Βιβλία

Σταυρούλα Τσινόρεμα, Κίτσος Λούης
Θέματα Βιοηθικής
Η Ζωή, η Κοινωνία και η Φύση μπροστά
στις προκλήσεις των Βιοεπιστημών
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2013,
σελ. 544, τιμή 18 ευρώ

Πριν από μια δεκαετία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης άρχισε να λειτουργεί το Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιοηθική» με επικεφαλής την καθηγήτρια Φιλοσοφίας κυρία Σταυρούλα Τσινόρεμα και τον καθηγητή Μοριακής Βιολογίας κ. Κίτσο Λούη. Το πρωτοπόρο πρόγραμμα στόχευε να φέρει στην ίδια αίθουσα αποφοίτους διαφορετικών ειδικοτήτων και να τους βάλει να σκεφτούν τα ηθικά ζητήματα που γεννώνται με τη ραγδαία ανάπτυξη της βιολογίας και την εισβολή της στην καθημερινότητά μας. Δεν γνωρίζω να σας πω πόσο «φιλοσοφημένοι» βγήκαν από το πρόγραμμα οι βιολόγοι που το παρακολούθησαν, ούτε πόση βιολογία έμαθαν οι κοινωνιολόγοι ή οι νομικοί από τη ζύμωση μεταξύ ειδικοτήτων που προϋπέθετε το πρόγραμμα. Γνωρίζω όμως ότι τόσο οι κορυφαίοι στον τομέα τους καθηγητές που συνέλαβαν και υλοποίησαν την εν λόγω εκπαιδευτική δραστηριότητα όσο και οι επίλεκτοι επιστήμονες που προσκαλούνταν να δώσουν διαλέξεις κατέστησαν το πρόγραμμα ένα πεδίο γόνιμης αντιπαράθεσης ιδεών.

Ενα απάνθισμα των θεμάτων που συζητήθηκαν και των ιδεών που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια του προγράμματος μπορεί κανείς να βρει στο βιβλίο «Θέματα Βιοηθικής, Η Ζωή, η Κοινωνία και η Φύση μπροστά στις προκλήσεις των Βιοεπιστημών» που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Οι δύο επικεφαλής του προγράμματος είχαν την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου το οποίο αποτελεί ένα συλλογικό πόνημα: κάθε κεφάλαιό του υπογράφεται από διαφορετικό συγγραφέα, ειδήμονα στο υπό εξέταση θέμα. Εννοιολογικά, τα άρθρα εντάσσονται σε οκτώ μεγάλες ενότητες: η πρώτη παρέχει τα θεωρητικά θεμέλια και τις ιστορικές καταβολές της βιοηθικής, στη δεύτερη αναπτύσσονται θέματα που αφορούν το τέλος της ζωής (γήρας, μεταμοσχεύσεις οργάνων), η τρίτη εξετάζει τον ρόλο της βιοηθικής κατά τη θέσπιση και εφαρμογή του δικαίου, ενώ η τέταρτη επεκτείνει τις δικαιικού τύπου αναζητήσεις στην πολιτική. Η πέμπτη ενότητα εξετάζει κοινωνικά θέματα (όπως παραδείγματος χάριν το προγαμιαίο πιστοποιητικό εξέτασης για το στίγμα της μεσογειακής αναιμίας), η έκτη περιβαλλοντικά (οικολογία και η διαχείριση περιβάλλοντος), η έβδομη αναδεικνύει θέματα βιοηθικής παγκόσμιου ενδιαφέροντος και η όγδοη και τελευταία εισάγει τη δαρβίνεια συνιστώσα στη θεώρηση της βιοηθικής.

Με δεδομένο ότι η βιοηθική είναι ένα πεδίο που αναπτύχθηκε στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα προκειμένου να οριοθετήσει τις επιστημονικές αναζητήσεις, κυρίως της μοριακής βιολογίας, θα περίμενε κανείς ένα βιβλίο σχετικά με τη βιοηθική να περιέχει κείμενα γεμάτα ακαταλαβίστικους όρους που αφορούν τους ειδικούς και μόνο. Επιπροσθέτως, θα περίμενε ίσως κανείς να διαβάσει για «πρέπει» και για «μη». Ωστόσο, τίποτε από αυτά δεν είναι αλήθεια για το συγκεκριμένο συλλογικό πόνημα: χωρίς να χάνει τον επιστημονικό χαρακτήρα του και την πιθανή αποστολή του ως φοιτητικού εγχειριδίου βιοηθικής (με εκτενείς βιβλιογραφικές αναφορές), το βιβλίο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης μας αφορά όλους και μπορεί να διαβαστεί από όλους όσοι έχουν κατά καιρούς προβληματιστεί με τη θεματολογία του. Οχι για να μας πει πώς να ζήσουμε τη ζωή μας, αλλά για να μας κάνει να σκεφτούμε για αυτήν.

Πάρτε για παράδειγμα τη συμβολή του καθηγητή της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Παύλου Σούρλα με θέμα «Την ηθική σημασία του γήρατος» (σελ. 115-133). Πρόκειται για ένα υπέροχο κείμενο όπου ο συγγραφέας αφού αναδείξει τα παράδοξα της θεώρησής μας για το γήρας, μας καλεί να σκεφτούμε τον φόβο και την απέχθειά μας για τον θάνατο, όχι ως φόβο για την ανυπαρξία αλλά ως φόβο για την οριστική στέρηση του βίου. Του βίου τον οποίο τώρα κατέχουμε και στον οποίο αποδίδουμε μοναδική αξία, καθώς πρόκειται για την προσπάθειά μας «να προσδώσουμε ένα όσο γίνεται πιο ακέραιο νόημα στο σύνολο της βιοτικής πορείας μας. Η διακοπή αυτής της βιοτικής πορείας προς την προσωπική ολοκλήρωση είναι που συνιστά το βασικό αρνητικό στοιχείο του θανάτου» σημειώνεται στη σελ. 130, ενώ στην κατακλείδα ο συγγραφέας, χωρίς να επικαλείται ή να δημιουργεί κανόνες, αναδεικνύει αβίαστα το ηθικό χρέος μας να εξασφαλίσουμε για όλους «μια ζωή άξια να βιωθεί».

Τέτοια μικρά διαμαντάκια στοχασμού ανακαλύπτει συνεχώς ο αναγνώστης στο συλλογικό πόνημα που παρουσιάζουμε σήμερα και γι’ αυτό σας το συστήνουμε.