Βιβλία

AΘΑΝΑΣΙΟΣ KΟΥΡΜΑΤΖΗΣ
Η Γεωπολιτική των Πετρελαίων
Εκδόσεις Παπαζήση, σελίδες 538
τιμή 24,92 ευρώ

ΕΡΙΚ ΛΟΡΑΝ
Πετρέλαιο, Αλήθειες και Ψέματα
Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, σελίδες 324
τιμή 13,63 ευρώ

ΛΟΥΤΖ ΚΛΕΒΕΜΑΝ
Το Νέο Μεγάλο Παιχνίδι
Εκδόσεις Κριτική. σελίδες 420 + Χάρτης
τιμή 17,62 ευρώ

Σ. ΜΠΑΚΑΝΑΚΗΣ – Μ. ΛΙΤΣΗΣ – Μ. ΚΑΪΤΑΝΤΖΙΔΗΣ
Πετρέλαιο, Η Αυτοκρατορία του Μαύρου Χρυσού
Εκδόσεις Γαβριηλίδης, σελίδες 398
τιμή 11,20 ευρώ

ΣΟΝΙΑ ΣΑ
Crude, Η Ιστορία του Αργού Πετρελαίου
Εκδόσεις Αγρα, σελίδες 320
τιμή 14,26 ευρώ

Υποδέχομαι τον καινούργιο αγωγό φυσικού αερίου, που τόσα καλά θα φέρει όπως μας είπαν στον τόπο μας, με ένα βιβλίο ή πιο σωστά με περισσότερα από ένα. Οχι με όποιο κι όποιο βιβλίο όμως, αλλά με κάποιο από εκείνα που προσπαθούν να μας μυήσουν σε όλο αυτό το τεράστιο σε διαστάσεις θέμα που έχει να κάνει με τους υδρογονάνθρακες (μερικοί ακόμα τους μπερδεύουν με τους… υδατάνθρακες). Πέντε βιβλία, με κάποιους από τους συγγραφείς τους να έχουν ταξιδέψει από τη Γη του Πυρός ως την Αλάσκα και τον Βόρειο Πόλο, ενώ άλλοι έχουν στρέψει την προσοχή τους και εξετάζουν και το τι γίνεται στην Ελλάδα.

Ενας σκουρόχρωμος πηχτός χυλός είναι στο μυαλό μερικών από εμάς το πετρέλαιο που περιμένει καρτερικά μέσα σε υπόγεια λιμάνια να ανακαλυφθεί. Και, όπως φέρνουμε την πορτοκαλάδα στο στόμα από το ποτήρι, έτσι το ρουφάει το μηχάνημα για να το ανεβάσει στην επιφάνεια. Και από εκεί να μοιράζεται άραγε με βάση τις συμφωνίες και τους τίτλους ιδιοκτησίας;

Απλή εικόνα, αλλά όχι πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Και για αρχή ας ξεχωρίσουμε το πετρέλαιο από το φυσικό αέριο. Οταν ένα φυτό ή ένα ζώο παύει να είναι ζωντανό γίνεται τροφή άλλων ζωντανών οργανισμών, μεγαλύτερων ή μικρότερων, ακολουθεί μια διαδικασία οξείδωσης που δίνει στο τέλος διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Το διοξείδιο του άνθρακα με τη βοήθεια της φωτοσύνθεσης θα βοηθήσει στη δημιουργία καινούργιας βασικής οργανικής ύλης.

Μόλις 1% από το αρχικό αποσυντεθειμένο υλικό θα ξεφύγει από αυτό τον κύκλο και θα καταλήξει στα βάθη της θάλασσας. Εκεί, άλλοι οργανισμοί, που έχουν συνηθίσει να ζουν και να λειτουργούν χωρίς οξυγόνο, λιγότερο λαίμαργοι από τους αντίστοιχους αερόβιους στην επιφάνεια της Γης, θα ασχοληθούν με αυτό το υλικό, το ανακατεμένο με την άμμο και το υπόλοιπο χωμάτινο υλικό του βυθού, και θα δώσουν όλα μαζί μια λάσπη με δυνατή και άσχημη οσμή.

