Πολύς λόγος γίνεται τελευταίως για τις ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών επιστημόνων. Βλέπετε, οι στατιστικές είναι πολύ αποκαλυπτικές: παρά το γεγονός ότι στις θετικές επιστήμες βρίσκει κανείς ισάριθμα κορίτσια και αγόρια στα εργαστήρια, στις υψηλές ερευνητικές βαθμίδες οι άνδρες υπερτερούν κατά πολύ. Καλές βεβαίως είναι οι συζητήσεις, αλλά τα έργα μετρούν πάντοτε περισσότερο από τα λόγια. Και σε αυτόν τον τομέα η L’Οréal, η γνωστή εταιρεία καλλυντικών, όχι μόνο υπερτερεί, αλλά το κάνει με αξιοθαύμαστη συνέπεια.
Οπως πιθανόν γνωρίζουν οι τακτικοί αναγνώστες του ΒΗΜΑScience, εδώ και 18 χρόνια η Loreal σε συνεργασία με την UNESCO έχει θεσμοθετήσει το πρόγραμμα «Για τις Γυναίκες στην Επιστήμη» (L’Οréal- UNESCO For Women in Science programme). Μέσα από αυτό βραβεύονται σε ετήσια βάση πέντε κορυφαίες γυναίκες επιστήμονες από πέντε διαφορετικά σημεία του πλανήτη, ενώ παράλληλα ενισχύεται με υποτροφίες μια πληθώρα νέων ερευνητριών. Ετσι, εφέτος 250 νεαρές και πολλά υποσχόμενες ερευνήτριες θα λάβουν υποτροφίες που θα τους επιστρέψουν να συνεχίσουν το έργο τους, ενώ πέντε καταξιωμένες και διεθνώς αναγνωρισμένες επιστήμονες θα τιμηθούν με τα βραβεία στην ειδική τελετή που θα λάβει χώρα στο Παρίσι την ερχόμενη εβδομάδα.
Εκτός από τη βράβευση αυτή καθεαυτή, η επιτροπή των βραβείων προχώρησε εφέτος και σε μια διακήρυξη. Πρόκειται για ένα μανιφέστο με το οποίο δεσμεύεται να συνεχίσει να ενθαρρύνει εμπράκτως την ενασχόληση των γυναικών με τις θετικές επιστήμες μέσα από προγράμματα που εξασφαλίζουν τόσο τη θέση τους στον δύσκολο ερευνητικό στίβο όσο και την ανάδειξη του έργου τους σε συνέδρια για τους ειδικούς και το ευρύ κοινό.
Γυναίκες για έναν καλύτερο κόσμο
«Τιμώντας γυναίκες στην επιστήμη που έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο» είναι το μότο της βράβευσης, το οποίο περιγράφει απολύτως την πραγματικότητα. Και οι πέντε εφετινές τιμώμενες, όπως εξάλλου και οι προκάτοχοί τους, έχουν πράγματι επιδράσει στις ζωές των ανθρώπων που έχουν την τύχη να ζουν κοντά τους και όχι μόνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ερευνητικά ενδιαφέροντα της καθεμιάς εστιάζονται σε προβλήματα που απασχολούν τη γεωγραφική περιοχή στην οποία ζουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα ευρήματά τους δεν είναι χρήσιμα στον υπόλοιπο κόσμο.
