Ενα «φωτεινό» ταξίδι στο σκοτάδι

Μια Παρασκευή απόγευμα. Μια ομάδα έξι φίλων. Μια ειδική εγκατάσταση στο θέατρο Badminton. Μια τυφλή οδηγός. Μια… σκοτεινή εμπειρία ζωής που σου «ανοίγει» τα μάτια –για το ποιος είσαι, για το πώς φέρεσαι, για την κοινωνία όπου ζεις, η οποία έχει αρκετές φορές ελάχιστη ανοχή στη διαφορετικότητα. Αυτός είναι ο «Διάλογος στο Σκοτάδι» («Dialogue in the Dark») –ένας διάλογος που διήρκεσε 90 λεπτά, χωρίς ούτε μια αχτίδα φωτός –και συνεχίζει να με ακολουθεί κάθε λεπτό και ώρα «φωτίζοντας» πτυχές σχετικά με την καθημερινότητα των τυφλών ατόμων που δεν είχα σκεφθεί ποτέ (όπως πιθανώς συμβαίνει με όλους όσοι θεωρούν λανθασμένα δεδομένο το να βλέπουν). Καλώς ήλθατε μαζί μου σε αυτό το… ραντεβού στα τυφλά.

Μπαίνουμε και οι έξι σε μια αίθουσα –με φως ακόμη –και δίνουν στον καθένα μας από ένα λευκό μπαστούνι (ένα εργαλείο πραγματικά σωτήριο, όπως θα αποδειχθεί, ακόμη και για έναν αδαή στον χειρισμό του). Και τότε σταδιακά το φως εξαφανίζεται δίνοντας στη θέση του στο σκότος και στο έρεβος αλλά και στη γλυκιά φωνή της τυφλής οδηγού, της Χριστίνας, που θα συντροφεύσει την ομάδα μας σε μια βόλτα σε καίρια σημεία της Αθήνας, όπως τη βιώνουν κάθε ημέρα οι άνθρωποι που δεν βλέπουν. Εκείνα τα πρώτα «μαύρα» δευτερόλεπτα είναι τα δευτερόλεπτα του πανικού. Ο εγκέφαλος, που δεν έχει συνηθίσει το πηχτό σκοτάδι, τα χάνει και αυτό το βιώνεις σαν μια μικρή ζαλάδα (το πρώτο σημείο του «τυφλού» ταξιδιού είναι εκείνο στο οποίο οι περισσότεροι λένε ότι θα τα παρατήσουν, όπως με πληροφορούν αργότερα οι υπεύθυνοι της εγκατάστασης, αλλά με τη σωστή παραίνεση και καθοδήγηση ελάχιστοι εγκαταλείπουν –και για αυτό ευχαριστούν εκ των υστέρων τους οδηγούς τους).

Μετά το πρώτο σοκ έρχεται η ανάγκη της επιβίωσης –αμέσως οι άλλες αισθήσεις νιώθεις ξαφνικά ότι οξύνονται, ενώ ήδη από το πρώτο λεπτό το μπαστούνι γίνεται ο πολύτιμος οδηγός που σε κάνει να… μετράς τον κόσμο γύρω σου. Ο άλλος χρήσιμος οδηγός είναι το ελεύθερο χέρι σου, με το οποίο προσπαθείς να νιώσεις τη φύση και την υφή των πραγμάτων. Πρώτη εμπειρία –κελαηδήστε ωραία μου πουλάκια, κελαηδήστε, αλλά όχι τόσο δυνατά διότι το κελάηδημά σας με αποσπά και κυρίως από τη φωνή της οδηγού που αποτελεί το σημείο αναφοράς για να περιηγηθείς οπουδήποτε μέσα στον σκοτεινό χώρο. Βόλτα στον κήπο λοιπόν. Καλούμαστε μέσα σε έναν χαμό όπου ο ένας πιάνει τον άλλον (οπουδήποτε, όπως φαντάζεστε, αφού τέτοια σκοτεινή ώρα τέτοια λόγια και… πράξεις) σε στυλ «κράτα με, να σε κρατώ» και με το μπαστούνι για βοήθεια να προχωρήσουμε σε δρομάκια, να πιάσουμε, να μυρίσουμε και να αναγνωρίσουμε φυτά και πολλά άλλα. Σε αυτή την πρώτη βόλτα εκείνο που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν πράγματι το πόσο δυνατοί, σχεδόν εκκωφαντικοί γίνονται οι ήχοι.