Μέχρι και εκατό μέτρα μπορεί να φθάσει σε πάχος αυτό το υλικό μέσα σε ένα εκατομμύριο χρόνια και εξαιτίας της βαρύτητας αρχίζει να βυθίζεται. Η θερμοκρασία εν τω μεταξύ με το βάθος αυξάνει επίσης, 3 βαθμοί Κελσίου για κάθε εκατό μέτρα, η πίεση επίσης, κατά 25 bars. Στα 1.000 μέτρα δηλαδή έχει η θερμοκρασία φθάσει τους 50 βαθμούς και η πίεση τα 250 bars. Σε ένα βάθος 3.000 μέτρων περίπου με τη θερμοκρασία στους 100 βαθμούς, έχουν αρχίσει να απομακρύνονται τα υπόλοιπα συστατικά, άζωτο, φώσφορος, θείο και να μένουν ο άνθρακας και το υδρογόνο.

Ανάλογα, αν υπερτερούσε η φυτική ύλη στο αρχικό υλικό παίρνουμε πιο πολύ αέριους υδρογονάνθρακες, ενώ αν ήταν σε μεγαλύτερη αναλογία το ζωικό υλικό προκύπτει περισσότερο υγρό, σε μια παχύρρευστη ελαιώδη μορφή. Μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά συμβαίνουν με την παρουσία νερού παντού. Και δεν είναι άσκοπο να έχουμε πάντα στο νου μας ότι κάθε φορά καίμε υλικό που χρειάστηκαν επάνω κάτω 60 εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστεί. Χώρια πόσα για να βρεθεί, αν βρεθεί, σε θέση κατάλληλη για άντληση. Διότι, όντας ελαφρύτερο από το νερό, κάτω από μεγάλη πίεση αρχίζει να διαφεύγει μέσα από διάφορες σχισμές. Μπορεί να περιπλανηθεί καλύπτοντας μια απόσταση ως και 160 χιλιόμετρα, ακολουθώντας μικροσκοπικά και απρόβλεπτα μονοπάτια που φτιάχνουν οι πόροι των πετρωμάτων. Για να σταματήσει αυτή η μετανάστευση πρέπει να βρεθεί κάποιο αδιαπέραστο πέτρωμα που να λειτουργήσει σαν οροφή.

Αλλά και πάλι, το κοίτασμα πετρελαίου που είναι εκμεταλλεύσιμο φιλοξενείται σε παχιά πορώδη στρώματα, δημιουργώντας ένα σφουγγάρι που ο άνθρωπος πρέπει να στύψει με τον κατάλληλο τρόπο. Υπολογίζεται ότι προτού αρχίσουν οι εξορύξεις (το 1859 έγινε η πρώτη στην Πενσυλβάνια των Ηνωμένων Πολιτειών και έδινε 15 βαρέλια την ημέρα) η Γη έκρυβε 2 τρισεκατομμύρια βαρέλια, τώρα μιλούν για 50 χρόνια ακόμα πετρελαϊκής επάρκειας, αν και όλοι όσοι παράγουν προσπαθούν να κρύψουν το πόσα αποθέματα διαθέτουν, ενώ δεν ξέρουμε ακόμα το λιώσιμο των πάγων (από αμέλεια μόνο;) πόσα αποθέματα θα αποκαλύψει. Βιβλία γύρω από αυτό το σκουρόχρωμο και με βαριά οσμή ελαιώδες υγρό προτείνονται σε αυτή τη σελίδα αντί άλλων, αισθηματικών ή αστυνομικών, και σας διαβεβαιώνω πως δεν είναι λιγότερες οι ίντριγκες που αποκαλύπτονται από τις σελίδες τους.

