υπάρχουν δυστυχώς πολλά ψευδώς θετικά ή ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα.
9. Υπάρχουν εμβόλια για τον ιό;
Οχι, αν και οι επιστήμονες κάνουν αγώνα δρόμου για την ανάπτυξη εμβολίων. Τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν τον περασμένο Αύγουστο στην επιθεώρηση «Science» έδειξαν ότι τρία πειραματικά εμβόλια που αναπτύσσονται από ερευνητές του Νοσοκομείου Beth Israel του Χάρβαρντ και του Στρατιωτικού Ινστιτούτου Ερευνών Walter Reed έδωσαν θετικά αποτελέσματα σε πιθήκους. Ενα από αυτά τα εμβόλια που ονομάζεται ZPIV και το οποίο βασίζεται σε μια πιο «παραδοσιακή» προσέγγιση ανάπτυξης εμβολίων η οποία αφορά χρήση αδρανοποιημένου ιού, ελπίζεται ότι θα περάσει σε δοκιμές σε ανθρώπους τον ερχόμενο μήνα. Σε 16 πιθήκους στους οποίους χορηγήθηκε το ZPIV και μετά από έναν με δύο μήνες μολύνθηκαν με Ζίκα, παρήχθησαν αντισώματα εναντίον του ιού ενώ δεν υπήρχαν ανιχνεύσιμα επίπεδα του Ζίκα στο αίμα ή στα ούρα –γεγονός που δείχνει πλήρη προστασία με το εμβόλιο.
Τα δύο άλλα πειραματικά εμβόλια επίσης προκάλεσαν ανοσολογική απόκριση στους πιθήκους. Αμφότερα βασίζονται σε μια νέα τεχνολογία, στο πλαίσιο της οποίας οι επιστήμονες δημιουργούν ακριβή αντίγραφα των πρωτεϊνών που βρίσκονται στην επιφάνεια του ιού, τις οποίες και εισάγουν στο εμβόλιο.
Ενα άλλο πειραματικό εμβόλιο το οποίο αναπτύχθηκε από ειδικούς των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ και βασίζεται επίσης σε αντίγραφα των πρωτεϊνών του ιού δημιουργημένα στο εργαστήριο δοκιμάστηκε ήδη στις αρχές Αυγούστου στον πρώτο εθελοντή. Τα αποτελέσματα αναμένονται ως τον Δεκέμβριο και αν είναι ενθαρρυντικά θα ξεκινήσει μια μεγαλύτερη φάση δοκιμών σε χώρες όπου ενδημεί ο Ζίκα.
Σε ό,τι αφορά τα εμβόλια για τον Ζίκα ο δρ Ντάι αναφέρει στο «Βήμα» ότι τηρεί στάση αναμονής καθώς όπως υπογραμμίζει «πρέπει να δούμε αν τα καλά αποτελέσματα που έχουμε στις ελεγχόμενες εργαστηριακές συνθήκες αναπαραχθούν και στις πραγματικές. Διότι υπάρχει η περίπτωση τα εμβόλια του Ζίκα να αποδειχθούν δύσκολα στη διαχείριση, όπως συμβαίνει με το μοναδικό εμβόλιο που υπάρχει για τον δάγκειο πυρετό –για έναν ιό δηλαδή συγγενή του Ζίκα. Με τον δάγκειο πυρετό συμβαίνει το εξής: είναι ένας ιός που αν εκτεθεί κάποιος σε αυτόν για πρώτη φορά τα συμπτώματα είναι ήπια. Σε μια επακόλουθη μόλυνση όμως με άλλο στέλεχος είναι πιθανό να παρουσιαστούν σοβαρές επιπλοκές. Οταν κάποιος λοιπόν εμβολιαστεί ενάντια στον δάγκειο είναι σαν να μολύνεται για πρώτη φορά, οπότε δεν υπάρχουν σοβαρά συμπτώματα. Αν όμως μολυνθεί με τον ιό μετά το εμβόλιο, είναι πιθανό αντί να προστατευθεί να εμφανίσει επιπλοκές. Μήπως συμβεί κάτι τέτοιο στους ανθρώπους και με τα εμβόλια του Ζίκα; Κανένας δεν ξέρει».
10. Υπάρχουν θεραπείες;
Δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή κάποια εξειδικευμένη αντι-ιική αγωγή για τον Ζίκα. Σε γενικό πλαίσιο τα συμπτώματα είναι ήπια και έτσι συνιστάται ξεκούραση του ασθενούς, καλή διατροφή και λήψη παυσίπονων και αντιπυρετικών φαρμάκων όπως η παρακεταμόλη. Τα αμερικανικά Κέντρα για τον Ελεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων αναφέρουν πάντως ότι θα ήταν καλό να αποφεύγεται από τους ασθενείς η λήψη ασπιρίνης προκειμένου να αποκλεισθεί ταυτόχρονη μόλυνση με τον ιό του δάγκειου πυρετού καθώς ελλοχεύει κίνδυνος αιμορραγίας.