Ετσι, οι έρευνες της καθηγήτριας Hualan Chen από την Κίνα οδήγησαν στη δημιουργία καινοτόμων εμβολίων που προστατεύουν από θανατηφόρα στελέχη του ιού της γρίπης (προλαμβάνοντας έτσι ολέθριες πανδημίες) οι έρευνες της καθηγήτριας Quarraisha Abdool Karim από τη Νότια Αφρική έχουν προστατεύσει πολλές γυναίκες από τη μόλυνση με τον ιό HIV ο οποίος προκαλεί το AIDS (τη νόσο που αποτελεί μάστιγα στην υποσαχάρια Αφρική και έχει σημαντική εξάπλωση σε όλο τον πλανήτη), ενώ η καθηγήτρια Andrea Gamarnik από την Αργεντινή τα έχει βάλει με τον ιό που προκαλεί τον δάγκειο πυρετό (οι έρευνές της υπόσχονται να περιορίσουν την εξάπλωση της νόσου που χτυπά περί τα 390 εκατομμύρια ανθρώπους τον χρόνο!). Κοινή είναι η ερευνητική δραστηριότητα των δύο επιστημόνων που προέρχονται από την Ευρώπη και την Αμερική: οι καθηγήτριες Jennifer Dounda και Emmanuelle Charpentier επαναπροσδιόρισαν τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η γενετική έρευνα αναπτύσσοντας μια τεχνολογία παρέμβασης στο γονιδίωμα με ιδιαίτερα αυξημένη ταχύτητα και αξιοπιστία. Οι εφαρμογές της τεχνολογίας αυτής είναι τόσο εκτεταμένες (υγεία, γεωργική παραγωγή, περιβάλλον…) που το μότο της βράβευσης βρίσκει κυριολεκτική σημασία!
Emmanuelle Charpentier
Ολα άρχισαν με έναν πονόλαιμο!
Είναι αδύνατον να περιγράψει κανείς την εργασία της Emannuelle Charpentier αφήνοντας απ’ έξω την έτερη εφετινή τιμωμένη, την Jennifer Dounda. Βλέπετε, εδώ και μερικά χρόνια οι δύο γυναίκες συνεργάζονται στενά, παρά το γεγονός ότι η πρώτη βρίσκεται στη Γερμανία, όπου και διευθύνει το Ινστιτούτο Max Plank για τη Βιολογία των Λοιμώξεων, στο Βερολίνο, και η δεύτερη βρίσκεται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και ειδικότερα στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, όπου και διευθύνει το Τμήμα Μοριακής και Κυτταρικής Βιολογίας του Ινστιτούτου Howard Hughes. Ωστόσο, η συνεργασία αυτή δεν θα είχε ξεκινήσει αν η γαλλικής καταγωγής καθηγήτρια Charpentier δεν είχε θελήσει να μελετήσει τα μυστικά του πονόλαιμου. Οχι οποιουδήποτε πονόλαιμου, αλλά εκείνου του ενοχλητικότατου που μας κάνει να νομίζουμε ότι έχουν φυτρώσει αγκάθια στον λαιμό μας και ο οποίος οφείλεται στον πυογόνο στρεπτόκοκκο (Streptococcus pyogenes). Εκτός από την αδιαμφισβήτητη ικανότητά τους να κάνουν τη ζωή μας δύσκολη, τα στελέχη του βακτηριακού αυτού είδους έχουν και άλλες εξίσου χρήσιμες για τα ίδια ιδιότητες. Οπως ανακάλυψε η γαλλίδα ερευνήτρια, ο πυογόνος στρεπτόκοκκος διέθετε έναν μηχανισμό που τον καθιστούσε άτρωτο στους δικούς του εχθρούς, τους βακτηριοφάγους. Οπως αποκαλύπτει και το όνομά τους, οι βακτηριοφάγοι είναι ιοί που έχουν εξειδικευτεί να προσβάλλουν βακτήρια. Πώς λοιπόν παρέμενε άτρωτος σε αυτούς ο πυογόνος στρεπτόκοκκος; Προσπαθώντας να λύσει αυτό το μυστήριο η κυρία Charpentier διαπίστωσε ότι το βακτήριο χρησιμοποιούσε ένα ένζυμο που του επέτρεπε να κόβει το DNA του εχθρού και στη συνέχεια να το χρησιμοποιεί σαν ένα είδος εμβολίου που το ανοσοποιούσε για επόμενες επιθέσεις. Με άρθρο της στην επιθεώρηση Nature, το 2011, η Emmanuelle Charpentier ανέλυε το πώς αυτό το όπλο των βακτηρίων μπορεί να γίνει όπλο στα χέρια των γενετιστών.
Ολα άρχισαν με έναν πονόλαιμο!