Καταλαβαίνεις και από τον τίτλο και από τον αριθμό των σελίδων ότι περισσότερο πρόκειται για ένα βιβλίο αναφοράς. Με πλαίσιο πολύ πιο ευρύ από το τι συμβαίνει γύρω από μία πετρελαιοπηγή. Οι πρώτες 135 σελίδες είναι αφιερωμένες σε θέματα γεωπολιτικής περισσότερο. Από την εισαγωγή ακόμη, ο συγγραφέας, που όπως αναφέρεται στο εσώφυλλο σπούδασε Οικονομικά και Στατιστική στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και εκπονεί μελέτες οικονομικής ανάπτυξης, κάνει μια τοποθέτηση που αναδεικνύει το πετρέλαιο ως προϊόν με ξεχωριστό χαρακτήρα. Θεωρεί δηλαδή ότι δεν είναι εμπόρευμα με τυπική συμπεριφορά απέναντι στις πιέσεις της αγοράς. Το αναγορεύει σε στρατηγικό εμπόρευμα, όπως είναι τα μέταλλα και ο χρυσός, αλλά του δίνει επιπλέον και τον χαρακτηρισμό «εμπόρευμα βάσης», διότι από αυτό εξαρτώνται πολλά άλλα εμπορεύματα και εν τω μεταξύ γίνεται αιτία ακόμη και αλλαγής πολιτικών καθεστώτων. Στη συνέχεια ασχολείται με το θέμα των τιμών όπου παρατηρεί ότι αυτές δεν καθορίζονται από το δίπολο προσφορά – ζήτηση, αφού οι χώρες, πλην Κίνας, μειώνουν όσο μπορούν τις πετρελαϊκές τους ανάγκες, αλλά οι τιμές αυξάνονται. Προχωρεί σε εκτενή αναφορά στον OPEC, στις εκτός OPEC χώρες, στη Ρωσία, στην Αμερική και στις προβλέψεις για το μέλλον του προϊόντος. Ο συγγραφέας, αν κατάλαβα καλά, βλέπει ότι οι άλλες πηγές ενέργειας, οι ανανεώσιμες (διότι το πετρέλαιο δεν είναι), θα πάρουν κάποια στιγμή μέσα στα επόμενα 20 χρόνια το επάνω χέρι, ενώ η αναφορά στην Ελλάδα, σε σχέση με τον όγκο του βιβλίου, είναι πολύ μικρή, όσο είναι ίσως και το εκτόπισμα της χώρας μας αυτή τη στιγμή στον συγκεκριμένο χώρο. Δεν είναι βιβλίο για την παραλία, αλλά μάλλον για αναφορά. Κάτι που χτυπάει πολύ άσχημα στο μάτι του αναγνώστη είναι η πληθώρα λαθών, τυπογραφικών, ορθογραφικών και εκφραστικών. Σαν να είσαι μπροστά σε ένα ωραίο τοπίο, αλλά τα πολλά κουνούπια να δυσκολεύουν την απόλαυσή του, χωρίς φυσικά να μπορούν να αλλοιώσουν αποφασιστικά και την εμφάνιση του τοπίου. Το βιβλίο έχει εκδοθεί το 2009.

