Εμπολα: Το ταξίδι του ιού προς τη Δύση

Το πρώτο καταγεγραμμένο κρούσμα Εμπολα που εικάζεται ότι πυροδότησε την επιδημία που τώρα θερίζει τη Δυτική Αφρική εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο του 2013 σε μια μικρή πόλη της Νοτιοανατολικής Γουινέας, στα σύνορα με τη Λιβερία. Εκτοτε ο ιός εξαπλώθηκε με ραγδαίο ρυθμό. Ως το τέλος του περασμένου Ιουνίου 759 άτομα είχαν μολυνθεί και 467 είχαν πεθάνει, μιλώντας πλέον για τη χειρότερη επιδημία Εμπολα στην Ιστορία. Σήμερα περίπου 4.500 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από τον αιμορραγικό πυρετό και γύρω στους 9.000 έχουν μολυνθεί. Τα μαθηματικά ευνοούν τον θανατηφόρο ιό: εκτιμάται ότι ο Εμπολα προσβάλλει ενάμισι-δύο άτομα για κάθε μία νέα μόλυνση σε περίοδο μικρότερη των 30 ημερών. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι ο αριθμός των ατόμων που μολύνονται αυξάνεται κατά 150%-200% κάθε μήνα. Οι αεροπορικές μεταφορές και ο έλεγχος των επιβατών από τις «επικίνδυνες» χώρες θεωρούνται πρωτίστης σημασίας για τον εντοπισμό και τον περιορισμό των κρουσμάτων εκτός Αφρικής. Είναι όμως τα μέτρα ασφαλείας στα αεροδρόμια επαρκή, τη στιγμή που ο αριθμός των μολύνσεων σε Λιβερία, Γουινέα και Σιέρα Λεόνε αυξάνεται εκθετικά; Και κατά πόσο η «θωράκιση» της Δύσης σημαίνει την καταδίκη των ασθενών στη Δυτική Αφρική;

Οσο δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο, η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να χάνει τις κατά τόπους μάχες με τον Εμπολα. Ακόμη και στην «καλά προετοιμασμένη» Δύση, οι μολύνσεις –και μάλιστα μεταξύ ανθρώπων που είναι εκπαιδευμένοι να αντιμετωπίζουν τέτοια περιστατικά –δεν είναι μη υπολογίσιμες. Δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο θέλουν την Εϊμπερ Βίνσον –τη δεύτερη νοσηλεύτρια που βρέθηκε θετική στον Εμπολα στο πρεσβυτεριανό νοσοκομείο του Τέξας στις Ηνωμένες Πολιτείες –να ταξίδεψε δύο φορές με αεροπλάνο, λίγο προτού διαπιστωθεί ότι είναι ασθενής.

Μάλιστα αξιωματούχος του αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) είπε ανώνυμα στο αμερικανικό δίκτυο CNN ότι προτού επιβιβαστεί στο αεροπλάνο για το Ντάλας η Βίνσον είχε καλέσει τον οργανισμό προκειμένου να ενημερώσει ότι είχε «δέκατα» (συγκεκριμένα 37,5 βαθμούς Κελσίου). Επειδή όμως ο πυρετός ήταν χαμηλότερος από το όριο των 38 βαθμών Κελσίου που θεωρείται ύποπτο για Εμπολα, της επετράπη να ταξιδέψει. Οταν νωρίτερα έγινε γνωστό ότι η Νίνα Φαμ, μία από τις νοσηλεύτριες που περιέθαλπαν τον Τόμας Ερικ Ντάνκαν, τον Λιβεριανό που πέθανε από Εμπολα στο Τέξας, είχε προσβληθεί από τον ιό, αντιμετωπίστηκε ως τυχαίο γεγονός –και κυρίως ως λάθος της ίδιας της νοσηλεύτριας. Αλλά η μόλυνση και δεύτερου μέλους του προσωπικού στο ίδιο νοσοκομείο δεν μπορεί να περάσει «στα ψιλά». Η περίπτωση της Βίνσον εγείρει πλήθος ερωτηματικών. Είναι πραγματικά έτοιμες οι χώρες της Δύσης –από την επαγρύπνηση των Αρχών στις πύλες εισόδου ως την ενημέρωση της κοινής γνώμης και την εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού –να αντιμετωπίσει τον Εμπολα;