Είναι αδύνατον να περιγράψει κανείς την εργασία της Emannuelle Charpentier αφήνοντας απ’ έξω την έτερη εφετινή τιμωμένη, την Jennifer Dounda. Βλέπετε, εδώ και μερικά χρόνια οι δύο γυναίκες συνεργάζονται στενά, παρά το γεγονός ότι η πρώτη βρίσκεται στη Γερμανία, όπου και διευθύνει το Ινστιτούτο Max Plank για τη Βιολογία των Λοιμώξεων, στο Βερολίνο, και η δεύτερη βρίσκεται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και ειδικότερα στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, όπου και διευθύνει το Τμήμα Μοριακής και Κυτταρικής Βιολογίας του Ινστιτούτου Howard Hughes. Ωστόσο, η συνεργασία αυτή δεν θα είχε ξεκινήσει αν η γαλλικής καταγωγής καθηγήτρια Charpentier δεν είχε θελήσει να μελετήσει τα μυστικά του πονόλαιμου. Οχι οποιουδήποτε πονόλαιμου, αλλά εκείνου του ενοχλητικότατου που μας κάνει να νομίζουμε ότι έχουν φυτρώσει αγκάθια στον λαιμό μας και ο οποίος οφείλεται στον πυογόνο στρεπτόκοκκο (Streptococcus pyogenes). Εκτός από την αδιαμφισβήτητη ικανότητά τους να κάνουν τη ζωή μας δύσκολη, τα στελέχη του βακτηριακού αυτού είδους έχουν και άλλες εξίσου χρήσιμες για τα ίδια ιδιότητες. Οπως ανακάλυψε η γαλλίδα ερευνήτρια, ο πυογόνος στρεπτόκοκκος διέθετε έναν μηχανισμό που τον καθιστούσε άτρωτο στους δικούς του εχθρούς, τους βακτηριοφάγους. Οπως αποκαλύπτει και το όνομά τους, οι βακτηριοφάγοι είναι ιοί που έχουν εξειδικευτεί να προσβάλλουν βακτήρια. Πώς λοιπόν παρέμενε άτρωτος σε αυτούς ο πυογόνος στρεπτόκοκκος; Προσπαθώντας να λύσει αυτό το μυστήριο η κυρία Charpentier διαπίστωσε ότι το βακτήριο χρησιμοποιούσε ένα ένζυμο που του επέτρεπε να κόβει το DNA του εχθρού και στη συνέχεια να το χρησιμοποιεί σαν ένα είδος εμβολίου που το ανοσοποιούσε για επόμενες επιθέσεις. Με άρθρο της στην επιθεώρηση Nature, το 2011, η Emmanuelle Charpentier ανέλυε το πώς αυτό το όπλο των βακτηρίων μπορεί να γίνει όπλο στα χέρια των γενετιστών.
Hualan Chen
Κινεζική ασπίδα για τη γρίπη
Το 2013 η έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση Nature συμπεριέλαβε στη λίστα με τους «Δέκα κορυφαίους επιστήμονες» την κυρία Hualan Chen, καθηγήτρια Βιολογικών και Κτηνιατρικών Επιστημών της Κινεζικής Ακαδημίας Γεωπονικών Επιστημών στο Χαρμπίν της Κίνας. Το άξιζε και με το παραπάνω! Οπως ίσως θυμόσαστε, εκείνη τη χρονιά θανατηφόρα κρούσματα του ιού της γρίπης των πτηνών, και ειδικότερα του στελέχους Η7Ν9, είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στην Κίνα. Ο περιορισμός της επιδημίας ήταν ζωτικής σημασίας και η ομάδα της κυρίας Chen υπήρξε καθοριστική στην επίτευξη αυτού του σκοπού. Ανέλυσαν περισσότερα από 1.000 δείγματα (από το νερό, το έδαφος και τα πουλερικά) προκειμένου να εντοπίσουν τα ορνιθοτροφεία και τα καταστήματα που είχαν μολυνθεί και να προβούν σε άμεσο κλείσιμό τους.
