Μικρό βιογραφικό για το στοιχείο σαμάριο. Κάθε Κυριακή «Το Βήμα» μάς ταξιδεύει και σε μια άλλη γωνιά του περιοδικού πίνακα.
Βίος και πολιτεία


Είναι σίγουρα παράδοξο το WWF (World Wildlife Fund), η παγκόσμια αυτή οργάνωση που θέλει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή σε ό,τι έχει σχέση με την προστασία της πανίδας επάνω στη Γη, να βραβεύει έναν άνθρωπο που η εφεύρεσή του ήταν νέου τύπου αγκίστρια ψαρέματος! Και όμως αυτό συνέβη, αλλά βέβαια οι άνθρωποι του WWF δεν τρελάθηκαν δίνοντας ένα από τα βραβεία τους, το σχετικό με νέα εξαρτήματα, για το 2006, στην εταιρεία Shark Defense και τον ιδρυτή της Eric Stroud. Ο κ. Stroud για χρόνια έψαχνε να βρει την ουσία που θα μπορούσε να κρατήσει μακριά τους καρχαρίες από τους ανθρώπους αλλά και από τα αγκίστρια των ψαράδων. Είχε εγκαταστήσει μικρές δεξαμενές στο σπίτι του, σε ένα από τα νησιά Μπαχάμες, όπου συντηρούσε μικρούς καρχαρίες και έκανε πειράματα. Είχε βρει ότι απέφευγαν το σάπιο κρέας καρχαρία, αλλά πώς θα μπορούσε να πουληθεί ένα τέτοιο προϊόν όχι τόσο στους ψαράδες αλλά στους κολυμβητές; Μια ημέρα κατά σύμπτωση έπεσε μέσα σε μία από τις δεξαμενές κάποιος μεγάλος μαγνήτης φτιαγμένος από ένα σχετικά σπάνιο κράμα, με το σαμάριο να είναι ένα από τα στοιχεία του κράματος. Τότε έκπληκτοι όλοι εκεί γύρω διαπίστωσαν ότι ο μαγνήτης γινόταν φράγμα για τους καρχαρίες και μόλις έφθαναν σε μια απόσταση από αυτόν έκαναν στροφή 180 μοιρών και απομακρύνονταν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Επειτα από αυτή την πρώτη διαπίστωση ο Stroud σκέφθηκε να κατασκευάσει αγκίστρια με τέτοιο μαγνητικό υλικό ώστε όταν οι ψαράδες δόλωναν με μεγάλα κομμάτια άλλων ψαριών να μην πλησιάζουν οι καρχαρίες και έτσι να ελαττωθούν σημαντικά οι απώλειες και των μεν και των δε. Γι’ αυτό άλλωστε και βραβεύθηκε από το WWF.
Γιατί το είπαν έτσι
Το σαμάριο είναι μέταλλο και ένα από τα 15 στοιχεία με τόσες ομοιότητες μεταξύ τους που αποτελούν μια ιδιαίτερη ομάδα μέσα στον Περιοδικό Πίνακα Στοιχείων και ονομάζονται λανθανίδες ή σπάνιες γαίες με ατομικούς αριθμούς από το 57 ως το 71. Οι ομοιότητές τους είναι που δυσκόλεψαν τους χημικούς να ξεχωρίσουν τα στοιχεία αυτά, εκεί προς το τέλος του 19ου αιώνα, όταν μέσα από τα δείγματα διαφόρων μεταλλευμάτων ξεπηδούσαν νέα στοιχεία. Το 1839 ο Καρλ Γκούσταφ Μοσάντερ είχε ταυτοποιήσει, όπως πίστευε, δύο νέα ευρήματα στο ίδιο δείγμα: λανθάνιο και κάτι που το ονόμαζε διδυμία. Από την ελληνική λέξη βέβαια που πρόδιδε ότι υπήρχε η υποψία για την ύπαρξη δύο τουλάχιστον ουσιών στο δείγμα. Αυτό επιβεβαιώθηκε αργότερα, το 1879, από τον Γάλλο Π. ντε Μπουαμποντράν, διότι το φάσμα του διέφερε λίγο ως προς το φάσμα του ορυκτού-δείγματος, ανάλογα με το από πού ερχόταν κάθε φορά. Εφτιαξε λοιπόν μια ένωση της διδυμίας με νιτρική ρίζα, πρόσθεσε υδροξείδιο του αμμωνίου και παρατήρησε πως το ίζημα από την αντίδραση προέκυπτε σε δύο στάδια. Απομόνωσε ό,τι έπαιρνε από το πρώτο και βρήκε ότι ήταν το υδροξείδιο ενός νέου στοιχείου που επειδή το δείγμα προερχόταν από το ορυκτό σαμαρσκίτης πήρε το όνομα σαμάριο. Ο σαμαρσκίτης είχε πάρει πιο πριν το όνομά του από έναν ρώσο γεωλόγο, τον Βασίλι Σαμάρσκι-Μπούκχοβετς (1803-1870), που ήταν μηχανικός του Στρατού και είχε μεσολαβήσει να φθάσουν στην Ευρώπη δείγματα του πετρώματος αυτού από τα Ουράλια όρη στα χέρια ενός γερμανού γεωλόγου, του Γκούσταβ Ρόζε. Ετσι ο Σαμάρσκι, χωρίς να έχει συμμετάσχει στην όλη έρευνα, έχει απαθανατιστεί στον Πίνακα των Στοιχείων.
Αριθμοί κυκλοφορίας
Ατομικός αριθμός:62
Ατομικό βάρος:150,36
Σημείο τήξης:1.077ο C
Αριθμός ισοτόπων:38
Τι θέλει από τη ζωή μας
Τίποτα και καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι πέρα από κάποια ποσότητα μπορεί να αποβεί τοξικό για τον οργανισμό μας. Υπάρχει βέβαια ένα ραδιοϊσότοπο, το σαμάριο-153, που εκπέμπει σωματίδια-β (ηλεκτρόνια ή ποζιτρόνια) και χρησιμοποιείται στην Ιατρική με τη μορφή ραδιοφαρμάκου για την ανακούφιση από τους πόνους σε περιπτώσεις καρκίνου των οστών.
Πόλεμος και ειρήνη

