Neal Stephenson
The Diamond Age – οr,
a Young Lady’s Illustrated Primer
Εκδόσεις Penguin, 2011, σελ. 506,
έντυπο: 13,07 ευρώ, ebook: 7,99 ευρώ

www.amazon.fr/The-Diamond-Age-Neal-Stephenson/dp/0241953197/

Στις 25 Ιανουαρίου 2015 μια εξόχως ενδιαφέρουσα μελέτη παρουσιάστηκε στο Οστιν του Τέξας, στο πλαίσιο του 1ου Διεθνούς Εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης και Ηθικής, υπό τον τίτλο «Διδάσκοντας Ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη μέσω της επιστημονικής φαντασίας» (βλ. www.nicta.com.au/pub-download/full/8490/). Οι συντάκτες της Emanuelle Burton και Judy Goldsmith του Πανεπιστημίου του Κεντάκι και Nicholas Mattei του Εθνικού Κέντρου Ερευνών ΤΠΕ (NICTA) της Αυστραλίας αποφάνθηκαν το εξής πρωτάκουστο: «Δεδομένου ότι οι πολιτισμικές και πολιτικές επιπτώσεις της σύγχρονης έρευνας στην Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι ανησυχία του απώτερου μέλλοντος αλλά πράγματα που επηρεάζουν τον κόσμο μας εδώ και τώρα (…) σημαντικά έργα επιστημονικής φαντασίας θα πρέπει να συμπεριληφθούν στην ύλη των πανεπιστημιακών σχολών Επιστήμης των Υπολογιστών».