Η περιήγηση συνεχίζεται και χρειάζεται να μπούμε μεταξύ άλλων στο μετρό –αν το δοκιμάσετε κάποια στιγμή κλείνοντας τα μάτια θα δείτε πόσο δύσκολο είναι (παρότι οι υπεύθυνοι της εγκατάστασης μάς διαβεβαιώνουν πως τα τυφλά άτομα αισθάνονται πιο προστατευμένα όταν βρίσκονται σε κλειστούς χώρους). Στο μετρό της Αθήνας πάντως φαίνεται ότι θέλουν να δυσκολέψουν τη ζωή των ανθρώπων με πρόβλημα όρασης, αφού οι χάρτες δεν υπάρχουν στη γραφή Μπράιγ (Braille), οπότε διά της ακοής και στα ψαχτά εύχεται ο καθένας να φθάσει στον προορισμό του. Η δική μας «εικονική» διαδρομή είναι μικρή –από το Σύνταγμα στο Μοναστηράκι –αλλά τελικώς όσο λιγότερος ο χρόνος τόσο μεγαλύτερο το άγχος. Η αγωνία ξεκινά πριν καν μπεις στο βαγόνι. Βρες το μηχάνημα ακύρωσης εισιτηρίων –και άντε το βρήκες -, βρες με την αφή τη σχισμή για να βάλεις το εισιτήριο. Φτάσε στην αποβάθρα. «Mind the gap». Και μετά μπες στο βαγόνι, αναζήτησε θέση με το μπαστούνι προτεταμένο για να μη «βρεις» σε κάποιον στύλο. Εχε την προσοχή σου τεταμένη για να ακούσεις τη φωνή «Επόμενη στάση Μοναστηράκι» και φρόντισε να καταφέρεις να βγεις στην ώρα σου. Και ουφ βγήκες.

Εκεί ξεκινά, πάντοτε με τη βοήθεια της οδηγού-«σωτήρα» Χριστίνας, και η περιήγηση στα μαγαζάκια με τα σουβενίρ και όχι μόνο. Στο σημείο αυτό τα χέρια αναλαμβάνουν τον πρώτο ρόλο για να ανακαλύψουν τα αντικείμενα. Στους πεζοδρόμους τα πράγματα κυλούν πιο ήρεμα, γιατί σε λίγο φθάνει και πάλι η αγχωτική (για μένα η πιο αγχωτική από όλες) ώρα του… δρόμου. Φανταστείτε μάλιστα ότι περάσαμε έναν δρόμο που είχε φανάρι το οποίο διέθετε ηχητικό σύστημα για τυφλούς –διότι στην πραγματική ζωή σε ολόκληρη την Αθήνα υπάρχουν ελάχιστα τέτοια φανάρια. Λόγω συνωστισμού έμεινα τελευταία για να περάσω τον δρόμο. Και τότε άκουσα ένα φρενάρισμα τόσο κοντά μου που νόμισα ότι με… πάτησε αυτοκίνητο. Ετρεξα όσο πιο γρήγορα μπορούσα, παραπάτησα σχετικώς για να ανέβω στο πεζοδρόμιο αλλά τελικώς… σώθηκα.

Δεν θα σας αποκαλύψω όλο το ταξίδι ώστε να κρατήσω το σασπένς για όταν θα βρεθείτε και εσείς στη σκοτεινή πόλη –παρότι ακόμη και αν το έκανα, πιστεύω πως είναι ένα ταξίδι μοναδικό για τον καθένα. Θα φθάσω στον τελευταίο σταθμό του που περιελάμβανε στην κυριολεξία έναν διάλογο στο σκοτάδι με ανθρώπους οι οποίοι ζουν χωρίς φως όχι μόνο για κάποιες δεκάδες λεπτά όπως ζήσαμε εγώ και οι άλλοι πέντε της ομάδας μου, αλλά ολόκληρη τη ζωή τους. Και η ωραία αυτή συζήτηση έγινε μέσα σε ένα μπαρ με μουσική, όπου χρειάστηκε να αγοράσουμε από τον μπάρμαν τα ποτά και τα αναψυκτικά μας και στη συνέχεια να καθήσουμε στο τραπέζι να τα πιούμε. Θέλει όχι κόπο αλλά τρόπο να ρίξεις το ποτό μέσα στο ποτήρι, με λίγη καλή θέληση όμως τα καταφέρνεις. Μαζί μας κάθησε η Χριστίνα, ενώ ήλθε στην παρέα μας και ο υπεύθυνος της ομάδας των ξεναγών, ο Γιάννης. Μιλήσαμε εκεί στα σκοτεινά –επί ίσοις όροις –χωρίς να βλέπει κανένας τον απέναντί του αλλά έχοντας τα αφτιά μας ορθάνοιχτα. Πράγματι δίνεις πολλή σημασία στη φωνή του συνομιλητή σου, στη χροιά της, στην έντασή της, στις λεπτές αποχρώσεις της, όταν δεν τον βλέπεις. Και η συζήτηση με αυτά τα τόσο δραστήρια, τόσο ανεξάρτητα, τόσο περήφανα παιδιά ήταν από τις πιο «φωτεινές» που έχω κάνει εδώ και καιρό.