Κινεζική ασπίδα για τη γρίπη
Το 2013 η έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση Nature συμπεριέλαβε στη λίστα με τους «Δέκα κορυφαίους επιστήμονες» την κυρία Hualan Chen, καθηγήτρια Βιολογικών και Κτηνιατρικών Επιστημών της Κινεζικής Ακαδημίας Γεωπονικών Επιστημών στο Χαρμπίν της Κίνας. Το άξιζε και με το παραπάνω! Οπως ίσως θυμόσαστε, εκείνη τη χρονιά θανατηφόρα κρούσματα του ιού της γρίπης των πτηνών, και ειδικότερα του στελέχους Η7Ν9, είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στην Κίνα. Ο περιορισμός της επιδημίας ήταν ζωτικής σημασίας και η ομάδα της κυρίας Chen υπήρξε καθοριστική στην επίτευξη αυτού του σκοπού. Ανέλυσαν περισσότερα από 1.000 δείγματα (από το νερό, το έδαφος και τα πουλερικά) προκειμένου να εντοπίσουν τα ορνιθοτροφεία και τα καταστήματα που είχαν μολυνθεί και να προβούν σε άμεσο κλείσιμό τους. Αυτού του είδους η επαγρύπνηση αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας εναντίον του ιού της γρίπης που στο παρελθόν έχει δείξει ότι μπορεί να έχει ένα πολύ θανατηφόρο πρόσωπο (μόνο η γρίπη του 1918 κόστισε τη ζωή σε 40 εκατομμύρια ανθρώπους). Σήμερα, το στέλεχος Η7Ν9 παραμένει ήρεμο, αλλά η κινέζα ερευνήτρια όχι μόνο συνεχίζει την επιτήρηση, αλλά δραστηριοποιείται και σε έναν άλλο, εξίσου σημαντικό, τομέα για την προστασία της δημόσιας υγείας: την έρευνα που εξασφαλίζει καινοτόμα εμβόλια. Ειδικότερα, δημιουργώντας υβρίδια ιών της γρίπης και μελετώντας τις ιδιότητές τους η καθηγήτρια Chen εξήγαγε συμπεράσματα για την ακριβή φύση των απειλών που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν νέα στελέχη του ιού που θα παραχθούν τυχαία στο πεδίο.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι χάρη στις προσπάθειές της ο πλανήτης κατάφερε για άλλη μια φορά να μη δει το θανατηφόρο πρόσωπο του ιού της γρίπης, ενώ σήμερα είναι προστατευμένος από επόμενες επιθέσεις του.
Jennifer Dounda
Συνεργασία για επιτυχία!
Το 2011 η Emmanuelle Charpentier ζήτησε τη βοήθεια της Jeniffer Dounda για να προχωρήσει στη μελέτη του μοριακού μηχανισμού που μόλις είχε περιγράψει.
Συνεργασία για επιτυχία!
Το 2011 η Emmanuelle Charpentier ζήτησε τη βοήθεια της Jeniffer Dounda για να προχωρήσει στη μελέτη του μοριακού μηχανισμού που μόλις είχε περιγράψει. Η Dounda ήταν ήδη μια καταξιωμένη ερευνήτρια στον τομέα της δομικής βιολογίας και είχε διακριθεί στη μελέτη του RNA, του συγγενικού προς το DNA νουκλεϊνικού οξέως του οποίου οι δράσεις στο εσωτερικό του κυττάρου δεν σταματούν να εκπλήσσουν τους επιστήμονες.
Χάρη στη συνεργασία των δύο γυναικών, το βακτηριακό όπλο έναντι των βακτηριοφάγων είναι σήμερα ένα εργαλείο στα χέρια των γενετιστών που το έχουν ήδη εφαρμόσει για να πετύχουν απολύτως ελεγχόμενες τροποποιήσεις του γενετικού υλικού διαφόρων οργανισμών. Με δεδομένο ότι υπάρχουν περί τα 10.000 γενετικά νοσήματα για τα οποία δεν υπάρχει θεραπεία, το πεδίο εφαρμογών της τεχνολογίας αυτής μοιάζει ανεξάντλητο. Η τεχνολογία ονομάζεται CRISPR και έχει περιγραφεί εκτενώς σε προηγούμενο άρθρο του BHMAScience (https://www.tovima.gr/science/article/?aid=771172&wordsinarticle=Crispr).
