Διαδίκτυο με μπαλόνια και drones

Αν κρίνει κανείς από τις εντυπωσιακές παρουσιάσεις νέων τηλεπικοινωνιακών συσκευών που μας κατέκλυσαν τις ημέρες διεξαγωγής του Mobile World Congress (22-25 Φεβρουαρίου 2016, Βαρκελώνη), η «εξυπνάδα» των συσκευών καλπάζει και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων όντως οδεύει προς την πραγμάτωσή του. Τι κι αν έναν μήνα πριν η Telefonica, o τηλεπικοινωνιακός κολοσσός των ισπανόφωνων χωρών, δημοσίευσε μελέτη σύμφωνα με την οποία η εξέλιξη της απαιτούμενης κυβερνοασφάλειας υπολείπεται τραγικά του βηματισμού των σχετικών τεχνολογικών εξελίξεων… «Ποτέ στο παρελθόν δεν έχει βρεθεί η πραγματική ζωή τόσο κοντά στην ψηφιακή μας υπόσταση» σημείωνε ο επικεφαλής κυβερνοασφάλειας της Telefonica Τσέμα Αλόνσο. «Και είναι ακριβώς αυτό το θόλωμα των ορίων μεταξύ του ψηφιακού κόσμου και του πραγματικού κόσμου που προϊδεάζει για τις αλλαγές που θα μας φέρει το Διαδίκτυο των Πραγμάτων» συμπλήρωνε.

Οπως όμως θα υποψιάζεστε, ελάχιστοι από όσους μετείχαν στον πυρετό της διεθνούς έκθεσης τηλεπικοινωνιών είχαν στο πίσω μέρος του μυαλού τους αυτά τα λόγια. Και ίσως κι εμείς δεν θα σας το αναφέραμε αν το αφεντικό του Facebook, o Μαρκ Ζάκερμπεργκ, δεν χάλαγε το πάρτι με το μήνυμα της ομιλίας του: «Πρώτα οι άνθρωποι» φώναξε στα στελέχη των κατασκευαστών τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού. Και όπως εξήγησε μετά, εννοούσε ότι προτού καν περάσουμε από τα κινητά τηλέφωνα 4ης γενιάς σε εκείνα της 5ης προέχει να σκεφθούμε τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που δεν μπορούν ακόμη να έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο.

Εξετάζοντας «τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις» του Ζάκερμπεργκ εύκολα μπορεί κανείς να αναλωθεί σε ερμηνείες που αρχίζουν με τη «φιλανθρωπία του επιτυχημένου» και τελειώνουν με τη «νεο-αποικιοκρατική φιλοδοξία ενός παρόχου υπηρεσιών» που ενδιαφέρεται για όσο το δυνατόν περισσότερους δυνητικούς πελάτες των υπηρεσιών του. Αλλά δεν θα έχει πλησιάσει ποσώς την αλήθεια αν δεν χαρτογραφήσει πρώτα τις κινήσεις των κύριων παικτών στο ψηφιδωτό του Διαδικτύου βάζοντας τη μία ψηφίδα μετά την άλλη. Και αυτό είναι που επιλέγουμε να κάνουμε στη συνέχεια.

Αυτό που βλέπουν ως Διαδίκτυο οι κοινοί χρήστες του είναι η βιτρίνα της πρόσβασης: προγράμματα παρόχων και εξοπλισμός διασύνδεσης από τη μια, προγράμματα πλοήγησης και αλληλεπίδρασης από την άλλη. Είναι το λεγόμενο επίπεδο πρόσβασης (access) της τηλεπικοινωνιακής υποδομής. Από πλευράς εξοπλισμού περιλαμβάνει τις συσκευές των χρηστών (υπολογιστής με router ή κινητό τηλέφωνο) και τις συσκευές λήψης και μετάδοσης σήματος (σταθμοί διαδικτύωσης ή κεραίες κινητής τηλεφωνίας). Πίσω από αυτό βρίσκεται το επίπεδο δρομολόγησης (backhaul), όπου τα πακέτα δεδομένων μπαίνουν στα κατ’ εξοχήν κανάλια επικοινωνίας του Διαδικτύου (καλώδια χαλκού, οπτικές ίνες ή μικροκύματα). Επειτα και από αυτό υπάρχει το επίπεδο του πυρήνα (core), όπου επιτελείται τόσο η αναδρομολόγηση των σημάτων όσο και η κοστολόγηση της υπηρεσίας προς το χαμηλότερο επίπεδο.