Στις διάσημες ηλεκτρικές κιθάρες Fender ο ανιχνευτής δονήσεων περιέχει σαμάριο

Η Κίνα είναι ο πιο σημαντικός παραγωγός, όπου από το ορυκτό μοναζίτης παράγονται περίπου 1.300 τόνοι τον χρόνο τριοξειδίου του σαμαρίου. Η κύρια χρήση του είναι στην κατασκευή μαγνητών από κράμα σαμαρίου -κοβαλτίου, που είναι 10.000 φορές πιο ισχυροί από αντίστοιχους κατασκευασμένους από σίδηρο και αντέχουν σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 700 βαθμών Κελσίου. Οντας τόσο ισχυροί επέτρεψαν την κατασκευή πολύ μικρών σε διαστάσεις μικροφώνων αλλά και ακουστικών, αυτών που εδώ ονομάζουμε και «ψείρες» και μας επιτρέπουν να ακούμε μουσική ή προγράμματα οπουδήποτε βρεθούμε. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης πολύ σαν μαγνήτες-αισθητήρες των δονήσεων σε διάσημες ηλεκτρικές κιθάρες όπως οι Fender, ενώ τώρα πιο πολύ τους συναντάς σε συσκευές μικροκυμάτων, εκεί όπου η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 700 βαθμούς.