Με άλλα λόγια, η έρευνα των πανεπιστημιακών κατέδειξε ότι ο μόνος τρόπος να αποφύγουμε το ξεστράτισμα της επιστήμης και της τεχνολογίας ενόσω τα πιο ριζοσπαστικά παρακλάδια τους θεριεύουν –βλ. εμβιομηχανική, τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική και νανοτεχνολογίες –είναι να ευαισθητοποιήσουμε τους μελλοντικούς επιστήμονες και μηχανικούς ήδη από τα χρόνια των σπουδών τους. Και το καλύτερο μέσο προς αυτόν τον σκοπό είναι… η ανάγνωση και μελέτη κειμένων επιστημονικής φαντασίας. Μάλιστα οι εν λόγω ερευνητές συνέταξαν και λίστα με τα προτεινόμενα βιβλία και ταινίες αυτής της κατηγορίας που εμπεριέχουν τα κατάλληλα ηθικά διλήμματα και διδάγματα για τη ζητούμενη ευαισθητοποίηση: το «Modern Times» του Charlie Chaplin, το «The Jazz» της Melissa Scott, το «The Diamond Age» και το «Reamde» του Neal Stephenson, το «Extras» του Scott Westerfield, το «Super Sad True Love Story» του Gary Shteyngart, το «The Sparrow» της Mary Doria Russell και το «The Circle» του David Eggers.
Το αν όντως η λογοτεχνία είναι καταλληλότερη της φιλοσοφίας για να ενσταλάξει ηθικές αξίες στους φοιτητές είναι κάτι που ίσως διαπιστώσουμε τα επόμενα χρόνια. Στο μεταξύ όμως μπορούμε να αποκτήσουμε μια πρώτη ιδία άποψη εντρυφώντας σε κάποια από τα προτεινόμενα έργα της λίστας. Και μια και σε αυτήν συναντούμε δύο βιβλία του Neal Stephenson, είπαμε να θυμηθούμε το περιεχόμενο ενός από αυτά.
Στο «Η Διαμαντένια Εποχή» (Diamond Age), που πρωτοεκδόθηκε το 1995, o Νιλ Στίβενσον προέβλεψε το πέρασμα της εκπαίδευσης των παιδιών στα χέρια της Τεχνητής Νοημοσύνης υπό δύο σενάρια. Στο ένα ένας υπολογιστής παράγει εκπαιδευτικά προγράμματα προς έγκριση από τους ανθρώπους, ενώ στο άλλο η εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι διόλου μέλημα ανθρώπων. Η ανεξέλεγκτη ψηφιακή «υπουργός Παιδείας» καταλήγει τελικά να παράξει έναν στρατό παιδιών που έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου ώστε να ακολουθούν ένα συγκεκριμένο παιδί.
Συγγραφικά το βιβλίο αυτό του Στίβενσον είναι, θαρρείς, ένα βιβλίο που θα έγραφε ο Κάρολος Ντίκενς αν ζούσε στον 21ο αιώνα: εκτυλίσσεται στη μελλοντική Σανγκάη, έχει ηρωίδες τρία κορίτσια διαφορετικών κοινωνικών τάξεων και κυριαρχείται από τα καπρίτσια κάποιων νεοβικτωριανών διανοουμένων. Καταφέρνει να κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο, αν και περιπλέκει τα πράγματα χωρίς λόγο κάποιες φορές ή είναι υπέρμετρα προβλέψιμος σε άλλες.
Τεχνολογικά ο συγγραφέας αυτός υπήρξε κυριολεκτικά προφητικός: διέβλεψε όχι μόνο τη γενίκευση της αυτομάθησης και τη διάδοση της νανοτεχνολογίας αλλά και τα διαδραστικά ηλεκτρονικά βιβλία και τις ιδεατές πολιτείες του κυβερνοχώρου. Οι χαρακτήρες του έχουν όπλα… εμφυτευμένα στο κρανίο, τα υλικά αγαθά που τους περιβάλλουν αναπαράγονται κατά το δοκούν (πρόβλεψη λοιπόν και των τρισδιάστατων εκτυπωτών), το χαρτί είναι «έξυπνο», το αίμα των ανθρώπων και ο αέρας που αναπνέουν αποστειρώνονται από νανορομπότ…
Γενικά αυτός ο σπουδαγμένος φυσικός και γεωγράφος –γεννημένος το 1959 στο Mέριλαντ των ΗΠΑ –κατάφερε να προβλέψει σωστά πολλά από τα όσα ήδη υλοποιούνται και αναμένεται να διαδοθούν τα επόμενα χρόνια. Κι όσο κι αν η δαιδαλώδης πλοκή του μυθιστορήματός του ξενίσει κάποιους από τους αναγνώστες, τα ηθικά διλήμματα που θέτει από την εμπλοκή της τεχνολογίας στη ζωή μας είναι όντως σημαντικά, χρήσιμα και διδακτικά.
Στα ελληνικά το μόνο βιβλίο του Στίβενσον που έχει εκδοθεί είναι το «Υδράργυρος» από τις εκδόσεις Κέδρος (2010). Οι 1.100 σελίδες του όμως είναι μια αλυσίδα περιπετειών που καταφέρνουν απλά να δείξουν το πώς η εποχή του μπαρόκ οδήγησε στον Διαφωτισμό. Αντίθετα, αν πραγματικά θέλετε να δείτε πού οδήγησε η επιστημονική φαντασία τον συγγραφέα –και μπορείτε να τον παρακολουθήσετε στα αγγλικά -, περιμένετε ως τον επόμενο μήνα, οπότε θα κυκλοφορήσει από το Amazon το βιβλίο του «Seveneves». Καταπώς προλέγει ο εκδότης του, σε αυτό ο Στίβενσον «συνδυάζει την επιστήμη, τη φιλοσοφία, την τεχνολογία, την ψυχολογία και τη λογοτεχνία σε ένα υπέροχο έργο προφητικής φαντασίας που προσφέρει ένα πορτρέτο ενός μέλλοντος που είναι ταυτόχρονα αναπάντεχο αλλά και παράξενα αναγνωρίσιμο». Υποτίθεται ότι θα είναι κάτι σαν την «Επιστροφή των Ηρακλειδών»… 50 αιώνες μετά τον 21ο, οπόταν οι μακρινοί απόγονοί μας θα επιχειρήσουν να επιστρέψουν στη Γη. Το κακό είναι ότι αυτός ο ξενιτεμός τους και η επιχειρούμενη παλιννόστηση θα έχουν προέλθει από τη μη αποτραπείσα καταστροφή του νυν κόσμου μας. Προφανώς ο Στίβενσον δεν πολυπιστεύει στο ότι τα βιβλία του θα «βάλουν μυαλό» στους επιστήμονές μας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