Τόσο η 33χρονη Χριστίνα Σκανδάλη –η οποία μας αποκάλυψε ότι είναι τυφλή εκ γενετής –όσο και ο 34χρονος Γιάννης Καπνιάς που τυφλώθηκε στα 25 έτη του από διαβήτη τύπου 1 –ήταν ανοιχτοί σε οποιουδήποτε είδους ερώτηση η οποία θα μας έβγαζε από το… σκοτάδι των ανθρώπων που βλέπουν και θα μας έκανε να δούμε τον κόσμο με τα δικά τους «μάτια». Σε ό,τι αφορά την εγκατάσταση στην Ελλάδα ο Γιάννης, ως υπεύθυνος των ξεναγών, εξήγησε ότι στη χώρα μας, όπως και σε όλες τις χώρες που ταξιδεύει το «Dialogue in the Dark», ακολουθούνται συγκεκριμένες προδιαγραφές που έχουν τεθεί από την Dialogue Social Enterprise σχετικά με τον χώρο αλλά και την εκπαίδευση των ξεναγών (η εκπαίδευση γίνεται αρχικώς από master trainers που έρχονται από το εξωτερικό). Σήμερα 12 οδηγοί στην Ελλάδα δείχνουν στους επισκέπτες της εγκατάστασης τον δρόμο στο σκοτάδι.

Και για τα δύο νεαρά παιδιά το δρώμενο αυτό που θα συνεχιστεί για εφέτος ως τον Ιούνιο και πιθανότατα θα εξακολουθήσει την πορεία του την επόμενη σεζόν προσφέρει πολύ περισσότερα από διασκέδαση. «Προσπαθούμε να διαλύσουμε τα στερεότυπα» είπε ο Γιάννης και προσέθεσε: «Ο καθένας τελικά παίρνει αυτό που θέλει από την εμπειρία του «Dialogue in the Dark». Διασκεδάζει, σκέφτεται, προβληματίζεται. Το σίγουρο είναι ότι όλοι βγαίνουν λίγο διαφορετικοί. Και βέβαια είναι και τα παιδιά –μας επισκέπτονται πολλά σχολεία, καθώς έχουμε εισαχθεί στην εγκύκλιο του υπουργείου Παιδείας για τις εκδρομές. Τα παιδιά βιώνουν τα πάντα πιο έντονα, είναι πιο καθαρά από στερεότυπα, είναι πιο ατίθασα, έχουν λιγότερο φόβο. Το καταδιασκεδάζουν αλλά μαζί μαθαίνουν, και αυτό είναι άκρως σημαντικό».

Τελικώς όμως το δρώμενο προσφέρει σε όλους –και στα ίδια τα άτομα με πρόβλημα όρασης που εργάζονται για αυτό. Η Χριστίνα ανέφερε ότι το «Dialogue in the Dark» δίνει τη δυνατότητα κοινωνικοποίησης και εργασίας σε τυφλά άτομα, τα οποία πολλές φορές στιγματίζονται από την κοινωνία ενώ έχουν αντίστοιχα προσόντα με άλλους συνομηλίκους τους –σπουδές, δυνατότητες, όρεξη για δουλειά. Για τον Γιάννη το σημαντικότερο όλων είναι να αποδεχθεί το ίδιο το άτομο με μερική ή ολική απώλεια όρασης εξαρχής κάποια πράγματα για αυτό που του συμβαίνει, για το τι θέλει να καταφέρει στη ζωή και να προσπαθήσει να το κάνει πραγματικότητα. «Υπάρχουν όμως και άνθρωποι κρυμμένοι, άνθρωποι που φοβούνται, που δεν κυκλοφορούν. Εγώ δεν θα το σκεφθώ ποτέ να μείνω μέσα, δεν θα φοβηθώ να πάω οπουδήποτε πλέον, αφού έχω εκπαιδευθεί τόσο στην κινητικότητα όσο και στον προσανατολισμό».

Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, σύμφωνα με τους δύο συνομιλητές μας, οι άνθρωποι με προβλήματα όρασης στην καθημερινότητά τους; Μα βέβαια το ότι η πόλη δεν είναι φιλική για αυτούς. Αυτοκίνητα παρκαρισμένα στα πιο απίθανα σημεία, εξίσου απίθανα εμπόδια στους οδηγούς όδευσης τυφλών (στην ειδική λωρίδα του δαπέδου από πλάκες διαφορετικής υφής και χρώματος από το υπόλοιπο δάπεδο), φανάρια χωρίς ηχητικό σήμα. Αλλά και ο «βλέπων» κόσμος γύρω που δεν ξέρει πώς να βοηθήσει στον δρόμο ένα άτομο με πρόβλημα όρασης και τελικώς μπορεί να κάνει κακό αντί καλό. «Κάποιοι, έχοντας βέβαια καλή πρόθεση, αλλά όντας ανεκπαίδευτοι, μας «βουτούν», με αποτέλεσμα να μας τρομάζουν. Δεν είναι αυτή η λύση. Το θέμα είναι να ρωτήσουν αν θέλουμε βοήθεια και αν τη χρειαστούμε θα πιάσουμε εμείς τον «βοηθό» μας» σημείωσε ο Γιάννης.

Και από το κοινωνικό περάσαμε στο προσωπικό. Στο ερώτημα τι είναι πιο δύσκολο, να γεννηθεί κάποιος τυφλός και να μην έχει δει ποτέ του πώς είναι ο κόσμος στον οποίο ζει ή να τυφλωθεί στην πορεία της ζωής του, τα δύο παιδιά (που μάλιστα καλύπτουν τις δύο «όψεις» της τύφλωσης) τόνισαν ότι δεν μπορούν να δώσουν απάντηση. Η Χριστίνα ανέφερε ότι «είναι θέμα ανθρώπου. Αλλοι θα σας πουν πως προτιμούν το ότι δεν έχουν δει ποτέ πώς είναι ο ήλιος ή η θάλασσα καθώς αυτό δεν τους λείπει και άλλοι θα σας αναφέρουν ότι είναι καλύτερα που κάποτε έβλεπαν και έτσι έχουν μνήμη των αντικειμένων, της φύσης, των χρωμάτων». Ο Γιάννης συμφώνησε.

Και οι δύο επίσης συμφώνησαν στο ότι η φωνή παίζει μεγάλο ρόλο στο να νιώσεις έλξη για κάποιον που δεν μπορείς να δεις. Βέβαια, κατά τον Γιάννη, χρειάζεται και ένα «χέρι βοήθειας», το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι τα μάτια των φίλων για να περιγράψουν πώς είναι το «αντικείμενο του ενδιαφέροντος».

Είναι δύσκολο να έχεις σύντροφο ένα άτομο που βλέπει ενώ εσύ όχι; Ανάλογα με την περίπτωση, ήταν η απάντηση –ο Γιάννης για παράδειγμα είναι αυτή τη στιγμή ζευγάρι με μια κοπέλα που δεν έχει πρόβλημα όρασης. Η ουσιαστική όμως ερώτηση είναι: Ο έρωτας σταματά στη διαφορετικότητα (όποια και αν είναι αυτή); Ας το σκεφθεί ο καθένας μας.

Με τέτοιες σκέψεις σηκώθηκα μαζί με την υπόλοιπη ομάδα από το τραπέζι και βγήκα σταδιακά προς το φως. Το εκτίμησα πιο πολύ από ποτέ –μαζί όμως εκτίμησα πιο πολύ από ποτέ και όλους εκείνους που ζουν στο σκοτάδι αλλά έχουν το φως μέσα τους.