Τέλης Τύμπας, Ειρήνη Μεργούπη-Σαβαϊδου
Ιστορίες της τεχνολογίας του εικοστού αιώνα
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2013,
σελ. 296, τιμή 15 ευρώ

Η εικόνα ενός δίχρονου που ενώ δεν έχει ακόμη αναπτύξει την ικανότητα να επικοινωνεί λεκτικά με αρτιότητα, είναι ωστόσο σε θέση να πατά τα πλήκτρα του υπολογιστή ή του κινητού τηλεφώνου των γονέων του έχοντας πλήρη επίγνωση του τι θα αποφέρουν οι πράξεις του, είναι μάλλον οικεία σε όλους μας. Τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα θα ζήσουν σε έναν κόσμο όπου ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και οι κάθε είδους έξυπνες συσκευές θα είναι μέρος της καθημερινότητάς τους. Τι διαφορά στ’ αλήθεια από την καθημερινότητα των παππούδων τους οι οποίοι αγνοούσαν παντελώς την έννοια της λέξης «υπολογιστής»!

Το πλήθος των τεχνολογικών εξελίξεων του περασμένου αιώνα που έχουν μεταβάλει δραματικά την καθημερινότητα των ανθρώπων μέσα σε τρεις (το πολύ τέσσερις) γενιές είναι μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία. Και όλα δείχνουν ότι αυτή η τάση θα συνεχιστεί: σε λίγα χρόνια τα παιδιά μας πιθανότατα θα μπορούν να κάνουν τον γύρο του κόσμου σε χρόνους που θα έκαναν τον Φιλέα Φογκ να πάψει να βάζει στοιχήματα και θα επικοινωνούν με υπολογιστές που θα «νιώθουν» τις επιθυμίες τους. Εκτός φυσικά αν εμείς προλάβουμε να καταστρέψουμε το περιβάλλον τους ή να τα σκοτώσουμε με έναν πυρηνικό πόλεμο.
Ω, όχι! Δεν θα σας ζαλίσω με ηθικοπλαστικές κουβέντες. Τα παραπάνω είναι σκέψεις που γεννήθηκαν χάρη στο βιβλίο «Ιστορίες της τεχνολογίας του εικοστού αιώνα» την επιμέλεια του οποίου υπογράφουν οι ιστορικοί της τεχνολογίας Τέλης Τύμπας και Ειρήνη Μεργούπη-Σαβαΐδου. Ενταγμένο στη σειρά «Ιστορία της Επιστήμης» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, το πόνημα των δύο ιστορικών εστιάζει σε τέσσερα τεχνολογικά επιτεύγματα του περασμένου αιώνα: τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα ξύλινα αεροπλάνα, τους γαλλικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες και τις γυναίκες-υπολογιστές. Στην πραγματικότητα, το τεχνολογικό επίτευγμα αυτό καθεαυτό αποτελεί την «πρόφαση» των επιμελητών για τη σε βάθος μελέτη των πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών και δυνάμεων που τα γέννησαν.

Ετσι, τα άρθρα που έχουν επιλεγεί παρέχουν το συνολικό πλαίσιο που καθόρισε την τεχνολογική εξέλιξη στον 20ό αιώνα και τελικά διαμόρφωσε τον σημερινό τρόπο ζωής μας. Πάρτε για παράδειγμα τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Οσοι νομίζετε ότι αυτά είναι ένα προϊόν της εποχής μας θα εκπλαγείτε μαθαίνοντας ότι στις ΗΠΑ είχαν αντικαταστήσει τις άμαξες που κινούνταν με τη βοήθεια των αλόγων στις αρχές του 20ού αιώνα. Οπως πληροφορούμαστε στο αντίστοιχο κεφάλαιο, οι λόγοι για τους οποίους τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα «νικήθηκαν» από εκείνα που διέθεταν κινητήρες εσωτερικής καύσης είναι τόσο οικονομικοί και πρακτικοί όσο και κοινωνικοί. Αντιστοίχως εξηγούνται οι λόγοι για τους οποίους η κατασκευή αεροπλάνων από μέταλλο επικράτησε εκείνων από ξύλο, με τη ρητορική υπέρ των μετάλλων να αποτελεί ένα ιδιαίτερου τύπου ανάγνωσμα, όπως εξάλλου και η ρητορική (πολιτική και επιστημονική) για τους διαφορετικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες στη μεταπολεμική Γαλλία.

Θα πρέπει εδώ να ομολογήσω μια αδυναμία: το κεφάλαιο που αφορά τις γυναίκες-υπολογιστές είναι το αγαπημένο μου! Πόσες και ποιες ήταν αυτές; Επρόκειτο για περίπου διακόσιες νεαρές γυναίκες που σύμφωνα με το κεφάλαιο 5 (σελ. 217) ήταν «στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό, εργάστηκαν στο πρόγραμμα ως άνθρωποι υπολογιστές, εκτελώντας υπολογισμούς βαλλιστικής». Ποιο πρόγραμμα; Το πρόγραμμα αυτοματοποίησης υπολογισμών βαλλιστικής που κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου «γέννησε» τον ENIAC, τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή της Αμερικής. Οπως χαρακτηριστικά σημειώνεται «έξι από αυτές τις γυναίκες επιλέχθηκαν να προγραμματίσουν μια μηχανή η οποία –κατά ειρωνικό τρόπο –θα έπαιρνε το όνομά της από την εργασία τους και θα τις αντικαθιστούσε σε αυτήν».
Ανεξαρτήτως προτίμησης πάντως, τα προσεκτικά επιλεγμένα άρθρα των επιμελητών (και το πλήθος των επεξηγηματικών παραπομπών) ρίχνοντας φως στο παρελθόν των τεχνολογικών εξελίξεων μας προβληματίζουν για το τι σημαίνει «πρόοδος» και μας κάνουν να σκεφτούμε καλύτερα το πώς θα θέλαμε να είναι το μέλλον μας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