Βιβλία

Ζαΐρα Παπαληγούρα
Νέες διαδρομές μητρότητας
Εκδόσεις Παπαζήση, 2013,
σελ. 291, τιμή 16 ευρώ

«Η πριγκίπισσα παντρεύτηκε τον πρίγκιπα, κάνανε πολλά παιδιά και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Ετσι τελειώνουν τα παραμύθια που διαβάζαμε ως παιδιά και έτσι θεωρούμε και εμείς ότι θα είναι οι ζωές μας μεγαλώνοντας: ότι θα βρούμε έναν/μία σύντροφο που θα είναι σαν τον μπαμπά αν είμαστε κορίτσι ή σαν τη μαμά αν είμαστε αγόρι και θα κάνουμε μαζί του/της παιδιά και όλα θα είναι υπέροχα. Αλλά η ζωή δεν είναι παραμύθι. Μπορεί μεγαλώνοντας να ανακαλύψουμε ότι αγαπάμε ανθρώπους του δικού μας και όχι του αντίθετου φύλου ή μπορεί να είμαστε με κάποιον/κάποια σύντροφο που δεν μπορεί να κάνει παιδιά ή μπορεί εμείς να μην μπορούμε να κάνουμε παιδιά (ή τουλάχιστον όχι με παραμυθένια ευκολία). Τι γίνεται τότε; Ευτυχώς για μας που ζούμε στον 21ο αιώνα η επιστήμη έχει να προσφέρει πολύ περισσότερα απ’ ό,τι μπορούσε να κάνει πριν από μόλις τρεις δεκαετίες. Σήμερα είναι πολύ λίγα τα προβλήματα υπογονιμότητας που παραμένουν άλυτα. Αλλά και η κοινωνία μας έγινε πιο ανεκτική. Δύο γυναίκες ή δύο άνδρες που ζουν μαζί δεν είναι πια θέμα συζήτησης.

Πώς βιώνουν όμως την πορεία προς την τεκνοποίηση οι άμεσα εμπλεκόμενοι σήμερα που οι επιλογές είναι πολλές; Σήμερα που, όπως επισημαίνεται στην εισαγωγή του βιβλίου της κυρίας Ζαΐρας Παπαληγούρα Νέες διαδρομές μητρότητας, με την εφαρμογή των νέων μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής «η γονεϊκότητα κατακερματίστηκε. Η μητρότητα τριχοτομήθηκε. Χωρίστηκε σε «κυοφορούσα» μητέρα, σε «γενετική» μητέρα και σε «κοινωνική» μητέρα. Η πατρότητα χωρίστηκε σε «γενετική» πατρότητα και «κοινωνική» πατρότητα».

Η συγγραφέας, η οποία είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της οποίας τα ερευνητικά ενδιαφέροντα για περισσότερο από δύο δεκαετίες είναι εστιασμένα στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, κρατά στο βιβλίο τη διακριτικότερη των στάσεων: αφήνει να μιλήσουν οι γονείς που απέκτησαν παιδιά με τρόπους που μόλις μία γενιά νωρίτερα θεωρούνταν επιστημονική φαντασία. Οι δεκαεννέα (18 γυναίκες και ένας άνδρας) που αφηγούνται την ιστορία τους είναι στην πραγματικότητα άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Απέκτησαν παιδιά είτε με δωρεά σπέρματος ή ωαρίων (Πρώτο κεφάλαιο: Δημιουργία οικογένειας με δωρεά γαμετών) είτε με τη βοήθεια μιας γυναίκας που δέχθηκε να κυοφορήσει το παιδί τους (Δεύτερο κεφάλαιο: Φέρουσα μητέρα. Υποκατάστατη μητέρα. Παρένθετη μητέρα. Δανεική μήτρα) και οι λόγοι για τα παραπάνω ήταν ιατρικοί ή/και κοινωνικοί (Τρίτο κεφάλαιο: Μόνη μητέρα. Μόνος πατέρας. Ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Ομογονεϊκότητα).

Οι εξομολογήσεις των γονέων αποτελούν μέρος συνέντευξης που έλαβε η συγγραφέας με τη βοήθεια δύο ακόμη συνεργατών της στο πλαίσιο των ερευνητικών ενδιαφερόντων τους. Οπως πληροφορούμαστε στην εισαγωγή του βιβλίου, τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από την επεξεργασία των στοιχείων των συνεντεύξεων θα δημοσιευθούν σε επιστημονικές επιθεωρήσεις. Ωστόσο για το βιβλίο η συγγραφέας κάνει δύο πράγματα: στην αρχή κάθε κεφαλαίου εξηγεί τα ισχύοντα στην Ελλάδα και στην αλλοδαπή δεδομένα για τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής χάρη στις οποίες αποκτήθηκαν τα παιδιά των συνεντευξιαζομένων και στο τέλος κάθε κεφαλαίου δίνει με συντομία τα συμπεράσματά της για το πώς βιώθηκε η διαδικασία σε ψυχολογικό επίπεδο. Μια εκτενέστερη συμπερασματική συζήτηση γίνεται και στο τέταρτο κεφάλαιο, ενώ παρέχεται και μια εκτενής βιβλιογραφία.

Το πόνημα της κυρίας Παπαληγούρα είναι δομημένο με τρόπο που ικανοποιεί αλλά γίνεται και εργαλείο δουλειάς για τον επιστήμονα που εμπλέκεται στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή: από τον γυναικολόγο και τον βιολόγο ως τον ψυχολόγο και τον νομικό. (Θα συνιστούσα ιδιαιτέρως στα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής να διαβάσουν τη σχετική με τη μείωση των εμβρύων παράγραφο στη σελίδα 113. Σίγουρα δεν θα είναι η πρώτη φορά που πληροφορούνται πόσο τραυματική είναι η διαδικασία για τις υποψήφιες μητέρες. Ως πότε θα πρέπει άραγε να το ακούνε αυτό για να σταματήσουν να εμφυτεύουν περισσότερα από δύο έμβρυα;)

Στην πραγματικότητα, πάντως, το βιβλίο είναι γραμμένο για όλους. Οι υποψήφιοι γονείς που μπαίνουν στο δύσβατο κάποιες φορές μονοπάτι της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα ανακουφιστούν να δουν ότι δεν είναι μόνοι, ότι και άλλοι πέρασαν από εκεί και είχαν προβληματισμούς αντίστοιχους με τους δικούς τους. Αλλά και όσοι είχαμε την τύχη να αποκτήσουμε παιδιά με τον «παλιό, παραδοσιακό τρόπο» θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι αν βυθιστούμε για λίγο στις εμπειρίες των συνανθρώπων μας. Ετσι, ασφαλείς στην «παραμυθένια» οικογενειακή ευτυχία μας, την επόμενη φορά δεν θα βιαστούμε να κρίνουμε εκείνη που «τι το ήθελε το παιδί τώρα στα 45;» ή εκείνον που «ομοφυλόφιλος άνθρωπος θέλει και παιδί;»…