Η συγκεκριμένη πυραμιδοειδής αρχιτεκτονική διαδικτύωσης δομήθηκε εξαρχής και βόλευε όλους εκείνους τους κατασκευαστές εξοπλισμού που πρόλαβαν να πάρουν τα ηνία στα επίπεδα του πυρήνα και της δρομολόγησης (βλέπε Cisco, Ericsson, Huawei και συναφείς). Οι όποιες εκπτώσεις στο κόστος υπηρεσιών του επιπέδου πρόσβασης είχαν πάντα ως οροφή το κόστος εξοπλισμού αυτών των κατασκευαστών και γι’ αυτό η πρόσβαση δεν είναι οικονομικά προσιτή για όλους μας.

Η συνταγή «χάλασε» όταν γιγαντώθηκαν οι δύο «ερασιτεχνικές» εταιρείες υπηρεσιών που παρεισέφρησαν στο Διαδίκτυο: η Google και το Facebook. Και οι δύο βρέθηκαν στην ανάγκη επένδυσης σε χιλιάδες υπολογιστές εξυπηρέτησης των χρηστών τους (servers), πράγμα που σήμαινε δισεκατομμύρια δολάρια για τους κατασκευαστές. Και οι δύο, λοιπόν, όπως και η Amazon αργότερα, προτίμησαν να επενδύσουν σε ανοιχτά συστήματα και να φτιάξουν τους δικούς τους servers. Το αποτέλεσμα αυτής της επιλογής έχει γίνει ήδη αισθητό στην αγορά καθώς κολοσσοί των υπολογιστών (όπως η Hewlett Packard και η ΙΒΜ) κόντεψαν να χρεοκοπήσουν.

Από την όλη αυτή εμπειρία το Facebook διδάχθηκε ένα ακόμη μυστικό: αν θέλεις να έχεις τον έλεγχο της όποιας μελλοντικής σου ανάπτυξης στο Διαδίκτυο πρέπει να αλλάξεις τη δομή της αρχιτεκτονικής του σε όλα τα επίπεδα. Αυτή λοιπόν τη διδαχή μετουσιώνει τώρα σε πράξη με το λεγόμενο Telco Infra Project (TIP). Τι είναι το TIP; Ενα προσκλητήριο προς όλους τους παρόχους και τους κατασκευαστές να χτίσουν εξοπλισμό και λογισμικό ανοιχτής αρχιτεκτονικής (open source) που θα καλύπτουν και τα τρία επίπεδα διαδικτύωσης (πρόσβασης, δρομολόγησης και πυρήνα). Και μη νομίζετε πως το προσκλητήριο αυτό απέχει πολύ από την υλοποίηση: ήδη το Facebook έστησε πιλοτικά μια τέτοια υποδομή TIP σε ένα χωριό των Φιλιππινών.

Εστω λοιπόν ότι μελλοντικά όλοι εντάσσονται στη λογική του Telco Infra Project και το κόστος της υποδομής πέφτει επιφέροντας την ανάλογη πτώση τιμών στην πρόσβαση. Αυτό σίγουρα θα αυξήσει τους τελικούς πελάτες του Facebook και της Google, αλλά με όριο πάντα το πού φθάνει αυτή η υποδομή. Δηλαδή, στα δύο από τα επτά δισεκατομμύρια των ανθρώπων του πλανήτη. Αρα, εκείνο που επιπλέον χρειάζεται είναι να προσφερθεί υποδομή πρόσβασης και στα υπόλοιπα πέντε δισεκατομμύρια. Πώς μπορεί όμως να γίνει κάτι τέτοιο αν είναι οικονομικά ασύμφορο για τις τηλεπικοινωνιακές εταιρείες; Η απάντηση βρίσκεται ήδη στα σκαριά, εδώ και τρία τουλάχιστον χρόνια, τόσο από την Google και το Facebook όσο και από την… αγουροξυπνημένη Microsoft: από αέρος.

