Καταναλώνονται άραγε στ’ αλήθεια 2,5 δισ. φλιτζάνια καφέ την ημέρα σε όλον τον κόσμο ή 26.000 το δευτερόλεπτο; Τέτοιες παγκόσμιας έκτασης στατιστικές προφανώς βασίζονται σε πολύ χονδρικούς υπολογισμούς, αλλά μπορούν να μας δείχνουν τουλάχιστον το πόσο σημαντικό προϊόν είναι ένα φλιτζάνι καφέ. Αφού άλλωστε οι εξαγωγές από όλες τις παραγωγούς χώρες, με βασικές παραγωγούς κυρίως τη Βραζιλία, την Ινδονησία, το Βιετνάμ, την Κολομβία και την Αιθιοπία, το 2013 απέφεραν γύρω στα 12 δισ. ευρώ. Και όπως το είδαμε και εδώ στην Ελλάδα, σε μια χώρα που βρέθηκε σε κρίση, έβρεξε κυριολεκτικά καφέδες και καφενεία.
Οπως θα διαβάσετε και στο εκτενές άρθρο του NewScientist (σελ. 5), μια πολυεθνική ομάδα ερευνητών δημοσίευε την 1η Σεπτεμβρίου στο αμερικανικό περιοδικό «Science» (τ. 345, σελ. 1.181) ότι χαρτογράφησε το γονιδίωμα του φυτού Coffea Canephora, που δίνει τον γνωστό καφέ Robusta, που καλύπτει το 30% της κατανάλωσης, της προσανατολισμένης πιο πολύ στους στιγμιαίους καφέδες. Το υπόλοιπο 70% κατά ένα μεγάλο μέρος του καλύπτεται από τον καφέ Arabica που δίνει ένα συγγενές φυτό, με περισσότερο όξινη σύσταση στο τελικό προϊόν και προτίμηση σε εδάφη με υψόμετρο μεγαλύτερο. Προτίμησαν την Coffea Canephora διότι το γονιδίωμά της, ο χάρτης δηλαδή όλων των γονιδίων που περιέχουν τις εντολές για τη δημιουργία του φυτού και των καρπών του, περιείχε περίπου τα μισά γονίδια από ό,τι η Arabica. Αν και πάλι 25.574 γονίδια δεν είναι λίγα και ανάμεσά τους φυσικά βρίσκονται όσα είναι υπεύθυνα για τη σύνθεση της καφεΐνης και των άλλων αρωμάτων.
Επίσης η Robusta θεωρείται άμεσος πρόγονος της Arabica και έτσι έχουν τώρα και τα μισά της δεύτερης αυτής ποικιλίας. Ενα από τα πρώτα ευρήματα όλης αυτής της έρευνας υπήρξε η διαπίστωση ότι μπορεί να λέμε ότι και το τσάι και η σοκολάτα περιέχουν καφεΐνη αλλά υπάρχει μια λεπτή διαχωριστική γραμμή. Τα φυτά του καφέ συνθέτουν τις σημαντικές για τη σύνθεση της καφεΐνης Ν-μεθυλοτρανσφεράσες, δηλαδή ένζυμα που εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα, αλλά, όπως διαπίστωσαν, τα αντίστοιχα γονίδια που περιέχουν τις οδηγίες για τη σύνθεσή τους σχετίζονται πιο πολύ με τα υπόλοιπα φυτά της ίδιας οικογένειας. Αρα η καφεΐνη τους είναι μια δική τους παραγωγή και δεν την αντέγραψαν από αλλού. Τα βοήθησε όμως να επιβιώσουν. Γιατί δεν τη φτιάχνουν φυσικά για εμάς. Την απλώνουν και στα φύλλα τους και όταν αυτά πέφτουν στο έδαφος η καφεΐνη δρα τοξικά για άλλα φυτά που θα επεδίωκαν να μοιραστούν τον ίδιο εδαφικό ζωτικό χώρο. Καφεΐνη υπάρχει και στο νέκταρ των λουλουδιών τους, που δίνει και στις μέλισσες και στα άλλα έντομα εκείνη την περιζήτητη αλλά και περαστική διέγερση και τα κάνει… πελάτες.
Αν και η ποικιλία Arabica είναι η πιο «ηλικιωμένη», τα λουλούδια της μπορούν να προσφέρουν δυνατότητες γονιμοποίησης μόνο για επτά ώρες, οπότε το φυτό έχει καταφύγει στη λύση της αυτογονιμοποίησης, που όμως είναι μια λύση με εκφυλιστικές τάσεις. Και έτσι τώρα με το γονιδίωμα χαρτογραφημένο ελπίζουν να βρουν άλλα άγρια είδη που με διασταύρωση θα δώσουν νέο σφρίγος σε μια γερασμένη ποικιλία. Προτού οι καταστροφικές ασθένειες όπως αυτή στο φύλλωμα των φυτών που διέλυσε την παραγωγή της Κόστα Ρίκα εξαπλωθούν παγκοσμίως. Βέβαια από εκεί και πέρα μπορεί να προχωρήσουν τα πράγματα και να βγαίνουν κατευθείαν οι καρποί με γεύση φουντούκι ή μπανάνα. Από την άλλη, όμως, ας έχουμε υπόψη μας ότι ακόμη και ο ντεκαφεϊνέ δεν είναι απαλλαγμένος από καφεΐνη! Και θα δούμε στο επόμενο τι μπορεί να γίνει με αυτό.
* Η καντάτα αυτή (BW 211) έχει γραφτεί αφού ο Johann Sebastian Bach (1685-1750) επί δύο δεκαετίες επισκεπτόταν το «Καφέ Zimmerman» στην Katharinenstrasse της Λειψίας δύο φορές την εβδομάδα. Γράφτηκε τις χρονιές 1734-1735 και το λιμπρέτο κάνει λόγο για μια κοπέλα που είναι εξαρτημένη από τον καφέ και μόνον ο έρωτας και ο γάμος θα μπορούσαν να την ελευθερώσουν από αυτό το πάθος. Η πρώτη παράσταση δόθηκε ακριβώς στο «Zimmerman-Kaffee».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
