Βιβλία

Τζιμ Αλ Χαλίλι
Οι Δαίμονες της Φυσικής
Εκδόσεις Τραυλός, 2014,
σελ. 320, τιμή 18 ευρώ

Αν πρόκειται να αγοράσετε αυτό το βιβλίο επειδή ο τίτλος του σας θυμίζει «θρίλερ α λα Νταν Μπράουν» μην το πράξετε. Αντιθέτως, αγοράστε το αν είσαστε από εκείνους του θεατές της ταινίας «Χόμπιτ» που ξαφνιάστηκαν ευχάριστα όταν –στην κορύφωση της δράσης και ενώ τριγύρω γινόταν χαμός –ο πρωταγωνιστής βρέθηκε να παίζει με το Γκόλουμ ένα παιχνίδι γρίφων «ζωής ή θανάτου». Πρόκειται, δηλαδή, για ένα βιβλίο της κατηγορίας «λογοπαίγνια, παράλογα, αντιφάσεις και παράδοξα», από εκείνα που τόσο λάτρευαν οι αναγνώστες της Βιομηχανικής Εποχής. Είναι όμως το ίδιο θελκτικό και σήμερα, στη Μεταβιομηχανική Εποχή;

Η κυρίαρχη τάση της οπτικοποίησης των πάντων θα σας έλεγε «άσ’ το, θα το δούμε σε ντοκιμαντέρ». Ομως η υπογραφή του συγγραφέα έχει μια ειδική βαρύτητα που εγγυάται ότι ένα τέτοιο ανάγνωσμα μπορεί να γίνει ευχάριστος σύντροφος ακόμη και στις διακοπές. Διότι ο Ιρακινο-βρετανός Jim Al Khalili είναι ένας πολυβραβευμένος καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου του Σάρεϊ με ιδιαίτερο χάρισμα στην εκλαΐκευση της επιστήμης.

Οι γρίφοι που επέλεξε να εξιχνιάσει στο βιβλίο του ο συγγραφέας –με τίτλο πρωτοτύπου «Τα εννέα μεγαλύτερα αινίγματα της επιστήμης» –ξεκινούν με ένα πρώτο κεφάλαιο «προγύμνασης», όπου αναλύεται η απάντηση σε τέσσερις σπαζοκεφαλιές πιθανοτήτων: το Χαμένο Δολάριο, το κουτί του Μπερτράν, τα Ιδια Γενέθλια, και το Αυτοκίνητο του Μόντι Χολ. Ακολουθούν οι καθωσπρέπει γρίφοι της Φυσικής, με πρώτα τα τέσσερα παράδοξα του Ζήνωνα. Στο τρίτο κεφάλαιο, το «παράδοξο του Ολμπερς», ο Αλ Χαλίλι αρχίζει πραγματικά να ξεδιπλώνει το ταλέντο του, παραθέτοντας σε λίγες σελίδες τη σύνοψη όσων περνούν –ή όχι –από τον νου μας κοιτώντας τον έναστρο ουρανό μέχρι να μας απαντήσει «γιατί σκοτεινιάζει τη νύχτα». Με υποτιθέμενο στόχο αυτό το παράδοξο, καταφέρνει να μας κάνει λιανά τα θεωρούμενα πολύπλοκα σενάρια της προέλευσης και της κατάληξης του Σύμπαντος.

Παρόμοιος έμμεσος πλούτος γνώσης προκύπτει στο επόμενο κεφάλαιο, τον «δαίμονα του Μάξουελ»: προκειμένου να κατανοήσουμε το δυνατό ή το αδύνατο παραβίασης του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής, ο Αλ Χαλίλι μας ξεναγεί στα μυστήρια της εντροπίας και ανακαθορίζει τον χρόνο χωρικά –ως την κατεύθυνση προς την οποία αυξάνεται η εντροπία –για να καταλήξει στα αεικίνητα και την κβαντομηχανική.

Στο πέμπτο κεφάλαιο ο συγγραφέας εισχωρεί στην πολυπλοκότητα της φυσικής του Αϊνστάιν, εξηγώντας μας τα παράδοξα του «κονταριού στον αχυρώνα» και συζητώντας τις προϋποθέσεις για γαλαξιακά ταξίδια. Στο έκτο επιλύει το «παράδοξο των διδύμων», διδάσκοντάς μας συνάμα το τι εστί χρόνος. Στο έβδομο χρησιμοποιεί το «παράδοξο του παππού», δηλαδή τι θα συνέβαινε αν ταξιδεύαμε στον χρόνο για να… σκοτώσουμε τον παππού μας, για να καταλήξει στο ότι τέτοια ταξίδια είναι εφικτά μόνον αν υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα. Επειτα έρχεται το παράδοξο του «δαίμονα του Λαπλάς» να δώσει την ευκαιρία συζήτησης περί προκαθορισμού του μέλλοντός μας. Και ύστερα, στο ένατο κεφάλαιο, έρχεται η περίφημη «γάτα του Σρέντινγκερ» να μας δαιμονίζει με το αν είναι ζωντανή όταν κοιτάξουμε στο κουτί της και τι επίδραση έχει το κοίταγμά μας. Στο δέκατο κεφάλαιο παραθέτει τον ένατο μέγα γρίφο της επιστήμης, το «παράδοξο του Φέρμι», ως έναυσμα για να μας μιλήσει για την πιθανότητα ύπαρξης εξωγήινων πολιτισμών και πού βρίσκονται, για την Ανθρωπική Αρχή και το «τέλεια σχεδιασμένο Σύμπαν»… για να καταλήξει και πάλι στη μόνιμη υποψία του πως οι απαντήσεις βρίσκονται στην ύπαρξη παράλληλων συμπάντων. Το βιβλίο κλείνει με έναν κατάλογο αναπάντητων ερωτημάτων που σίγουρα θα ταλανίσουν τους αυριανούς επιστήμονες και ένα χρήσιμο ευρετήριο.

Συμπερασματικά, ο Αλ Χαλίλι μας δελέασε με την έννοια των γρίφων για να μας παρασύρει σε μια γοητευτική εξήγηση του τι πρεσβεύει η επιστήμη για τον κόσμο μας ως σήμερα. Το κατάφερε σε μεγάλο βαθμό, γράφοντας σε γλώσσα αρκούντως απλή για να την καταλάβει και ο απόφοιτος μόνο Λυκείου. Οι «δαίμονές του» δεν προσφέρουν βέβαια τη συγκίνηση των αιμοσταγών δαιμόνων του Νταν Μπράουν, αλλά σίγουρα προσφέρουν έξυπνα και ευχάριστα μια εντρύφηση στα όσα ο «λευκός θόρυβος» της καθημερινότητας δεν μας αφήνει πια να σκεφτούμε μόνοι μας.