Αιχμηρά κομμάτια πέτρας τα οποία βρέθηκαν πριν από δύο δεκαετίες σε μια ξερή κοίτη ποταμού στην περιοχή Αφάρ της Αιθιοπίας είναι τα αρχαιότερα εργαλεία που έχουν ανακαλυφθεί ως σήμερα. Χρονολογούνται πριν από 2,6 εκατομμύρια έτη. Χρειάστηκε άλλο ένα εκατομμύριο έτη προτού οι πρόγονοί μας κάνουν το επόμενο τεχνολογικό επίτευγμά τους. Τότε κάποιος συνειδητοποίησε ότι, αντί να χρησιμοποιεί κομμάτια από τις κροκάλες των ποταμών ως λεπίδες και ξέστρα, μπορούσε να μετατρέψει τις ίδιες τις κροκάλες σε εργαλεία. «Πρόκειται για ένα πολύ πρωτόλειο τσεκούρι» λέει ο Ντίτριχ Στάουτ από το Πανεπιστήμιο Εμορι στην Ατλάντα. Αλλο ένα εκατομμύριο χρόνια πέρασαν προτού οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι τελειοποιήσουν αυτή την τεχνική. Γιατί άργησαν τόσο;

Τα εργαλεία «κρύβονται» στον εγκέφαλο
Η ευφυΐα πρέπει να έπαιξε κάποιον ρόλο. Μέσα σε δύο εκατομμύρια χρόνια από την εμφάνιση των πρώτων εργαλείων, το μέγεθος του εγκεφάλου των ανθρωποειδών έγινε περισσότερο από διπλάσιο – έφθασε περίπου τα 900 κυβικά εκατοστά. Η κατασκευή εργαλείων απαιτεί αναμφισβήτητα ευφυΐα και ο Στάουτ υπέβαλε σε μαγνητική τομογραφία ανθρώπους που έσπαζαν πέτρες προκειμένου να ανακαλύψει ποιες περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται στη διαδικασία. Τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι οι πρώτες τεχνολογικές καινοτομίες εξαρτιόνταν από νέες αντιληπτικές και κινητικές ικανότητες – όπως η ικανότητα ελέγχου των άκαμπτων αρθρώσεων -, ενώ οι μεταγενέστερες καινοτομίες υποστηρίζονταν από την αναπτυσσόμενη γνωστική πολυπλοκότητα, συμπεριλαμβανομένου ενός είδους αναδρομικής σκέψης που είναι απαραίτητο για τη γλώσσα. Ετσι, παρ’ ότι τα εργαλεία φαίνεται ότι δεν εξελίχθηκαν πολύ για μεγάλο διάστημα, η παραγωγή τους κρύβει μεγάλη γνωστική εξέλιξη, γεγονός που κάνει τον Στάουτ να συμπεραίνει ότι υπήρχε πολύ μεγαλύτερη πρόοδος εκείνη την εποχή από ό,τι πιστεύουμε.
Επιπλέον, όπως λέει, πιθανότατα οι πρόγονοί μας έφτιαχναν και άλλα εργαλεία από υλικά όπως ξύλο και οστά, τα οποία και εξαφανίστηκαν πριν από πάρα πολύ καιρό.
«Ακόμη και αν δεχθούμε τα παραπάνω, η εξέλιξη των λίθινων εργαλείων φαίνεται ότι ήταν οδυνηρά αργή» σημειώνει ο Κρις Στρίνγκερ από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Στο βιβλίο του «The Origin of Our Species» εντοπίζει άλλον έναν λόγο: τη δημογραφία. «Δεν είναι τι γνωρίζεις αλλά ποιον» λέει. Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει μεγάλους πληθυσμούς στους οποίους πολλά άτομα αντιγράφουν το ένα το άλλο, ενώ υπάρχουν και πολλοί τρόποι μετάδοσης των πληροφοριών. Συγχρόνως η μακρά ζωή του σύγχρονου ανθρώπου επιτρέπει τη μεταφορά των ιδεών από γενιά σε γενιά, τη στιγμή που ο Homo erectus και ο Homo heidelbergensis είχαν πιθανότατα προσδόκιμο ζωής που δεν ξεπερνούσε τα 30 χρόνια, ενώ οι Νεάντερταλ δεν ζούσαν πάνω από 40 χρόνια. «Επρεπε να μεγαλώσουν πολύ γρήγορα και υπήρχε πολύ μικρότερη δικτύωση μεταξύ των ομάδων» αναφέρει ο Στρίνγκερ.

Η αξία της παρατήρησης
Παράλληλα οι πρόγονοί μας πρέπει να απέφευγαν τις αλλαγές καθώς η ζωή τους ήταν ήδη δύσκολη ακόμη και χωρίς επικίνδυνους πειραματισμούς. «Είναι επικίνδυνο να ασχολείται κάποιος με την καινοτομία και τις εφευρέσεις» λέει ο Στρίνγκερ.
Ο Μαρκ Πάτζελ από το Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στο Ηνωμένο Βασίλειο αμφισβητεί ότι τα ανθρωποειδή πριν από τον Homo sapiens διέθεταν τα προσόντα ώστε να καινοτομούν και να ανταλλάσσουν ιδέες, ακόμη και αν το επιθυμούσαν. Προχωρεί σε μια σύγκριση με τους χιμπαντζήδες, οι οποίοι μπορούν να φτιάξουν «χοντροκομμένα» λίθινα εργαλεία αλλά εμφανίζουν έλλειψη τεχνολογικής προόδου. Κυρίως μαθαίνουν μέσα από τη δοκιμή και τα λάθη, σημειώνει ο δρ Πάτζελ, τη στιγμή που οι άνθρωποι μαθαίνουμε παρατηρώντας ο ένας τον άλλον και ξέρουμε πότε κάτι αξίζει να αντιγραφεί. Αν ο Πάτζελ είναι σωστός , η κοινωνική μάθηση ήταν η σπίθα που άναψε μια ολόκληρη τεχνολογική επανάσταση. «Με την έλευση του σύγχρονου ανθρώπου το παιχνίδι άλλαξε» καταλήγει.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