Η χειρουργική επέμβαση που νίκησε τον Ναπολέοντα

Η Ιατρική μπορεί να αλλάξει τον ρου της Ιστορίας με πολλούς τρόπους και ένας από αυτούς ήρθε πρόσφατα στο φως ύστερα από διεθνή έρευνα δύο ετών.

Ομάδα επιστημόνων από το Νευρολογικό Ινστιτούτο Μπάροου ανακάλυψε ότι μια πολύ προωθημένη για τα δεδομένα της εποχής χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο του Μιχαήλ Κουτούζοφ δεν έσωσε μόνο τη ζωή του μεγάλου στρατηγού αλλά και την ίδια τη Ρωσία από την κατακτητική επέλαση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Η επέμβαση έγινε από έναν γάλλο γιατρό, τον Ζαν Μασό, θεραπεύοντας τραύματα τα οποία είχαν προκληθεί από σφαίρες που είχαν περάσει δύο φορές μέσα από το κεφάλι του Κουτούζοφ. Σύμφωνα με τους ερευνητές οι βλάβες και η επιδιόρθωσή τους εξηγούν την παράξενη συμπεριφορά που φέρεται να είχε ο στρατηγός μετά τον τραυματισμό του αλλά και το γεγονός ότι έλαβε τις παράτολμες αποφάσεις που οδήγησαν τον Ναπολέοντα στην ήττα.

Η απίστευτη ιστορία του Μιχαήλ Κουτούζοφ απασχολεί τους ιστορικούς εδώ και δύο αιώνες. Ο αρχιστράτηγος των στρατιωτικών δυνάμεων της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ο οποίος είχε γεννηθεί το 1745, δέχθηκε στο πεδίο της μάχης σφαίρες στο κεφάλι δύο φορές, το 1774 και το 1788. Ωστόσο, παρά τους σοβαρότατους αυτούς τραυματισμούς, όχι μόνο επέζησε αλλά ήταν πλήρως λειτουργικός, φθάνοντας μάλιστα να οδηγήσει στην πανωλεθρία τα στρατεύματα του Ναπολέοντα κατά την πολιορκία της Μόσχας το 1812.

Μετά την υποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων ο Κουτούζοφ πέρασε στην αντεπίθεση, απωθώντας τα από τα ρωσικά εδάφη και συνεχίζοντας την καταδίωξή τους προς τη Γερμανία αλλά στην πορεία μέσα από την Πολωνία αρρώστησε και πέθανε, έχοντας κερδίσει τον τίτλο του πρίγκιπα του Σμολένσκ και μια θέση ανάμεσα στους μεγαλύτερους εθνικούς ήρωες της πατρίδας του.

Οι νευροεπιστήμονες από το Ινστιτούτο Μπάροου θέλησαν να δουν πώς επετεύχθη αυτό το θαύμα από την ιατρική σκοπιά. Εξετάζοντας πρωτογενείς πηγές στη Ρωσία και στη Γαλλία ανακάλυψαν ότι οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον Ζαν Μασό και στο νυστέρι του, το οποίο ο γάλλος γιατρός χρησιμοποίησε με τρόπο όχι απλώς πρωτοποριακό για την εποχή του αλλά αξιοζήλευτο και για τα σημερινά δεδομένα. Οπως τόνισαν χαρακτηριστικά σε δελτίο Τύπου, ο Μασό εφήρμοσε τεχνικές που αποτελούσαν προάγγελο της σύγχρονης νευροχειρουργικής για να σώσει τη ζωή του Κουτούζοφ από τραύματα που, σύμφωνα με όλα τα στοιχεία, είχε υποστεί στο μέτωπο.

«Θέλαμε να ανακαλύψουμε τι είχε πραγματικά συμβεί και βασικά να εντοπίσουμε τον χειρουργό που έσωσε τον Μιχαήλ Κουτούζοφ» δήλωσε ο Μαρκ Πρίουλ, διευθυντής Νευροχειρουργικών Ερευνών στο Ινστιτούτο Μπάροου και επικεφαλής της μελέτης. «Τα γεγονότα που αφορούν τον Μασό ήταν κατά κάποιον τρόπο θαμμένα. Ο γάλλος γιατρός βρισκόταν όμως στην πρώτη γραμμή της χειρουργικής. Χρησιμοποιούσε απίστευτα μοντέρνες τεχνικές τις οποίες εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε σήμερα».

Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακάλυψαν οι ερευνητές, η πρώτη σφαίρα, την οποία ο Κουτούζοφ είχε δεχθεί σε μάχη με τους Τούρκους στην Κριμαία το 1774, είχε καταστρέψει τον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου του. Αυτό, σημειώνουν, εξηγεί τη μάλλον παράξενη συμπεριφορά που άρχισε να επιδεικνύει ο στρατηγός μετά τον τραυματισμό του.

Παράλληλα όμως, τονίζουν, προσφέρει μια «ιατρική» ερμηνεία σχετικά με το πώς κατέληξε στη στρατηγική που έκανε τον Ναπολέοντα και την κατά τα φαινόμενα ανίκητη Μεγάλη Στρατιά του να λυγίσουν.

Οπως αναφέρουν οι ειδικοί η βλάβη στον μετωπιαίο λοβό θα πρέπει να επηρέασε την ικανότητα λήψης αποφάσεων του Κουτούζοφ –στα αρχεία που μελέτησαν άλλωστε αυτόπτες μάρτυρες αναφέρουν ότι η προσωπικότητά του άλλαξε σημαντικά μετά τον πρώτο τραυματισμό του.

Ο στρατηγός δεν θα πρέπει να ζύγιζε πλέον τα πράγματα όπως πριν αλλά ενδεχομένως ούτε όπως οι περισσότεροι άνθρωποι. Ετσι το φθινόπωρο του 1812, μετά την αιματηρή μάχη του Μποροντίνο και τις τεράστιες απώλειες του ρωσικού στρατού, αντί να αντισταθεί πολεμώντας τη Μεγάλη Στρατιά που προέλαυνε προς τη Μόσχα, ο Κουτούζοφ επέλεξε την τακτική της υποχώρησης και της «καμένης γης»: οδήγησε τους στρατιώτες του σε ασφαλές σημείο στα ανατολικά της πόλης και άφησε τον Ναπολέοντα να την καταλάβει.

Τη νύχτα της 14ης προς τη 15η Σεπτεμβρίου, αμέσως μετά την είσοδο των γαλλικών στρατευμάτων, μια μεγάλη πυρκαγιά ξέσπασε στη Μόσχα. Τα ξύλινα σπίτια και οι εκκλησίες τυλίχθηκαν γρήγορα στις φλόγες που άρχισαν να μαίνονται ανεξέλεγκτες. Βλέποντας αρχικά το θέαμα λέγεται ότι ο Ναπολέων είπε: «Τι άγριοι! Για να με ενοχλήσουν καίνε την ίδια την ιστορία τους, έργα αιώνων». Για να καταλήξει, ύστερα από ώρες, όταν η φωτιά είχε καταστρέψει ολοσχερώς ολόκληρες συνοικίες: «Αυτοί οι Ρώσοι είναι βάρβαροι! Το να καις την ίδια σου την πόλη είναι τρέλα!».

Ως σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί ποιος ευθύνεται για την πυρκαγιά, η οποία εκτιμάται ότι κατέστρεψε τα τρία τέταρτα της ρωσικής πρωτεύουσας. Ο Λέων Τολστόι στο «Πόλεμος και ειρήνη» αφήνει να εννοηθεί ότι ήταν τυχαία, όμως οι γαλλικές αναφορές της εποχής μιλούν για εμπρησμό, σε πολλά διαφορετικά σημεία, και οι περισσότεροι ιστορικοί σήμερα αποδίδουν τη φωτιά σε σαμποτάζ των Ρώσων.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία ο κόμης Φιοντόρ Ροστόπσιν, δήμαρχος της Μόσχας, έδωσε τη σχετική διαταγή είτε ασπαζόμενος τις απόψεις του Κουτούζοφ είτε, όπως θεωρούν οι συγγραφείς της νέας μελέτης, σε συμφωνία με τον στρατηγό. Ο Ροστόπσιν, ο οποίος προηγουμένως είχε διατάξει την εκκένωση της ρωσικής πρωτεύουσας, αρνούνταν τα περί εμπρησμού ως τον θάνατό του, όμως αρκετά στοιχεία δείχνουν ότι μάλλον είχε κάποια ανάμειξη στα γεγονότα. Οπως και να έχει, η πυρκαγιά κατάφερε ένα μεγάλο πλήγμα στους γάλλους στρατιώτες, οι οποίοι βρέθηκαν σε μια έρημη, κατεστραμμένη πόλη χωρίς τρόφιμα και πολεμοφόδια ενώ επιπλέον χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν έναν πρόωρο δριμύτατο ρωσικό χειμώνα.