«Θα φροντίσουμε αυτό να μην επαναληφθεί και θα παρακολουθούμε, θα ελέγχουμε και θα επιβλέπουμε την κατάσταση στο Ντάλας με πολύ πιο αυστηρό τρόπο… και θα φροντίσουμε να μάθουμε το μάθημά μας και να μεταφέρουμε αυτή τη γνώση στα νοσοκομεία όλης της χώρας» δήλωσε ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος συγκάλεσε σύσκεψη των αρμόδιων φορέων στον Λευκό Οίκο για τον συντονισμό της κυβερνητική δράσης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ηδη όλο και περισσότερα διεθνή αεροδρόμια παγκοσμίως εφαρμόζουν ελέγχους σε επιβάτες, με προτεραιότητα εκείνους οι οποίοι προέρχονται από τις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από τον θανατηφόρο ιό. Θερμικές κάμερες, θερμόμετρα υπέρυθρων ακτίνων και λεπτομερή ερωτηματολόγια έχουν ριχθεί στη μάχη για τον έλεγχο των κρουσμάτων Εμπολα. Είναι όμως αυτά αρκετά ή απλά ένας τρόπος εφησυχασμού της κοινής γνώμης;

«Τα μέτρα που εφαρμόζονται στα αεροδρόμια και περιλαμβάνουν ερωτηματολόγια τα οποία συμπληρώνουν οι επιβάτες καθώς και τη θερμομέτρησή τους δεν είναι αρκετά για να σταματήσουν την εξάπλωση του ιού» είπε στο «Βήμα» η Αλεξάντρα Φίλαν, βοηθός καθηγήτρια Δικαίου Δημόσιας Υγείας και Ηθικής στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν στην Ουάσιγκτον. Και συμπλήρωσε: «Ενώ ο έλεγχος μπορεί να είναι αρκετός για τον εντοπισμό ατόμων, ο Εμπολα έχει περίοδο επώασης ως και 21 ημέρες. Σε αυτό το διάστημα οι άνθρωποι που έχουν μολυνθεί δεν μεταδίδουν τον ιό και χωρίς πυρετό μπορούν άνετα να περάσουν από τον έλεγχο της θερμοκρασίας στα αεροδρόμια. Επιπλέον, οι επιβάτες μπορεί να παραλείψουν στοιχεία κατά τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων, είτε εκούσια είτε ακούσια. Κάτι που ίσως συνέβη και στην περίπτωση του Ντάνκαν». Για τον Πίτερ Τζέικομπσον, καθηγητή Δικαίου και Πολιτικής της Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στις ΗΠΑ, οι έλεγχοι στα αεροδρόμια, παρότι δεν μπορούν να είναι «100% αποτελεσματικοί», δεν παύουν να είναι απαραίτητοι.

«Πρόκειται για ένα μέτρο που είναι σίγουρα νόμιμο, καθώς τόσο οι ΗΠΑ όσο και άλλες χώρες έχουν δικαίωμα να ελέγχουν ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει από αυτές, αλλά και απαραίτητο. Τίποτε δεν θα είναι 100% αποτελεσματικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να το εφαρμόζουμε. Με αυτόν τον τρόπο οι Αρχές θα μπορούν να εντοπίσουν κάποιους από τους ανθρώπους που εκτέθηκαν στον ιό ή μολύνθηκαν και μπορεί να μην το γνωρίζουν ακόμη. Φυσικά κάποιος μπορεί να πει ψέματα, αλλά πρόκειται για ένα απαραίτητο μέτρο δεδομένης της κατάστασης» προσέθεσε. Εξίσου σημαντικά, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η καραντίνα και η απομόνωση των ατόμων που είτε νοσούν είτε έχουν έρθει σε επαφή με ασθενή προσβεβλημένο από τον ιό Εμπολα.

«Η απομόνωση αφορά τα άτομα που έχουν ήδη παρουσιάσει συμπτώματα της ασθένειας. Η καραντίνα, τα άτομα που έχουν εκτεθεί στον ιό αλλά δεν έχουν παρουσιάσει συμπτώματα. Αυτοί παραμένουν στο σπίτι τους ή κάπου αλλού, μακριά από άλλους ανθρώπους για όσο διάστημα διαρκεί η περίοδος επώασης του ιού, όμως δεν βρίσκονται απομονωμένοι σε ιατρικό θάλαμο». Τι συμβαίνει αν κάποιος αρνηθεί να τεθεί σε καραντίνα; «Στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να συλληφθεί. Από τη στιγμή που θα υπάρξει εντολή για καραντίνα όσοι δεν συμμορφώνονται με αυτήν παραβιάζουν δικαστική εντολή. Και γι’ αυτό μπορεί να συλληφθούν και να κρατηθούν ώσπου να παρέλθει η περίοδος επώασης» εξήγησε μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής Τζέικομπσον.

