Με το χέρι στην καρδιά του θηρίου

Δεν ήταν και εντελώς απροσδόκητο το ότι σε εκείνη την περιοχή κάτι θα συνέβαινε αφού ήδη από το 2013 μεταξύ άλλων και ένας ινδός σεισμολόγος, ο Vinod Kumar Gaur, είχε πει πως οι υπολογισμοί έδειχναν συσσωρευμένη ενέργεια στην περιοχή, ικανή να δώσει σεισμό κοντά στα 8. Αλλά και ο έλληνας καθηγητής είχε παρατηρήσει ένα σεισμικό κενό, δηλαδή μια περιοχή όπου δεν είχε εκδηλωθεί ακόμη σεισμός ανάλογης έντασης, περικυκλωμένη από άλλες που είχαν ήδη νιώσει τις δονήσεις από σημαντικές υπόγειες αναταράξεις. Ετσι δεν άργησε να δοθεί το σήμα για την ετοιμασία (κράνη, ειδικά ρούχα, φωτογραφικές, υπολογιστές, ξηρά τροφή με υψηλή θερμιδική περιεκτικότητα και νερό) και τελικά την αναχώρηση της ελληνικής αποστολής για Κατμαντού με την πρώτη ευκαιρία που θα άνοιγε ξανά το αεροδρόμιο.

Παρ’ όλη την ύπαρξη δορυφορικών μεταδόσεων και υπολογιστικών δικτύων, έχει σημασία για έναν επιστήμονα να βρεθεί σε τέτοιες περιπτώσεις επί τόπου και μάλιστα όσο γίνεται πιο γρήγορα διότι τα σημάδια από το συμβάν είναι ακόμη νωπά, ενώ γρήγορα, για να εξυπηρετηθούν επείγουσες καταστάσεις, πολλά από αυτά τα σημάδια σβήνονται αφού πρέπει να καλυφθούν ρήγματα και να μετακινηθούν ερείπια. Κυριακή απόγευμα, λοιπόν, δύο Ελληνες, ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ Π. Καρύδης, με μεγάλη εμπειρία σε σχέση με τη σεισμική ασφάλεια των κτιρίων, και ο κ. Λέκκας, που έχει επιφορτιστεί ως πρόεδρος του ΟΑΣΠ με την αντισεισμική προστασία στον ελληνικό χώρο, έβλεπαν και από κοντά το τι είχε συμβεί. Μια πτήση μάλιστα με ελικόπτερο επάνω από ισοπεδωμένες περιοχές έδειξε ότι η κατάσταση ήταν δραματική. Ακολούθησε μια νύχτα που δεν μπόρεσε κανείς να κοιμηθεί διότι στο πρόχειρο «στρατηγείο» που είχε στηθεί στο αεροδρόμιο από τον ΟΗΕ έπρεπε να σχεδιαστούν οι επιχειρήσεις διάσωσης αλλά και αποτίμησης των κινδύνων από επικείμενες καταρρεύσεις, ενώ ήταν εκτός λειτουργίας όλα τα δίκτυα. Ηλεκτρικό ρεύμα, σταθερά τηλέφωνα, υπολογιστές, όλα νεκρά. Μόνο ο στρατός κατάφερνε να επικοινωνεί υποτυπωδώς.

Από τη Δευτέρα η ελληνική αποστολή προσπάθησε να βοηθήσει όπου μπορούσε, μερικές φορές ναυλώνοντας και με δικά της έξοδα αυτοκίνητα, δίνοντας συμβουλές για υποστυλώσεις σε σχέση και με επιχειρήσεις διάσωσης.

Σεισμούς έχουμε όταν συσσωρεύονται πιέσεις στον φλοιό της Γης και κάποια στιγμή αυτός ενδίδει και ρηγματώνεται, δηλαδή κινείται και «σκάει» σε κάποια σημεία. Αιτία αυτών των πιέσεων είναι συνήθως η κίνηση τεράστιων λιθοσφαιρικών πλακών, σε μέγεθος ηπείρων, που βρίσκονται κάτω από τον φλοιό και επάνω από τον λεγόμενο μανδύα. Στην περίπτωση του Νεπάλ στις 25 Απριλίου 2015 είχαμε μια κίνηση του εδάφους κατά 3 μέτρα περίπου που διαδόθηκε σε απόσταση τουλάχιστον 130 χιλιομέτρων ανατολικά και 60 χιλιομέτρων νότια. Υπολογίζεται ότι απελευθερώθηκε ενέργεια που ισοδύναμα θα χρειαζόταν περίπου έναν αιώνα για να συσσωρευθεί. Συγκεντρώνοντας στοιχεία και μετρήσεις οι σεισμολόγοι προσπαθούν να ανακαλύψουν πού δεν έχουν εκδηλωθεί ακόμη σεισμοί ενώ θα έπρεπε. Και γύρω από αυτά τα «σεισμικά κενά» εστιάζουν το ενδιαφέρον τους και κινητοποιούνται, όπως έγινε και στην περίπτωση της ελληνικής αποστολής.