Στα μέσα του Οκτωβρίου ο Ναπολέων εκκένωσε τη Μόσχα και άρχισε να υποχωρεί. Ο Κουτούζοφ όμως, ο οποίος είχε ανανεώσει τις δυνάμεις και τα πυρομαχικά του, του έκλεισε τον «εύκολο» δρόμο από την Καλούγκα και τον ανάγκασε να ακολουθήσει τον δρόμο μέσω του Σμολένσκ, ο οποίος ήταν ουσιαστικά κατεστραμμένος από την τακτική της καμένης γης. Χωρίς πoλεμοφόδια και τρόφιμα, χωρίς άλογα, η Μεγάλη Στρατιά έφθασε αποδεκατισμένη στον ποταμό Μπερεζίνα, όπου δέχθηκε την τελειωτική επίθεση από τους Ρώσους.

Τον Νοέμβριο ο Ναπολέων αναγκάστηκε για εσωτερικούς λόγους να επιστρέψει ηττημένος στο Παρίσι. Οι άνδρες του συνέχισαν τον πορεία τους με τον Κουτούζοφ στο κατόπι τους. Από τους 690.000 στρατιώτες που ξεκίνησαν για τη Ρωσική Εκστρατεία του Ναπολέοντα μόνο 93.000 γύρισαν πίσω ζωντανοί στην Πρωσία. Ορισμένοι ιστορικοί εκτιμούν ωστόσο ότι, υπολογίζοντας τους αιχμαλώτους που έμειναν στο ρωσικό έδαφος καθώς και πολλούς που επέστρεψαν αργότερα και δεν δηλώθηκαν, οι νεκροί θα πρέπει να ανέρχονται σε 380.000.

«Οι άλλοι στρατηγοί νόμιζαν ότι ο Κουτούζοφ ήταν τρελός και ίσως να ήταν» λέει ο κ. Πρίουλ. «Η χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο τού έσωσε τη ζωή αλλά ο εγκέφαλος και το ένα μάτι του είχαν τραυματιστεί ανεπανόρθωτα. Η ειρωνεία της τύχης ωστόσο είναι ότι αυτό τού επέτρεψε να λάβει την καλύτερη απόφαση. Αν δεν είχε τραυματιστεί, ίσως να είχε πολεμήσει τον Ναπολέοντα και να είχε ηττηθεί».

Ο ερευνητής προσθέτει ότι ορισμένα ερωτήματα σχετικά με τα τραύματα του στρατηγού και τις επεμβάσεις που έκανε ο Μασό σε αυτά δεν μπορούν να απαντηθούν χωρίς μια νέα εξέταση του σκελετού του Κουτούζοφ, ο οποίος δεν έχει εξεταστεί ποτέ μετά την πρώτη νεκροψία που είχε διενεργηθεί στη σορό ύστερα από τον θάνατό του το 1813.

«Αν και κάποιοι θα έλεγαν ότι η μοίρα επέτρεψε στον λαμπρό ρώσο στρατηγό, ο οποίος αποτέλεσε την προσωποποίηση του ρωσικού πνεύματος και του ρωσικού χαρακτήρα, να επιζήσει ύστερα από δύο σχεδόν θανάσιμα τραύματα στο κεφάλι, φαίνεται ότι έχει παραβλεφθεί ο σημαντικός ρόλος που έπαιξε στην επιτυχία του η καλύτερη νευροχειρουργική τεχνική της εποχής» γράφουν οι επιστήμονες στο σχετικό άρθρο τους, το οποίο δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Journal of Neurosurgery» υπό τον τίτλο «Δύο σφαίρες στο κεφάλι και ένας πρόωρος χειμώνας: η μοίρα επιτρέπει στον Κουτούζοφ να νικήσει τον Ναπολέοντα στη Μόσχα». Εκτός του Μαρκ Πρίουλ στη μελέτη συμμετείχαν οι Σεργκέι Κουστσάγεφ και Γεβγκένι Μπέλιχ καθώς και πέντε ακόμη ερευνητές από το Ινστιτούτο Μπάροου.