«Εν οίδα, ότι την Αλτσχάιμερ… προείδα». Αυτό θα μπορούν να λένε στο κοντινό μέλλον οι χρήστες ενός καινοτόμου ηλεκτρονικού «εργαλείου», μιας εφαρμογής για «έξυπνα» κινητά που φέρει ελληνική σφραγίδα και η οποία, όπως έχουν δείξει τα μέχρι στιγμής εργαστηριακά στοιχεία, μπορεί να προβλέψει περί τα έξι χρόνια πριν τη νευροεκφυλιστική νόσο με ποσοστά επιτυχίας που κυμαίνονται στο 95%! Το υποσχόμενο μελλοντικό «όπλο» γιατρών αλλά και ατόμων υψηλού κινδύνου για Αλτσχάιμερ ονομάζεται ALTOIDA AR και το όνομά του είναι… τρίγλωσσο, σύγχρονο, αρχαίο αλλά και hi-tech, μαρτυρώντας τις καταβολές των «πατέρων» του μα και τους στόχους τους. Να εξηγηθούμε: το ALT παραπέμπει στη γερμανική λέξη για την ηλικία (Αlter), το OIDA στο αρχαίο οίδα (γνωρίζω), ενώ το AR αποτελεί το ακρωνύμιο του Augmented Reality (του περιβάλλοντος της επαυξημένης πραγματικότητας στο οποίο θα «τρέχει» η εφαρμογή). Για ποιον λόγο «έμπλεξαν» τα γερμανικά με τα αρχαία ελληνικά; Διότι η εφαρμογή διαθέτει «διαβατήριο» τόσο από την Ελλάδα όσο και από τη Γερμανία λόγω καταγωγής των δημιουργών της.
Ενα Pokemon Go για την Αλτσχάιμερ


Ο κ. Ιωάννης Ταρνανάς

Ο χρήστης λοιπόν του… multiculti ηλεκτρονικού εργαλείου θα μπορεί να γνωρίζει την ηλικία του (για την ακρίβεια, αυτή του εγκεφάλου του) παίζοντας ένα παιχνίδι ψηφιακών «κρυμμένων θησαυρών» μέσα στο φυσικό περιβάλλον, όπως αυτό αποτυπώνεται από την κάμερα του «έξυπνου» κινητού του. «Θα είναι κάτι σαν το Pokemon Go που έχει κάνει θραύση το τελευταίο διάστημα. Δημιουργούμε και εμείς ένα αντίστοιχο περιβάλλον στο οποίο αντί για τερατάκια ο χρήστης θα αναζητεί τρία αντικείμενα μέσα στον χώρο –ο οποίος θα είναι ο δικός του χώρος ή το γραφείο του γιατρού του –σε πραγματικό χρόνο. Ενόσω εκείνος βρίσκεται στη διαδικασία αναζήτησης, ένα ειδικό λογισμικό θα καταγράφει διαφορετικούς δείκτες που θα δείχνουν τελικώς τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει να εμφανίσει Αλτσχάιμερ» εξηγεί στο «Βήμα» ο επικεφαλής της ομάδας που ανέπτυξε το ALTOIDA AR κ. Ιωάννης Ταρνανάς, ερευνητής στο Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ελβετίας (ETH) στη Ζυρίχη και ένας εκ των διευθυντών του Τμήματος Διαχείρισης Καινοτομίας και Τεχνολογίας του ΕΤΗ. Ο κ. Ταρνανάς και οι συνεργάτες του ασχολούνται εδώ και 16 έτη με τον εντοπισμό συγκεκριμένα κινητικών δεικτών που μαρτυρούν Αλτσχάιμερ όπως αυτοί ορίζονται μέσα από ρεαλιστικά τρισδιάστατα περιβάλλοντα (αρχικώς εικονικής και τώρα πλέον επαυξημένης πραγματικότητας). «Ενας από τους σημαντικότερους τέτοιους δείκτες που καταγράφουμε είναι οι διαταραχές της βάδισης ενόσω το άτομο εκτελεί ένα πολύπλοκο γνωστικό καθήκον» λέει ο ερευνητής. Εχουν ήδη χρηματοδοτηθεί την τελευταία δεκαετία από τεράστια ευρωπαϊκά προγράμματα και μέσω αυτής της ενδελεχούς δουλειάς κατέληξαν στον εντοπισμό των κατάλληλων δεικτών.

