Peter J. Bowler, Iwan Rhys Morus
Η ιστορία της νεότερης επιστήμης – Μια επισκόπηση
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,
σελ. 520, τιμή 20 ευρώ

Η εκρηκτική ανάπτυξη των επιστημών κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα καθιστά τιτάνιο το έργο της παρακολούθησης των εξελίξεων σε διαφορετικά πεδία της ίδιας επιστήμης και σχεδόν αδύνατο το έργο της παρακολούθησης των εξελίξεων σε διαφορετικές επιστήμες. Υπό το παραπάνω πρίσμα, το τόλμημα των ιστορικών της επιστήμης Peter Bowler και Iwan Rhys Morus να καταπιαστούν με την εξιστόρηση της νεότερης επιστήμης, από τον 17ο αιώνα ως σήμερα, μοιάζει καταδικασμένο να αποτύχει. Πώς είναι δυνατόν να μπορέσει κανείς να καταπιαστεί με τις σημαντικές εξελίξεις της αστρονομίας, της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας, της γεωλογίας, της κοσμολογίας και όλα αυτά να τα χωρέσει σε έναν και μόνο τόμο; Πολύ περισσότερο δε που τα δύο τρίτα του τόμου αυτού είναι αφιερωμένα στην επίδραση των επιστημών στην κοινωνία.

Ε, λοιπόν, οι δύο συγγραφείς στο βιβλίο τους «Η ιστορία της νεότερης επιστήμης» πέτυχαν το ακατόρθωτο! Προφανώς με πολύ μεστά κείμενα και σταχυολογώντας τα ορόσημα της κάθε επιστήμης, χωρίς βεβαίως να παραλείπουν να δώσουν την ιστορική συγκυρία και το κοινωνικό και φιλοσοφικό γίγνεσθαι της κάθε εποχής. Σημαντικότατο ρόλο στην εξιστόρηση παίζει η εικονογράφηση. Παραδείγματος χάριν, ο αναγνώστης πληροφορείται στη σελίδα 100 ότι σύμφωνα με δοκίμιο του 1695 τα ιζηματογενή πετρώματα εναποτέθηκαν από ιζήματα που προκάλεσε ο κατακλυσμός του Νώε όταν κάλυψε ολόκληρη την επιφάνεια της Γης. Είναι όμως πολύ ευκολότερο για τον αναγνώστη να εμπεδώσει την επιρροή της θρησκείας στην επιστήμη του 17ου αιώνα όταν βλέπει (στην αμέσως επόμενη σελίδα) την προμετωπίδα βιβλίου με τίτλο «Η ιερή θεωρία για τη Γη» στην οποία ο Χριστός στέκεται με το ένα πόδι στην αρχή και το άλλο στο τέλος της ακολουθίας των συμβάντων που συνιστούν την ιστορία της Γης, η οποία μάλιστα αναμένεται να αναφλεγεί και να ξαναγίνει αστέρας. Αντιστοίχως στη σελίδα 183 η απεικόνιση ενός σπερματοζωαρίου με προσχηματισμένη ανθρώπινη μορφή στο εσωτερικό του μιλάει από μόνη της για την πεποίθηση των φυσιοδιφών του 17ου αιώνα ότι ένας τέλειος μικροσκοπικός οργανισμός βρισκόταν πιθανότατα στο ωάριο ή ίσως στο σπερματοζωάριο και περίμενε να μεγαλώσει κατά την κύηση.
Εκτός από την εξιστόρηση αυτή καθαυτή, η οποία πέρα από τις θετικές επιστήμες επεκτείνεται στην κοινωνιολογία και στην ψυχολογία, το τελευταίο μέρος του βιβλίου καταπιάνεται με θέματα όπως η εκλαΐκευση της επιστήμης, οι ιδεολογικές προεκτάσεις της βιολογίας, η επιστήμη στον πόλεμο ή στη θρησκεία. Περιττό να προσθέσουμε ότι σε κάθε ένα από τα κεφάλαια υπάρχει εκτενέστατη βιβλιογραφία, πράγμα το οποίο καθιστά το πόνημα των Bowler και Morus βιβλίο αναφοράς τόσο για φοιτητές όσο και για οποιονδήποτε αγαπά την επιστήμη και ενδιαφέρεται για την πρόσφατη ιστορία της.
Ιωάννα Σουφλέρη
Μπαίνουν όρια ηθικής στην έρευνα;

Ι. Ν. Μαρκόπουλος
Επιστήμη και Ηθική
Εκδόσεις University Studio Press, 2014,
σελ. 20, τιμή 15 ευρώ

Ο Ι. Ν. Μαρκόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του ΑΠΘ, με τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα να εντοπίζονται στην περιοχή των Φαινομένων Μεταφοράς. Ανθρωπος της εφαρμοσμένης επιστήμης δηλαδή, αλλά ταυτόχρονα με ιδιαίτερη ευαισθησία στις κοινωνικές επιπτώσεις της έρευνας. Την ευαισθησία του αυτή την έχει εκδηλώσει μάλιστα και μέσα από τις σελίδες του «Βήματος» (βλ. www.tovima.gr/opinions/article/?aid=102684), όπου έλεγε ότι «φοβάμαι πως στο μέλλον δεν θα έχουμε άλλη επιλογή, από το να προχωρήσουμε σε ορισμένες ίσως σπάνιες και πολύ ειδικές περιπτώσεις στην (…) απαγόρευση και αυτής ακόμη της επιστημονικής έρευνας». Το πώς έχουμε φθάσει σε ένα τόσο φοβερό ενδεχόμενο εξηγεί με το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του. Στα έξι κεφάλαια του πρώτου μέρους μάς δίνει την ιστορική εξέλιξη της σχέσης επιστήμης και ηθικής, από τα χρόνια των Προσωκρατικών ως σήμερα. Στα υπόλοιπα οκτώ κεφάλαια του δεύτερου μέρους μάς δίνει τα «εργαλεία αντιμετώπισης των ηθικών προβλημάτων», τις σημαντικότερες κανονιστικές θεωρίες δηλαδή που έχουν αναπτυχθεί για το μέγα θέμα.

Τελική λύση μην περιμένετε να σας προσφέρει η ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Οπως εγκαίρως τονίζει με υπότιτλο στο εξώφυλλο ο συγγραφέας, πρόκειται για «εισαγωγή στην περιπέτεια μιας διαχρονικά αμφίδρομής σχέσης». Οπότε το βιβλίο προσφέρεται ως βατήρας εκκίνησης για τις νέες γενιές αλλά και κάθε σκεπτόμενο πολίτη και επιστήμονα.
Τάσος Καφαντάρης

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