Βιβλία

Dan Brown
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013, σελ. 672
τιμή 16,92 ευρώ – e-book: 14,99 ευρώ

Ενδιαφέροντα στοιχεία για το μέλλον μας προκύπτουν αν σκαλίσει κανείς την τεχνολογική γαρνιτούρα πίσω από το νέο βιβλίο του Νταν Μπράουν

«Ηταν όρος της σύμβασης;» ρώτησα τον έλληνα εκδότη του «Inferno» Θάνο Ψυχογιό, όταν είδα στο εξώφυλλο πως η πρώτη έκδοσή του αριθμούσε 60.000 αντίτυπα. «Οχι» μου απάντησε, «ήταν δική μας πρόβλεψη ότι ως τον Αύγουστο θα είχαμε πουλήσει 100.000 αντίτυπα… και δικαιωθήκαμε». Τελικά, όταν τελείωσα –πριν από τα τέλη Ιουλίου –τις 652 «καθαρές» σελίδες αυτού του βιβλίου, το ελληνικό τιράζ είχε φτάσει στα 112.000 αντίτυπα!

Το γιατί οι φθίνοντες αναγνώστες αυτής της φθίνουσας χώρας έσπευσαν να αναδείξουν σε υπερ-ευπώλητο το τελευταίο πόνημα του αμερικανού φιλολόγου Dan Brown επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Σίγουρα όμως έχει να κάνει και με τη «συνταγή» που έχει βρει αυτός ο συγγραφέας: μία συνταγή που εφαρμόζει σε όλα τα βιβλία του, αλλά ιδιαίτερα σε αυτά που πρωταγωνιστεί ο «καθηγητής συμβολογραφίας» Ρόμπερτ Λάνγκτον: από το «Angels & Demons» του 2000, το «The Da Vinci Code» του 2003 και το «The Lost Symbol» του 2009 ως το εφετινό «Inferno». Η συνταγή αυτή μπολιάζει τη συνωμοσιολογία παραλειπόμενων της Ιστορίας με λαχανιαστό θρίλερ, την πασπαλίζει με τουριστική ξενάγηση σε φαντασμαγορικά μέρη του πλανήτη και την «ψήνει» με ευρήματα της επιστήμης και της τεχνολογίας που καθιστούν πειστικότερα τα απίστευτα που προκύπτουν ως την τελευταία στιγμή της ανάγνωσης.

Οσον αφορά το «μαγικό ραβδί» της λογοτεχνικής σύνθεσης του Νταν Μπράουν, αρμόδιοι είναι βεβαίως οι κριτικοί λογοτεχνίας του «Βήματος». Ισως αυτοί μπορέσουν να αιτιολογήσουν το απίστευτο γεγονός να φτάνει στον αναγνώστη ένα βιβλίο-«τούβλο» 104 κεφαλαίων χωρίς καν πίνακα περιεχομένων! Τόση πια η αυτοπεποίθηση συγγραφέα και εκδοτών ότι θα «διαβαστεί μονορούφι»; Οσον αφορά, πάλι, την έμπνευση της πλοκής του «Inferno», οι θιασώτες του βιντεοπαιχνιδιού Assassin’s Creed εύκολα θα παρατηρήσουν τη σύμπτωση των τοποθεσιών όπου εκτυλίσσεται η νυν περιπέτεια με τις προ δύο και τριών ετών εκδόσεις εκείνου του παιχνιδιού. Τυχαίο; Ισως. Αλλά, όσον αφορά τα «επιστημονικο-τεχνολογικά συστατικά» της συνταγής, νομίζω ότι είμαστε αρμόδιοι να μιλήσουμε εμείς. Ας ξεφυλλίσουμε λοιπόν μαζί την «Κόλαση» κι ας δούμε πόσο αληθινά είναι τα σχετικά ευρήματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να μας «κόψει την ανάσα».

Για την αρχή του βιβλίου, ο Brown καταφεύγει στον εύκολο εντυπωσιασμό με τεχνολογία που ήδη εφαρμόζουν οι αρχιτέκτονες ακριβών κτιρίων επιχειρήσεων: στην σελίδα 41, για παράδειγμα, ενημερωνόμαστε ότι όλοι οι χώροι εργασίας του σκάφους Mendacium έχουν υαλοπίνακες «αιωρούμενων σωματιδίων». Τι είναι αυτοί; Είναι μία υποκατηγορία των αποκαλούμενων «έξυπνων» ή «μαγικών παραθύρων» που αλλάζουν το φιλτράρισμα του φωτός ανάλογα με την τάση του ηλεκτρικού ρεύματος που τα διατρέχει. Στους συγκεκριμένους υαλοπίνακες αιωρούμενων σωματιδίων (SPD), ένα λεπτό φιλμ ραβδοειδών σωματιδίων που αιωρούνται σε ένα υγρό τοποθετείται μεταξύ δύο γυάλινων στρωμάτων. Οταν δεν εφαρμόζεται τάση, τα αιωρούμενα σωματίδια στρέφονται σε τυχαίες κατευθύνσεις και απορροφούν το φως, οπότε ο υαλοπίνακας γίνεται σκοτεινός ή και αδιαφανής. Οταν εφαρμόζεται τάση, τα αιωρούμενα σωματίδια ευθυγραμμίζονται και αφήνουν το φως να περάσει ελεύθερα.