O κ. Παναγιώτης Βλάμος

Η ερευνητική ομάδα του ΕΤΗ αποφάσισε όμως να «παντρέψει» τους δείκτες της με εκείνους μιας άλλης ομάδας εξ Ελλάδος ορμώμενης η οποία εργάζεται επίσης επί έτη με σκοπό να «ξετρυπώσει» νωρίς την Αλτσχάιμερ με «όπλο» της την ηλεκτροφυσιολογία. Πρόκειται για την ομάδα του καθηγητή Παναγιώτη Βλάμου στο Εργαστήριο Βιοπληροφορικής και Ανθρώπινης Ηλεκτροφυσιολογίας (Bihelab) του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ο κ. Βλάμος αναφέρει στο «Βήμα» ότι «στο δικό μας εργαστήριο έχουμε αναπτύξει κριτήρια ηλεκτροφυσιολογίας του ανθρώπινου οργανισμού σε υπομοριακό επίπεδο που καθορίζουν την εξέλιξη της νόσου. Χρησιμοποιούμε διανύσματα βιοδεικτών που προκύπτουν από εξατομικευμένες μετρήσεις, βιοχημικών, απεικονιστικών δεικτών και υπομοριακών μετρήσεων μιτοχονδριακώνσυγκεντρώσεων. Οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες ονομάζονται μιτοχονδριακές καθώς βασίζονται στη συγκέντρωση και τη δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων. Εμείς έχουμε ανακαλύψει ποιες συγκεντρώσεις μιτοχονδρίων είναι εκείνες που οδηγούν σε δυσλειτουργία όλον τον μηχανισμό και μπορούμε να τις μετρήσουμε. Οι μετρήσεις που λαμβάνονται τίθενται σε επεξεργασία από δικά μας συγκεκριμένα μοντέλα βιοπληροφορικής με σκοπό να δημιουργηθεί τελικώς ένα τεστ εξατομικευμένης «διαβάθμισης της επικινδυνότητας» εμφάνισης του Αλτσχάιμερ». Μάλιστα η ερευνητική ομάδα του Ιονίου Πανεπιστημίου έχοντας στα «χέρια» της ένα άρτια εξοπλισμένο εργαστήριο, με μηχανήματα κόστους 2,5 εκατ. ευρώ, έχει εντοπίσει δείκτες που αφορούν και άλλες νευροεκφυλιστικές νόσους και συγκεκριμένα το Πάρκινσον, τη νόσο του Huntington, καθώς και τη νευρομυϊκή πάθηση Charcot-Marie-Tooth.

Ο «γάμος» των δεικτών και η κλινική δοκιμή


Οι δύο ομάδες ένωσαν λοιπόν τις δυνάμεις τους και ο «γάμος» των δεικτών τους αναμένεται να περάσει σε φάση κλινικών δοκιμών άμεσα, συγκεκριμένα τον ερχόμενο μήνα –το σχετικό πρωτόκολλο πιλοτικής συνεργασίας κλινικών δοκιμών υπεγράφη πριν από μερικές ημέρες. Το όλο πρόγραμμα θα συντονίζεται από τον κ. Ταρνανά και προβλέπει τη συμμετοχή οκτώ εταίρων με πολύ μεγάλη επιστημονική εξειδίκευση στην εφαρμογή μεθόδων ανίχνευσης της Αλτσχάιμερ –βιοδείκτες, νευροαπεικόνιση, εγκεφαλογράφημα –από την Ελβετία, την Ελλάδα, την Ιταλία και τις ΗΠΑ (Virtual Reality Medical Center, Scripps Memorial Hospital, UNIZURICH, IRCCS Centro San Giovanni di Dio Fatenebenfratelli, IRCCS SDN, GAADRD, UNIROME Clinical Units, συμπεριλαμβανομένων του Bihelab και της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Αλτσχάιμερ και Συναφών Διαταραχών με επικεφαλής την καθηγήτρια Νευρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κυρία Μάγδα Τσολάκη). Οπως μας πληροφορεί ο κ. Ταρνανάς, στη δοκιμή θα συμμετέχουν συνολικά περί τα 300 άρτια επιλεγμένα άτομα –άτομα με διαφορετικού βαθμού κίνδυνο για Αλτσχάιμερ, άτομα με ήπια γνωστική διαταραχή που αποτελεί προάγγελο της νόσου όσο και άτομα ασυμπτωματικά –εκ των οποίων τα 90 θα προέρχονται από την Ελλάδα. «Θέλουμε με αυτή τη δοκιμή να επιβεβαιώσουμε αν τα καλά αποτελέσματα που έχουμε επιτύχει σε εργαστηριακό περιβάλλον μπορούν να εξαχθούν και σε πραγματικά περιβάλλοντα» λέει ο ερευνητής.
Μετά το τελικό βήμα των δοκιμών το εξελιγμένο «εργαλείο» αναμένεται να είναι διαθέσιμο μέσα στους επόμενους 12 μήνες στο κοινό, με κόστος που δεν έχει ακόμη καθοριστεί αλλά σίγουρα υποδεκαπλάσιο του κόστους που απαιτεί σήμερα το πλήθος βιοχημικών και νευροαπεικονιστικών εξετάσεων. Σε κάθε περίπτωση, γίνονται όλες οι απαραίτητες ενέργειες για να ληφθούν οι κατάλληλες εγκρίσεις από τους αρμόδιους οργανισμούς σε ΗΠΑ και Ευρώπη ώστε το όποιο κόστος να καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία.
Στο ιατρείο και αργότερα στο σπίτι


