ΡΟΜΠΕΡΤ ΚΑΠΛΑΝ
Το υπαρκτό τίποτα:
Μια ιστορία του μηδενός
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2012,
σελ. 255, τιμή 18 ευρώ+ΦΠΑ

Λένε ότι το να εξηγήσεις τα Μαθηματικά στη γενιά των millennial απαιτεί τέχνη. Πιθανόν… αλλά τι είδους τέχνη; Ο μαθηματικός Robert M. Κaplan έχει μια σαφή αντίληψη για το ποια είναι αυτή και μάλιστα την κατέστησε «οικογενειακή υπόθεση». Εκτός από το εν λόγω βιβλίο του, έχει συγγράψει με την επίσης μαθηματικό σύζυγό του Ellen Κaplan το «The Art of the Infinite», ενώ εκείνη συνέγραψε με τον επίσης μαθηματικό γιο τους Michael Kaplan άλλα δύο βιβλία.

Το «Υπαρκτό τίποτα» είναι δομημένο σε δεκαεπτά κεφάλαια, που αριθμούνται από το… μηδέν. Το «μηδενικό» είναι ουσιαστικά ο πρόλογος. Το «ένα» είναι η ιστορική εισαγωγή της έλευσης των αριθμών στη ζωή των ανθρώπων, ενώ το «δύο» εξετάζει ιδιαίτερα τους αριθμούς της Κλασικής Ελλάδας. Στο κεφάλαιο «τρία» ο Κάπλαν ταξιδεύει στη Σικελία για να μας εξηγήσει τον «Ψαμμίτη» του Αρχιμήδη. Επειτα στο «τέσσερα» ταξιδεύει στα ελληνιστικά βασίλεια του Κόσμου του Αλεξάνδρου, για να φθάσει στην Ινδία και τις εκεί αντιλήψεις των αριθμών. Στο «πέντε» εξετάζει ακόμη περισσότερο τις «μηδενικές τελείες» των Ινδών, για να φτάσει –στο «έξι» και το «επτά» –να ταρακουνήσει στο κόσκινο την άμμο του χρόνου που έχει μαζέψει και να δει τις αλληλεπιδράσεις των λαών της ελληνιστικής εποχής.
Στο κεφάλαιο «οκτώ» ο Κάπλαν αλλάζει ήπειρο και εξετάζει το σύστημα αριθμών των Μάγιας εστιάζοντας μάλλον αναπόφευκτα στο περίφημο ημερολόγιό τους. Επειτα, στο «εννιά», επαναλαμβάνει το ιστορικό του κοσκίνισμα ανάμεσα σε Μάγιας, Αραβες και Ευρωπαίους της Αναγέννησης, για να μπει –στο «δέκα» –στον προθάλαμο του βασιλείου της Αλγεβρας. Στο «έντεκα (sic)» εισέρχεται στον κόσμο των καρτεσιανών επιπέδων, της συνδυαστικής και εν γένει των σύγχρονων μαθηματικών, στο «δώδεκα» πετάγεται ως το Διάστημα ψάχνοντας την πραγματική έννοια του μηδενός, στο «δεκατρία» βυθίζεται ποιητικά στα λουτρά ενός σουλτάνου, στο «δεκατέσσερα» φαντασιώνεται εν είδει «Αλίκης στη χώρα των μαθηματικών θαυμάτων», στο «δεκαπέντε» και το «δεκάξι» διαρρηγνύει τα υπαρξιακά ιμάτιά του…
Τι συμπέρανα από την όλη ανάγνωση; Η τέχνη του Κάπλαν είναι άκρως διασκεδαστική, έως και μαγευτική κάποιες φορές, έως και… αθεράπευτα επιπόλαιη κάποιες άλλες. Δεν μπορώ να εκφράσω άποψη που να πιάνει τον «αντικειμενικό μέσο όρο κρίσης» για το έργο του, καθ’ ότι είναι ένα γράψιμο που εκθρέφει τα άκρα: Αλλοι θα λατρέψουν τη γεμάτη ποιητικό οίστρο γραφή του και το πολυδαίδαλο των ιστοριών που διηγείται, άλλοι θα μισήσουν αφόρητα τον κομπασμό και την έλλειψη πραγματικού μαθηματικού βάθους στα όσα παραθέτει. Οπότε, απλά θα πω ότι οι σελίδες αυτού του βιβλίου εγγυώνται κάποιες συναρπαστικές ώρες ανάγνωσης, αλλά αμέσως μετά… θα σας πιάσει η πείνα για κάτι «με ψαχνό».
ΥΓ.: Μια φιλολογική παρατήρηση από μη φιλόλογο: η λέξη «τίποτε» προέρχεται από το τι και το ποτέ –πράγμα που καταδεικνύει ότι η ελληνική γλώσσα είχε συλλάβει τον χωροχρόνο. Το να γράφουμε τη λέξη αυτή (στον τίτλο του βιβλίου, εν προκειμένω) ως «τίποτα»… είναι πραγματικά απώλεια διάστασης, προσγείωση απότομη μόνο στον χώρο και, εντέλει, άνευ νοήματος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