Πριν από 55 ως και 40 εκατομμύρια χρόνια το βόρειο άκρο της σημερινής Ινδίας άρχισε να συγκρούεται με το τμήμα όπου επάνω του σήμερα βρίσκονται το Νεπάλ και το Θιβέτ. Δύο διαφορετικές αλλά ανεβασμένες στα άκρα τους η μία επάνω στην άλλη πλάκες καθώς μετακινούνται και τρίβονται συντελούν στη δημιουργία της οροσειράς των Ιμαλαΐων. Αλλά η κίνηση αυτή δεν έχει πάψει να υφίσταται. Η πλάκα της Ινδίας, που βρίσκεται κάτω από τη λεγόμενη πλάκα της Ευρασίας, συνεχίζει να προχωρεί βόρεια λίγα εκατοστά κάθε χρόνο δίνοντας έτσι ένα ενεργό και επομένως σεισμογόνο ρήγμα. Το 1934 είχαμε σεισμό 8,1 με 10.700 θύματα περίπου και πριν από λίγες ημέρες 7,9 στην ίδια περιοχή.

Οπως εξηγεί ο κ. Λέκκας, υπάρχουν κάποια πράγματα που του έκαναν εντύπωση. Θεωρεί ότι σε σχέση με τους σεισμούς της Αϊτής το 2010 με 220.000 νεκρούς περίπου και της Κίνας το 2008 με 110.000 νεκρούς οι απώλειες στο Νεπάλ ήταν μικρές. Επίσης, παρ’ όλο που δόθηκε από τους τηλεοπτικούς σταθμούς μια εικόνα με τον συνήθη χαρακτηρισμό «βιβλική», εκείνος θεωρεί ότι οι καταρρεύσεις ήταν σχετικά λίγες. Δείχνει μάλιστα φωτογραφίες όπου γειτονικά κτίρια σχεδόν εφαπτόμενα δεν αλληλοκαταστράφηκαν πέφτοντας το ένα επάνω στο άλλο. Επίσης τα λεγόμενα συνοδά φαινόμενα όπως είναι οι κατολισθήσεις, οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες ήταν ελάχιστα. Το πιο αινιγματικό σε μια πρώτη προσέγγιση βέβαια ήταν το φαινόμενο να μην υπάρχουν πολλά και εμφανή ρήγματα κοντά στο επίκεντρο, που ήταν σε βάθος 15 χιλιομέτρων, άρα ένας επιφανειακός σεισμός, στην περιοχή της Gorkha, 80 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πρωτεύουσας Κατμαντού. Αντίθετα, μέσα στην πρωτεύουσα, όπως δείχνουν και οι σχετικές φωτογραφίες, παρουσιάστηκαν πολλά ρήγματα στους δρόμους και καταστράφηκαν κτίρια αρχαιολογικής σημασίας. Επίσης στις πλαγιές των Ιμαλαΐων προκλήθηκαν πολλές χιονοστιβάδες που προκάλεσαν αθρόους τραυματισμούς, κυρίως κατάγματα, στα χέρια και στα πόδια ορειβατών που είχαν την κακή τύχη εκείνη τη στιγμή να βρίσκονται εκεί και με πολλή δυσκολία μεταφέρθηκαν με αεροπλάνα στις χώρες τους. Για καλή τύχη πάντως των κατοίκων της χώρας τα σχολεία εκείνη τη στιγμή ήταν κλειστά.

Οπως φαίνεται, κατά μία πρώτη εξήγηση, η ενέργεια που απελευθερώθηκε διαδόθηκε όχι εντελώς κάθετα αλλά αρκετά με μικρή σχετικά γωνία ως προς το οριζόντιο επίπεδο και έτσι έδωσε περισσότερες καταστροφές μακριά από το επίκεντρο. Οι δορυφορικές εικόνες επιβεβαιώνουν τις αρχικές ενδείξεις των επίγειων σεισμογράφων, ότι το ρήγμα που προκάλεσε τον σεισμό των 7,8 βαθμών εμφανίζεται να ξεκινάει από το επίκεντρο με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, όπου και υπάρχουν οι περισσότερες ζημιές. Συνολικά έχουν καταγραφεί ζημιές σε μια έκταση λιγότερο ή περισσότερο άνω των 14.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Τα μέσα διάσωσης των ντόπιων ήταν πενιχρά και γι’ αυτό φάνηκε ακόμη περισσότερο η θέληση της γειτονικής Ινδίας, ίσως και για γεωπολιτικούς λόγους, να στείλει περισσότερους από 1.000 ανθρώπους να βοηθήσουν στη διάσωση των εγκλωβισμένων. Δεν παραλείπει πάντως να εκθειάσει και την καρτερικότητα και την αξιοπρεπέστατη στάση των κατοίκων του Νεπάλ σε σχέση με το κακό που τους βρήκε. Και όπως αποδείχθηκε για άλλη μία φορά, αυτά τα χαρακτηριστικά δεν πηγαίνουν ανάλογα με την καλή οικονομική κατάσταση ενός λαού αλλά με τη γενικότερη στάση του στα όσα του συμβαίνουν.