Καθώς το ντελίριο του «κακού» της ιστορίας ανεβαίνει, ο συγγραφέας μάς ενημερώνει λίγο πριν από τη μέση του βιβλίου –στη σελίδα 211 –για την επιστημονική τεκμηρίωση της απόφασής του: Τα μαθηματικά του Μάλθους τον έπεισαν. Τι είναι αυτά; Αν ακολουθήσετε την παρότρυνση του συγγραφέα για μία «γρήγορη αναζήτηση στο Διαδίκτυο», θα διαπιστώσετε ότι όντως ο βρετανός δημογραφιστής Thomas Malthus έγραψε το 1798 το δοκίμιο που σταχυολογεί ο Brown, όπου προδιαγράφει το τέλος της ανθρωπότητας λόγω υπερπληθυσμού. Εκείνο που δεν γράφει ο Brown –και δεν όφειλε, ως μυθιστοριογράφος –είναι ότι ο γνωστότατος Friedrich Engels είχε αποκρούσει αυτή τη θεωρία διότι «ο Malthus απέτυχε να δει ότι το πλεόνασμα του πληθυσμού είναι συνδεδεμένο με το πλεόνασμα του πλούτου, το πλεόνασμα του κεφαλαίου και το πλεόνασμα ακίνητης περιουσίας. Ο πληθυσμός είναι μεγάλος εκεί όπου η συνολική παραγωγική δύναμη είναι μεγάλη». Ο Ενγκελς επίσης σημείωσε ότι ο υπολογισμός του Malthus ήταν εσφαλμένος διότι δεν έλαβε υπόψη του ένα τρίτο στοιχείο, την επιστήμη: «Η επιστημονική πρόοδος είναι εξίσου απεριόριστη και τουλάχιστον το ίδιο γρήγορη όσο εκείνη της αύξησης του πληθυσμού», έγραψε.

Στη σελίδα 308, ο Brown μας εξηγεί το γιατί εθελοτυφλούμε όλοι απέναντι στον επερχόμενο «πληθυσμιακό Αρμαγεδδώνα»: Φταίει, λέει, ο εγκεφαλικός μηχανισμός άρνησης. Και ξοδεύει μία σελίδα για να μας τον εξηγήσει. Οντως υπάρχει αυτός ο μηχανισμός. Είναι μέρος του «ψυχολογικού αμυντικού μας συστήματος» και ενεργοποιείται κάθε φορά που καλούμαστε να σκεφτούμε ή να μιλήσουμε για κάτι οδυνηρό ή για ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Ο εγκέφαλός μας έχει ένα αυτόματο σύστημα ελέγχου –που ονομάζεται δικτυωτό σύστημα ενεργοποίησης (RAS) -, συνυφασμένο με την προσωπικότητά μας και προγραμματισμένο να μας προστατεύει από «ανώφελο άγχος». Τύποις λοιπόν, ο Βrown έχει έδαφος όταν λέει πως όλοι βλέπουμε το πρόβλημα, αλλά ενστικτωδώς το απωθούμε. Από την άλλη όμως πλευρά, εύκολα μπορούμε να σκεφθούμε ότι οι γνωρίζοντες τον μηχανισμό της άρνησης μπορούν να υπερφορτίσουν –μέσω του Διαδικτύου κυρίως –τον μέσο νου με στοχευμένη υπερπληροφόρηση, ώστε να επιτύχουν ακριβώς την ενεργοποίηση της άρνησης αρχικά και, μετέπειτα, την αποδοχή της λύσης χωρίς να εξεταστούν εναλλακτικές οδοί…

Θα μπορούσαμε να συζητήσουμε επί μακρόν για τα ζητήματα που εγείρει με αυτό το βιβλίο του ο Dan Brown. Τόσο επί μακρόν ώστε… να γράψουμε βιβλίο. Αυτό άλλωστε έχει ήδη κάνει ο Michael Haag με το 208 σελίδων βιβλίο του «Inferno Decoded» που θα κυκλοφορήσει στις 6 Αυγούστου. Οσοι όμως από εσάς έχετε διαβάσει ήδη όλα τα βιβλία του Brown, θα συμφωνήσετε ίσως για ένα κοινό «ίχνος συνωμοσίας» που διαφαίνεται στο γράψιμό του: Επειτα από την αρχική αποδόμηση της επίσημης εκκλησιαστικής ιστορίας, έπειτα από την «αποκάλυψη του εμφυλίου» μεταξύ Τεκτόνων και Πεφωτισμένων για τη μελλοντική πορεία του κόσμου τούτου, τώρα μας σερβίρει πανέξυπνα το αδιέξοδο του ανθρωπισμού μας: Είμαστε αρκετά «ώριμοι» να δεχθούμε τη θυσία κάποιων δισεκατομμυρίων από εμάς ώστε να επιβιώσουν οι υπόλοιποι;

Το αν αυτό είναι το πραγματικό υπόβαθρο των βιβλίων του ή είναι μία ακόμη εκδήλωση άρνησης του πτωχού εγκεφάλου μας είναι συζητήσιμο. Δεν πρέπει όμως να αγνοήσουμε ότι ένα τέτοιο ρεύμα μπορεί να υπάρξει. Υποψιάζομαι ότι δεν μας μένει παρά να αποδείξουμε ότι ο Engels είχε δίκιο –και μάλιστα όσο γίνεται γρηγορότερα!