Και ενώ ένα πλήθος επιστημόνων ανά τον κόσμο έχει ήδη αρχίσει να αξιοποιεί την τεχνολογία CRISPR για βιοτεχνολογικές εφαρμογές στη γεωργία, στο περιβάλλον και στην υγεία, η αμερικανίδα ερευνήτρια πρωτοστάτησε στην έναρξη ενός δημόσιου διαλόγου σχετικά με τα όρια που θα πρέπει να τεθούν στη χρήση της.
Ειδικότερα (και) με δική της πρωτοβουλία διοργανώθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο ένα συνέδριο όπου συζητήθηκε το θέμα της εφαρμογής της τεχνολογίας CRISPR σε γενετικά κύτταρα, σε κύτταρα δηλαδή από τα οποία θα προκύψουν οι επόμενες γενιές.
Το θέμα παραμένει ανοιχτό, αλλά δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι οι δύο ερευνήτριες (οι οποίες θεωρούνται κραταιές υποψήφιες και για το βραβείο Νομπέλ) αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση: πρώτον για την υπευθυνότητα την οποία επιδεικνύουν στο έργο τους και δεύτερον γιατί αποδεικνύουν εμπράκτως ότι η συνεργασία είναι καλύτερη του ανταγωνισμού στον ερευνητικό στίβο.
Andrea Gamarnik
Φρένο στον δάγκειο πυρετό
Υπάρχουν ασθένειες που ακούγονται κάπως εξωτικές για εμάς, αλλά για άλλες περιοχές του πλανήτη αποτελούν θλιβερή καθημερινή πραγματικότητα. Το ετήσιο κόστος του αιμορραγικού δάγκειου πυρετού στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές ανέρχεται σε 20.000 ανθρώπινες ζωές, στην πλειονότητά τους δε παιδικές.
Φρένο στον δάγκειο πυρετό
Υπάρχουν ασθένειες που ακούγονται κάπως εξωτικές για εμάς, αλλά για άλλες περιοχές του πλανήτη αποτελούν θλιβερή καθημερινή πραγματικότητα. Το ετήσιο κόστος του αιμορραγικού δάγκειου πυρετού στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές ανέρχεται σε 20.000 ανθρώπινες ζωές, στην πλειονότητά τους δε παιδικές. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που όταν ήταν ακόμη μαθήτρια, η κυρία Gamarnik ονειρευόταν να αλλάξει τα δεδομένα σχετικά με τις συνθήκες που επιτρέπουν την εξάπλωση του ιού (ο οποίος μετεφέρεται μέσω των κουνουπιών). Για να το πετύχει αυτό είχε σκεφτεί να σπουδάσει πολιτικές επιστήμες. Μια καλύτερη θεώρηση των πραγμάτων όμως την οδήγησε στη βιολογία. Σήμερα είναι καθηγήτρια και επικεφαλής του Εργαστηρίου Μοριακής Ιολογίας στο ερευνητικό Ιδρυμα Leloir στο Μπουένος Αϊρες και η ερευνητική δραστηριότητά της θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα, όχι μόνο για τους συμπατριώτες της αλλά και για όλες τις περιοχές του πλανήτη που φιλοξενούν κουνούπια-φορείς του ιού του δάγκειου πυρετού και όχι μόνο. Εδώ και χρόνια, η εφετινή τιμώμενη από τη Λατινική Αμερική εστίασε τις έρευνές της στη μελέτη της αναπαραγωγής του ιού.