Πρώτη ξεκίνησε τον πειραματισμό η Google με μια τρελή ιδέα που έδωσε τελικά και το όνομα του έργου: Project Loon. Πρόκειται για ειδικά τροποποιημένα μετεωρολογικά μπαλόνια που αντί για βαρόμετρα κουβαλούν τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό. Αιωρούνται στη στρατόσφαιρα (υψόμετρο 18 χλμ.) όπου δεν υπάρχουν άνεμοι και αεροπλάνα και δημιουργούν μεταξύ τους ασύρματο δίκτυο 4ης γενιάς (4G-LTE). Καθένα από τα μπαλόνια μπορεί να καλύπτει διαδικτυακά από κάτω του μια περιοχή διαμέτρου 80 χιλιομέτρων. Ηδη η Google έχει έρθει σε συμφωνία με την κυβέρνηση της Σρι Λάνκα, η οποία της παραχώρησε αχρησιμοποίητο φάσμα από τις τηλεοπτικές συχνότητες ώστε από τον Μάρτιο του 2016 να προσφέρει στο σύνολο της χώρας δωρεάν Διαδίκτυο ταχύτητας 4G. Η επόμενη χώρα που έχει συμφωνήσει για κάτι τέτοιο είναι η Ινδονησία, που θέλει να καλύψει τα 17.000 νησιά της.

Αλλά και για τα δίκτυα 5ης γενιάς ετοιμάζεται η Google, απευθυνόμενη αυτή τη φορά και στους κατοίκους των αστικών περιοχών που θα το ήθελαν έναντι χαμηλής συνδρομής: το Project Skybender δοκιμάζει στις ερημιές του Νέου Μεξικού ηλιοκινούμενα τηλε-αεροπλάνα (drones με πτέρυγες συνολικού μήκους 50 μέτρων). Ο τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός που μεταφέρουν βασίζεται στην τεχνολογία «ραδιοκυμάτων του χιλιοστού», η οποία επιτρέπει ταχύτητα ασύρματης διαδικτύωσης ως και 40 φορές ανώτερη της 4G LTE. Υπάρχουν όμως δύο σοβαρά προβλήματα προς επίλυση. Το ένα είναι ότι δεν επιτρέπεται ακόμη, από τις αρμόδιες υπηρεσίες των ΗΠΑ τουλάχιστον, η λειτουργία στόλου τηλεκατευθυνόμενων αεροσκαφών πάνω από τη χώρα. Το άλλο είναι ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία «ραδιοκυμάτων του χιλιοστού» απαιτεί επακριβή εστίαση στον παραλήπτη της υπηρεσίας.

Δεν ξέρουμε πώς ακριβώς θα λύσει αυτά τα προβλήματα η Google, αλλά το Facebook –που ετοιμάζει αντίστοιχο στόλο drones υπό το όνομα Aquila –μάλλον έχει βρει τη λύση για το δεύτερο: χρησιμοποιώντας υπερυπολογιστές και τεχνητή νοημοσύνη, χαρτογραφεί με ασύλληπτη ταχύτητα και ακρίβεια τους… πάντες, όπου Γης (βλ. https://code.facebook.com/posts/1676452492623525/co). Οπότε υποθέτουμε ότι τα αεροπλανάκια αυτά θα πετούν επικοινωνώντας με ένα «GPS ανθρώπων» και θα ανοίγουν την πρόσβαση εστιασμένα στον καθένα μας!

Για τον τελευταίο «παίκτη» που μπήκε σε αυτή την κούρσα, τη Microsoft, δεν ξέρουμε ακόμη πολλά, πέρα από το ότι το Project Pegasus βασίζεται επίσης σε στρατοσφαιρικά μπαλόνια όπως το Project Loon της Google. Μπορείτε πάντως να παρακολουθήσετε την εξέλιξή του στο http://pegasusmission.com/.