Καθώς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι ο αριθμός των νέων μολύνσεων με Εμπολα στη Δυτική Αφρική μπορεί να αγγίξει ως και τις 10.000 ανά εβδομάδα ως τις αρχές Δεκεμβρίου, πολλές αεροπορικές εταιρείες διακόπτουν τις πτήσεις τους από και προς τις πληγείσες περιοχές. Η British Airways σταμάτησε τα δρομολόγια προς τη Σιέρα Λεόνε και τη Λιβερία τον περασμένο Αύγουστο, ενώ ακολούθησε και η Emirates, διακόπτοντας την πτήση Ντουμπάι – Κονακρί (πρωτεύουσα της Γουινέας). Η Brussels Airlines και η Royal Air Maroc, η μεγαλύτερη αεροπορική εταιρεία του Μαρόκου, συνεχίζουν να εξυπηρετούν τη Σιέρα Λεόνε, τη Λιβερία και τη Γουινέα. Ωστόσο ο περιορισμός της αεροπορικής σύνδεσης με αυτές τις χώρες καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη δουλειά των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) και του ιατρικού προσωπικού από τη Δύση που επιχειρούν στη Δυτική Αφρική.

«Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι πλούσιες χώρες να συνεχίσουν να στέλνουν εξειδικευμένο προσωπικό, ειδικούς στην αντιμετώπιση μολυσματικών ασθενειών, χρήματα και υλικό σε αυτές τις τρεις χώρες. Πρέπει να συνεχίσουμε να τις βοηθάμε προκειμένου να μπορέσουν να περιορίσουν και να σταματήσουν την επιδημία» μας είπε ο Ντέιβιντ Κούαμεν, συγγραφέας του βιβλίου «Spillover», το οποίο κυκλοφόρησε το 2012 και μελετά τη μετάδοση των ζωονόσων στους ανθρώπους. «Κανένας δεν είναι εντελώς ασφαλής από την πιθανότητα ο ιός να μπει στη χώρα του ώσπου να σταματήσει η επιδημία στη Δυτική Αφρική. Και αυτό ακριβώς πρέπει να κάνουμε: να προσφέρουμε περισσότερη και πιο γρήγορη βοήθεια προς αυτά τα κράτη» συμπλήρωσε ο Κούαμεν, του οποίου το βιβλίο για τον Εμπολα, που φέρει τον τίτλο «Ebola: The Natural and Human History of a Deadly Virus» («Εμπολα: Η Φυσική και Ανθρώπινη Ιστορία ενός Θανατηφόρου Ιού»), πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα στο εξωτερικό.

Για την Αλεξάντρα Φίλαν του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν, η διακοπή των πτήσεων από και προς τη Δυτική Αφρική «μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε πιο ασφαλείς αλλά στην πραγματικότητα θα θέσει ολόκληρο τον κόσμο σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο». Οπως μας είπε, «η απομόνωση αυτών των χωρών ενισχύει τις αρνητικές συνέπειες της επιδημίας στις οικονομίες τους, εκθέτοντάς τες σε μεγαλύτερο κίνδυνο οικονομικής και πολιτικής κατάρρευσης. Επίσης το να κλείνουμε πτήσεις και σύνορα δεν σημαίνει ότι θα εμποδίσει τους ανθρώπους από το να ταξιδέψουν με άλλα μέσα –απλά θα είναι πιο δύσκολο να ελέγχουμε και να εντοπίζουμε πιθανά κρούσματα».

Θα μπορούσε η λαθρομετανάστευση να αποτελέσει κίνδυνο για τη μετάδοση του Εμπολα στις ευρωπαϊκές χώρες; «Μια μικρή περίπτωση είναι να υπάρξει μια αλυσίδα μετάδοσης κατά μήκος των οδών που χρησιμοποιούν οι χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα μετανάστες που καταλήγουν στις νότιες ακτές της Μεσογείου και επιχειρούν να φθάσουν στην Ευρώπη από τη θάλασσα» εξήγησε στο «Βήμα» ανώτατος αξιωματούχος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC). «Αν και η πιθανότητα ενός τέτοιου γεγονότος είναι πολύ μικρή, οι συνέπειες θα ήταν σημαντικές στα κέντρα κράτησης αλλά και στα πλοία που θα τους μετέφεραν. Οι ασθενείς μπορούν να ταξιδεύουν ενώ είναι φορείς και να μην έχουν συμπτώματα όταν φθάσουν στον προορισμό τους, ή μπορεί να φθάσουν στον προορισμό τους άρρωστοι αφού θα έχουν παρουσιάσει συμπτώματα στη διάρκεια του ταξιδιού» συμπλήρωσε.