Ο Ερίκ Λοράν είναι από αυτούς τους κοσμοπολίτες δημοσιογράφους που κινούνται με άνεση και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Γεννήθηκε το 1947 και σπούδασε Νομικά και Επικοινωνία στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ. Υπήρξε συνεργάτης του Ζαν Ζακ Σερβάν Σρεμπέρ, την εποχή που μεσουρανούσε το άστρο του γάλλου αυτού πολιτικού, 1979-1980, και ο συγγραφέας του βιβλίου «Le puce et les géants» (Ο ψύλλος και οι γίγαντες), το 1984, που είχε παγκόσμια απήχηση γιατί για πρώτη φορά αναλύθηκαν οι τάσεις και οι φιλοδοξίες μιας νέας επιστημονικής και εμπορικής οντότητας που ονομαζόταν Πληροφορική. Ο Λοράν είχε επαφές με πολλούς από τους ηγέτες και τους μεγαλοεπιχειρηματίες της εικοσαετίας 1980 – 2000 και στο βιβλίο του για το πετρέλαιο εστιάζει περισσότερο στον Κόλπο και στις σχέσεις Αμερικανών – Αράβων. Για αυτό έχει την άνεση να περιγράψει με λεπτομέρειες τον τρόπο που διάλεξε ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος, μέσα από τις συμφωνίες του με τους Σαουδάραβες και πίσω από την πλάτη του Ρόναλντ Ρίγκαν, να ανέβει πολιτικά, να πάρει το χρίσμα και να κερδίσει τις εκλογές. Φτιάχνοντας μάλιστα, όπως παρατηρεί ο συγγραφέας, μια κυβέρνηση που μύριζε κυριολεκτικά πετρέλαιο. Να θυμίσουμε ότι ακόμη και η περιβόητη Κοντολίζα Ράις ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου και υπεύθυνη για τις επενδύσεις του κατηγορούμενου για πολλά πετρελαϊκού κολοσσού Chevron στην Κασπία Θάλασσα; Στη συνέχεια ο Λοράν ασχολείται με την Κίνα και με τον ρόλο της στην κίνηση του πετρελαίου σε παγκόσμια κλίμακα. Πολύ πιο διασκεδαστικός γίνεται στο κεφάλαιο για τα πετρέλαια της Κασπίας, και δεν υπερβάλλω νομίζω. Αρκεί να παραθέσω μία φράση σχετικά με τον σημερινό πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν και πρόσφατα «συνέταιρό» μας Ιλχάμ Αλίγεφ: «Πρόκειται για μανιώδη χαρτοπαίκτη που ανάγκασε τον πατέρα του να κλείσει όλα τα καζίνα της χώρας και να πληρώσει σε έναν τούρκο μαφιόζο μεγάλο ποσό που είχε χάσει ο γιος του στα χαρτιά». Στις τελευταίες σελίδες γίνεται αναφορά και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Το βιβλίο διαβάζεται άνετα, ένα μειονέκτημά του ίσως να είναι το ότι γράφτηκε το 2006.

Ο Λουτζ Κλέβεμαν γεννήθηκε στη Γερμανία, μεγάλωσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, σπούδασε στο London School of Economics, εργάστηκε ως πολεμικός ανταποκριτής για την «Daily Telegraph», το «Newsweek», τη «Sunday Telegraph», το CNN και είναι φανερό πως ανήκει σε αυτούς τους δημοσιογράφους που οι διαδρομές τους περιορίζονται μόνο από τη βαρύτητα. Για αυτό και το βιβλίο του είναι ένα On the Road για το πετρέλαιο στην Κεντρική Ασία. Οπως αναφέρει ο ίδιος στην εισαγωγή: «Ταξίδεψα χιλιάδες μίλια από τα οροπέδια της Κεντρικής Ασίας μέχρι τις κορυφές του Καυκάσου και από το Κασμίρ μέχρι το Χίντου Κους του Αφγανιστάν». Το μόνο κακό με το βιβλίο αυτό είναι ότι γράφτηκε το 2005 και κάποια πράγματα έχουν αλλάξει από τότε, όπως για παράδειγμα ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν που δεν είναι πλέον ο Χαϊντάρ Αλίγεφ. Ομως, οι περίπου 30 σελίδες που αφιερώνει στο Αζερμπαϊτζάν, στο Μπακού και στη συμπεριφορά των Αζέρων σε σχέση με το πετρέλαιό τους, περιέχουν ακόμα και σήμερα χρήσιμες πληροφορίες. Γεωργία, Τσετσενία, Κίνα, Ιράν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν, είναι χώρες που επισκέφθηκε ο Κλέβεμαν και συσσωρεύει από αυτές ένα σωρό λεπτομέρειες που εμένα μου φάνηκαν πολύ ενδιαφέρουσες. Η περιοχή της Κασπίας περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο, γι’ αυτό και έχει γίνει κέντρο προσοχής και διεκδικήσεων. Το βιβλίο διαβάζεται πολύ άνετα.