Δεν πρόκειται για εύκολο εγχείρημα καθώς αυτός έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται σε διαφορετικά περιβάλλοντα και υπάρχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ των στελεχών του που εντοπίζονται σε διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη. Τελικός στόχος της κυρίας Gamarnik είναι η δημιουργία αντι-ιικών φαρμάκων και εμβολίων που θα περιορίζουν τα δεινά που προκαλεί ο ιός. Εν τω μεταξύ, οι έρευνές της αποκάλυψαν και μυστικά του κύκλου αναπαραγωγής άλλων ιών που μεταφέρονται μέσω κουνουπιών, όπως ο Ζίκα. Με δεδομένο το γεγονός ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνει το εύρος των περιοχών εξάπλωσης των κουνουπιών, το έργο της καθηγήτριας από την Αργεντινή φαίνεται ικανό να αλλάξει τις συνθήκες ζωής πολύ περισσότερων ανθρώπων από όσους είχε η ίδια ονειρευτεί.
Quarraisha Abdool Karim
STOP στο AIDS
Δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες που είναι μέλη του Τάγματος των Mapungubwe, που έχουν δηλαδή λάβει την υψηλότερη τιμητική διάκριση που απονέμεται σε πολίτες της Νότιας Αφρικής. Ωστόσο, η κυρία Quarraisha Abdool Karim, επίτιμη καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Nelson R Mandela και καθηγήτρια Κλινικής Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ, δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο. Εχοντας αφιερώσει 25 χρόνια στη μελέτη του ιού HIV, ο οποίος προκαλεί το AIDS, είναι από τους λίγους επιστήμονες που γνωρίζουν τόσο καλά τον ιό που μόνο το 2014 προσέβαλε 2 εκατομμύρια ανθρώπους. Γνωρίζει επίσης καλά τη νοοτροπία άρνησης που είχε επικρατήσει στην Αφρική σχετικά με τον τρόπο μετάδοσης του ιού και η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ευρύτατη εξάπλωσή του.
Quarraisha Abdool Karim
STOP στο AIDS
Δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες που είναι μέλη του Τάγματος των Mapungubwe, που έχουν δηλαδή λάβει την υψηλότερη τιμητική διάκριση που απονέμεται σε πολίτες της Νότιας Αφρικής. Ωστόσο, η κυρία Quarraisha Abdool Karim, επίτιμη καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Nelson R Mandela και καθηγήτρια Κλινικής Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ, δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο. Εχοντας αφιερώσει 25 χρόνια στη μελέτη του ιού HIV, ο οποίος προκαλεί το AIDS, είναι από τους λίγους επιστήμονες που γνωρίζουν τόσο καλά τον ιό που μόνο το 2014 προσέβαλε 2 εκατομμύρια ανθρώπους. Γνωρίζει επίσης καλά τη νοοτροπία άρνησης που είχε επικρατήσει στην Αφρική σχετικά με τον τρόπο μετάδοσης του ιού και η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ευρύτατη εξάπλωσή του. Με δεδομένο ότι η πρόληψη της εξάπλωσης αφηνόταν στα χέρια των ανδρών, που συστηματικά αρνούνταν να χρησιμοποιήσουν προφυλακτικό, η κυρία Abdool Κarim με τον σύζυγό της Salim Abdool Karim ίδρυσε το 2002 το CAPRISA, ένα κέντρο που μεταξύ άλλων στόχευε να θέσει τον έλεγχο της εξάπλωσης του ιού στα χέρια των γυναικών. Η αφρικανή καθηγήτρια ήταν επικεφαλής της ομάδας που κατέδειξε ότι τα αντιρετροϊκά φάρμακα μπορούν να αποτρέψουν την εξάπλωση του ιού και πως το gel που περιείχε το αντιρετροϊκό tenofovir μείωνε κατά 39% τον κίνδυνο λοίμωξης των γυναικών από τον ιό έπειτα από σεξουαλική επαφή. Φυσικά η κυρία Abdool Karim δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες της: επόμενος στόχος της είναι η δημιουργία προϊόντων βραδείας απελευθέρωσης και μακράς δράσης αντιρετροϊκών φαρμάκων που θα μπορούσαν να προστατεύσουν γυναίκες υψηλού κινδύνου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
