Γιατί σηκωθήκαμε στα δύο πόδια;

Ο Κάρολος Δαρβίνος υποστήριζε ότι οι πρόγονοί μας σηκώθηκαν στην όρθια θέση προκειμένου να ελευθερώσουν τα άνω άκρα τους και να μπορούν να κατασκευάζουν εργαλεία. Γνωρίζουμε πλέον ότι αυτό δεν μπορεί να είναι σωστό αφού τα αρχαιότερα εργαλεία που έχουν βρεθεί είναι ηλικίας 2,6 εκατομμυρίων ετών, ενώ η ανατομία των απολιθωμάτων ανθρωποειδών αποκαλύπτει ότι ο διποδισμός εμφανίστηκε πριν από τουλάχιστον 4,2 εκατομμύρια έτη – ίσως και πριν από 6 εκατομμύρια έτη.

Το πρόβλημα με τον διποδισμό, αναφέρει ο Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, είναι ότι, ενώ συνδέεται με πολλά πλεονεκτήματα, απαιτεί ανατομικές αλλαγές με αποτέλεσμα στο μεσοδιάστημα να είναι κάποιος αργός, ασταθής και αδέξιος. «Λογικά ο διποδισμός ξεκίνησε στα δένδρα» λέει ο ειδικός, σημειώνοντας ότι οι ουραγκοτάγκοι και άλλα πρωτεύοντα περπατούν όρθια στα κλαδιά όταν τρέφονται. Η αναφορά του δρος Στρίνγκερ ταιριάζει με ό,τι γνωρίζουμε σχετικά με τον τρόπο ζωής των πρώτων δίποδων, δεν εξηγεί όμως για ποιον λόγο απέκτησαν στο πλαίσιο της εξέλιξης ειδική ανατομία. Για παράδειγμα τέσσερα εκατομμύρια χρόνια πριν το οστό της κνήμης ήταν κάθετο σε σχέση με την πατούσα, ενώ στους σημερινούς πιθήκους έχει κλίση προς τα έξω – ακόμη και σε εκείνους που περπατούν τις περισσότερες ώρες στα δύο πόδια.

Μια πιο πειστική εξελικτική εξήγηση θα ήταν ότι ο διποδισμός αυξάνει την επιβίωση και γι’ αυτόν τον λόγο κάποιοι πιστεύουν ότι εξελίχθηκε επειδή επέτρεπε στα αρσενικά να έχουν περισσότερη πρόσβαση σε τροφή ώστε να βοηθούν στο να τρέφονται οι σύντροφοι και τα μικρά τους. Ωστόσο αυτή η ιδέα προϋποθέτει την πολύ πρώιμη εμφάνιση της μονογαμίας, κάτι που δεν υποστηρίζεται από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, υπογραμμίζει ο Ντόναλντ Τζοχάνσον από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνας στο Τέμπε, ο οποίος το 1974 ανακάλυψε τη Λούσι, έναν Αυστραλοπίθηκο ηλικίας 3,2 εκατομμυρίων ετών που περπατούσε στα δύο πόδια. Ο δρ Τζοχάνσον τονίζει ότι στα πρώτα ανθρωποειδή τα αρσενικά ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα θηλυκά, γεγονός που μαρτυρεί ανταγωνισμό παρά συνεργασία μεταξύ των δύο φύλων.

«Το πραγματικό ερώτημα είναι ποια ήταν τα οφέλη του διποδισμού» λέει ο Τζοχάνσον. Μια πιθανότητα είναι ότι τα ζώα που μπορούσαν να καλύψουν μεγαλύτερες αποστάσεις από τα υπόλοιπα είχαν πρόσβαση σε μεγαλύτερη ποικιλία πηγών τροφής, γεγονός που τους επέτρεπε να ζουν περισσότερο και να φέρνουν στον κόσμο πιο πολλούς απογόνους. Επιπροσθέτως, ο διποδισμός προσέφερε τη δυνατότητα ελευθερίας στα άνω άκρα προκειμένου να μεταφέρονται αντικείμενα, ενώ παράλληλα το να είναι το ζώο ψηλότερο του επέτρεπε να εντοπίζει καλύτερα τους υποψήφιους θηρευτές. «Πρέπει να υπήρχαν πολλά πλεονεκτήματα μαζί» υπογραμμίζει ο ειδικός και προσθέτει ότι ο διποδισμός πιθανώς εμφανίστηκε κατά την εξέλιξη περισσότερες από μία φορές.

Ολα αυτά προετοίμασαν το έδαφος για μια δεύτερη φάση εξέλιξης πριν από περίπου 1,7 εκατομμύρια έτη, όταν οι πρόγονοί μας εγκατέλειψαν τα δάση για τη σαβάνα. Σε αυτή την περίοδο έλαβαν χώρα οι μεγαλύτερες ανατομικές αλλαγές – οι ώμοι ίσιωσαν, τα πόδια έγιναν πιο μακριά και η λεκάνη προσαρμόστηκε στη ζωή σε δύο πόδια.

Υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι ως απάντηση στο γιατί ο διποδισμός αποτέλεσε γεγονός σε αυτή τη φάση. Η όρθια στάση πιθανότατα βοήθησε τους προγόνους μας να αντεπεξέρχονται στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονταν στα λιβάδια, επιτρέποντας στον αέρα να κυκλοφορεί στο σώμα τους και μειώνοντας την άμεση έκθεσή τους στον ήλιο. Επίσης η όρθια στάση αύξησε και την κινητικότητα. «Προσέφερε περισσότερη αποτελεσματικότητα στις μετακινήσεις επιτρέποντας να καλύπτονται μεγαλύτερες αποστάσεις» αναφέρει ο Ρόμπιν Ντάνμπαρ, καθηγητής Εξελικτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο διποδισμός επέτρεψε στους προγόνους μας να διανύουν μεγάλες αποστάσεις και να βρίσκουν θηράματα στις σαβάνες. Μάλιστα, μια μελέτη δείχνει ακόμη και ότι προσαρμοστήκαμε για να φέρνουμε εις πέρας αγώνες αντοχής, αν και ο σύγχρονος πληθυσμός… του καναπέ μάλλον θα θεωρήσει αυτή τη θεωρία τραβηγμένη.