Ενα βιβλίο γραμμένο από έλληνες δημοσιογράφους για έλληνες αναγνώστες, που δεν περιορίζεται στα πετρελαϊκά θέματα της Ελλάδας. Αρχίζει παρουσιάζοντας χρήσιμα και πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του πετρελαίου, το πώς σχηματίζεται, πώς «μεταναστεύει», ενώ διευκρινίζεται και ότι «οι ειδικοί ονομάζουν «κοίτασμα» τις συγκεντρώσεις πετρελαίου που προσφέρονται για οικονομική εκμετάλλευση σε έναν αποθηκευτικό χώρο και πετρελαϊκό πεδίο την περιοχή στην οποία απλώνεται το γεωλογικό τμήμα που περιλαμβάνει το κοίτασμα ή σειρά από κοιτάσματα σε διαφορετικά «πετρώματα-αποθήκες»». Ως τη σελίδα 206 γίνεται λεπτομερής καταγραφή των ιστορικών γεγονότων που σχετίζονται με το πετρέλαιο, ενώ στις επόμενες 50 περίπου σελίδες γίνεται αναφορά στο πετρέλαιο της Ελλάδας, όπου οι συγγραφείς, ευτυχώς, τηρούν μια μετρημένη στάση ως προς το θέμα και δεν παρασύρονται σε υπερβολικές προβλέψεις.

Είναι πολύ χρήσιμο το κεφάλαιο «Η λειτουργία της αγοράς και οι τιμές» και κατατοπιστικό το αφιερωμένο στην παρουσίαση των 7 Αδελφών (πετρελαϊκών εταιρειών). Ο αναγνώστης θα ήθελε κάπως περισσότερα σχετικά με τη Ρωσία και την πετρελαϊκή της πολιτική, αλλά συνολικά πρόκειται για ένα βιβλίο, γραμμένο το 2010, που έχει συντεθεί από τους τρεις συγγραφείς με πολλή προσοχή.

Η Σόνια Σα γεννήθηκε το 1969 στη Νέα Υόρκη και σπούδασε δημοσιογραφία, φιλοσοφία και νευρολογία. Εχει αρθρογραφήσει στα πιο γνωστά έντυπα και ηλεκτρονικά Μέσα, από τη «Washington Post» ως το «New Scientist» και το «Salon». Το δικό της βιβλίο είναι και το παλαιότερο σε σύγκριση με τα άλλα, αφού εμφανίστηκε το 2004. Είναι αυτό που αντιμετωπίζει το θέμα πετρέλαιο με τη μεγαλύτερη ευαισθησία ως προς τις επιπτώσεις για το περιβάλλον, τους ανθρώπους και γενικά για τον πλανήτη Γη. Αφιερώνει 15 σελίδες στην αρχή για να εξηγήσει τα σχετικά με τον σχηματισμό του, με ένα κείμενο απόλυτα κατανοητό και μετά γυρίζει τον κόσμο, εκεί όπου η εμφάνιση και η εξόρυξη του «μαύρου χρυσού» φέρνουν διάφορα προβλήματα σε όσους είχαν την ατυχία να είναι περίοικοι. Από τη Νιγηρία ως τα Βραχώδη Ορη! Διαβάζεται άνετα, αλλά τα όσα γράφει δεν είναι και πολύ ευχάριστα. Στα συν του βιβλίου είναι και το υπέροχο εξώφυλλο-ζωγραφικός πίνακας.