Σε πρώτη φάση το τεστ θα διεξάγεται από τον υποψήφιο ασθενή εντός του ιατρείου υπό την επίβλεψη ειδικού. Απώτερος στόχος είναι όμως να μπορεί ο καθένας να προμηθεύεται την εφαρμογή στο «έξυπνο» κινητό του, να παίζει το… Pokemon Go του Αλτσχάιμερ στον χώρο του και να μπορεί έτσι να γνωρίζει αν ανήκει στα άτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση της συγκεκριμένης μορφής άνοιας και ίσως αργότερα και άλλων νευροεκφυλιστικών νοσημάτων αλλά και καταστάσεων όπως οι τραυματισμοί στο κεφάλι ή η διαταραχή μετατραυματικού στρες. «Με δεδομένο ότι η Αλτσχάιμερ εξελίσσεται με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς εντός του οργανισμού επί μία δεκαετία και πλέον πριν από την εμφάνιση συμπτωμάτων θα είναι σημαντικό το άτομο να γνωρίζει αν διατρέχει υψηλό κίνδυνο εμφάνισης της νόσου ώστε με αλλαγές στον τρόπο ζωής του να μπορέσει να καθυστερήσει και –γιατί όχι; –να αναστείλει την εκδήλωσή της» σημειώνει ο κ. Βλάμος. Είναι όμως τόσο εύκολο να γίνει κάτι τέτοιο; «Η πεποίθηση πολλών ερευνητών είναι πλέον ότι αν τα υπάρχοντα φάρμακα για τη νόσο χορηγηθούν νωρίς στα άτομα υψηλού κινδύνου –πέντε ή και δέκα χρόνια νωρίτερα από την εκδήλωση –μπορούν να την αναστείλουν» αναφέρει ο καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου. Την ίδια στιγμή και μικρές αλλαγές του τρόπου ζωής μπορούν να αποτελέσουν «ασπίδα» ενάντια στην Αλτσχάιμερ, προσθέτει από την πλευρά του ο κ. Ταρνανάς και διευκρινίζει: «Στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Εταιρείας Αλτσχάιμερ στα τέλη Ιουλίου έδειξαν για παράδειγμα ότι αν κάποιος κρατά δραστήριο τον εγκέφαλό του μέσω πνευματικών ασκήσεων μπορεί να μειώσει κατά 50% τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Αυτή είναι μόνο μια μικρή αλλαγή του τρόπου ζωής που μπορεί όμως να κάνει μεγάλη διαφορά».
Εμείς ελπίζουμε ότι η εφαρμογή που ετοιμάζουν οι έλληνες επιστήμονες και οι συνεργάτες τους θα κάνει τη διαφορά στη ζωή πολλών ατόμων υψηλού κινδύνου για μια νόσο-μάστιγα του σύγχρονου κόσμου –εκτιμάται ότι περισσότερα από 40 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως πάσχουν από Αλτσχάιμερ, ενώ ο αριθμός αναμένεται να τριπλασιαστεί ως το 2050 λόγω της γήρανσης του παγκόσμιου πληθυσμού –προσφέροντάς τους μια ζωή με «καθαρό» μυαλό ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