Απορίες λογικές και μη

Υπάρχει εξήγηση για την αποστροφή αυτή των καρχαριών προς τους μαγνήτες και ιδιαίτερα με το σαμάριο;
Οι καρχαρίες είναι προικισμένοι με τη λεγόμενη ηλεκτροευαισθησία, έχουν δηλαδή την ικανότητα να ανιχνεύουν με το σώμα τους ηλεκτρικά ρεύματα που κυκλοφορούν μέσα στο νερό. Το κέντρο αυτής της αίσθησης βρίσκεται στο ρύγχος τους και κάτω από το σαγόνι. Εκεί, σε μια κοντινή φωτογραφία, μπορεί ο καθένας να δει κάτι μικρές οπές, γύρω στις 1.500, που ονομάζονται αμπούλες του Λορεντζίνι. Είναι γεμάτες με ένα ζελατινώδες ρευστό, όπως αυτό που βάζει ο γιατρός στο σώμα του εξεταζομένου όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσει κάποιο ηλεκτρόδιο συνδεδεμένο με μηχάνημα, για να αυξήσει την αγωγιμότητα στην επαφή. Στον πυθμένα των οπών αυτών εκφύονται τριχίδια όπως αυτά στο εσωτερικό του αφτιού μας. Αυτά είναι ευαίσθητα στα ηλεκτρικά ρεύματα και με τη σειρά τους προκαλούν τον ερεθισμό του εγκεφάλου από νευροδιαβιβαστές. Εχει παρατηρηθεί ότι ο καρχαρίας όταν κυνηγάει μπορεί να καταλάβει την ύπαρξη δονήσεων από παλλόμενους μυς σε απόσταση πολλών μέτρων και έτσι να ξέρει ότι κάπου εκεί γύρω βρίσκεται υποψήφιο θύμα. Προχωρεί και φθάνει σε απόσταση ενός περίπου μέτρου από το θήραμά του και τότε καλύπτει εντελώς τα μάτια του και οδηγείται πλέον μόνο από τα ηλεκτρικά σήματα. Σε πειράματα που έγιναν, κρατώντας δίπλα σε ένα κομμάτι κρέας μια ηλεκτρισμένη ράβδο, παρατήρησαν ότι ο καρχαρίας την τελευταία στιγμή προτιμούσε να επιτεθεί στην ηλεκτρισμένη ράβδο. Ετσι κατέληξαν στο ότι ο ισχυρός μαγνήτης με το σαμάριο αποπροσανατολίζει την κρίσιμη στιγμή τον καρχαρία και τον μπερδεύει. Είναι σαν να ανάβεις ξαφνικά μέσα στο σκοτάδι ένα δυνατό φως στα μάτια ενός κυνηγού τη στιγμή που είναι έτοιμος να πυροβολήσει.
Πώς ακριβώς λειτουργεί αυτή η ηλεκτροευαισθησία;
Κάθε μυϊκός παλμός δημιουργεί ένα αντίστοιχο ηλεκτρικό ρεύμα. Ετσι λειτουργούν τα μηχανήματα που κάνουν το ηλεκτροκαρδιογράφημα. Στον αέρα δεν έχουμε τέτοια αγωγιμότητα όπου να ανιχνεύονται εύκολα αυτά τα ρεύματα. Στο θαλασσινό νερό, εξαιτίας του αλατιού που εκεί έχει διασπαστεί σε δύο φορτισμένα στοιχεία, τα ιόντα νατρίου και χλωρίου, η κίνηση των μυών του θύματος μπορεί να δημιουργεί ηλεκτρικό ρεύμα και αυτό προσανατολίζεται προς τον καρχαρία μέσω του αγώγιμου θαλασσινού νερού όταν υπάρχει μια έστω και ελάχιστη διαφορά τάσης με τα κύτταρά του. Λέγεται ότι μπορεί να ανιχνεύσει ως και 1 εκατομμυριοστό του βολτ. Εχει παρατηρηθεί ότι σε περιπτώσεις διάσωσης από επιθέσεις καρχαριών αυτοί συνεχίζουν να επιτίθενται μόνο στο θύμα (και όχι στον διασώστη) διότι αιμορραγεί και το αίμα περιέχει αυξημένη ποσότητα αλατιού!

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