Χαρίτων Χιντήρογλου, Σπύρος Παυλίδης
Χρόνια Πολλά Δαρβίνε
Ενας Βιολόγος και ένας Γεωλόγος συζητούν… με τον Δαρβίνο για τον Δαρβίνο…και το Δαρβινισμό…
Εκδόσεις University Studio Press, 2012, σελ 144,
τιμή 10 ευρώ

Δεν νομίζω ότι υπάρχει βιολόγος που δεν θα ήθελε να κάνει μια κουβέντα με τον Δαρβίνο, τον μεγάλο φυσιοδίφη που εμπνεόμενος τη θεωρία της εξέλιξης παρείχε το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίζεται η σύγχρονη Βιολογία.

Αν και όλοι αναγνωρίζουν τον Δαρβίνο ως βιολόγο, λίγοι είναι εκείνοι που τον ξέρουν και ως γεωλόγο. Και όμως! Ο Δαρβίνος είχε άριστη γνώση της γεωλογίας και μάλιστα της πρωτοποριακής για την εποχή του γεωλογίας, όπως αυτή εκφράστηκε στο πόνημα «Αρχές της Γεωλογίας» του καθηγητή και φίλου του Τσαρλς Λάιελ (Charles Lyell). Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι χωρίς το γεωλογικό υπόβαθρο ο Δαρβίνος ίσως και να μην είχε ποτέ μπορέσει να συνθέσει τις βιολογικές παρατηρήσεις του σε μια θεωρία. Βλέπετε, για να μπορέσει να υπάρξει σταδιακή μεταβολή των βιολογικών ειδών θα πρέπει να υπάρχει πολύς χρόνος και ο Λάιελ υποστήριξε ακριβώς αυτό, ότι ο γεωλογικός χρόνος ήταν κατά πολύ μακρύτερος απ’ ό,τι πιστευόταν μέχρι την εποχή τους.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του με το Μπιγκλ ο Δαρβίνος έκανε γεωλογικές παρατηρήσεις και αλληλογράφησε εκτενώς με τον Λάιελ, πράγμα που πιθανότατα τον καθιστά επιθυμητό συνομιλητή και για τους γεωλόγους.
Το γεγονός ότι ο μεγάλος φυσιοδίφης δεν ζει πια δεν στάθηκε ικανό να σταματήσει δύο σύγχρονους συναδέλφους του από το να συνομιλήσουν μαζί του! Ο Χαρίτων Χιντήρογλου είναι καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ ο Σπύρος Παυλίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του ιδίου πανεπιστημίου. Από κοινού αποφάσισαν λοιπόν να καλέσουν τον Δαρβίνο στη συμπρωτεύουσα και να τον… ανακρίνουν παρουσία των φοιτητών τους.
Ε, λοιπόν, ο Δαρβίνος δέχτηκε! Και το αποτέλεσμα της ανάκρισης αποτελεί το πρώτο μέρος του βιβλίου τους. Οι ερωτήσεις-απαντήσεις αφορούν τόσο τη ζωή του μεγάλου φυσιοδίφη όσο και το έργο του. Ετσι, συνοπτικά και με πολύ απλό τρόπο ο αναγνώστης προσλαμβάνει όσα θα έπρεπε να γνωρίζει για τον Δαρβίνο και τον Δαρβινισμό. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου έχει και πάλι τη μορφή συνομιλίας, αλλά αυτή τη φορά πρόκειται για την ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων μεταξύ των δύο συγγραφέων που στόχο έχουν να ξεκαθαρίσουν ή να εμπλουτίσουν αυτά που ειπώθηκαν στο πρώτο μέρος.
Το πόνημα των δύο καθηγητών αποτελεί πιθανότατα την καλύτερη εισαγωγή των φοιτητών τους στα μυστικά της Εξέλιξης, ενώ προσφέρεται και για οποιονδήποτε θα ήθελε να αντιληφθεί πώς το πλαίσιο που έθεσε ο Δαρβίνος εξηγεί τα πάντα στη σύγχρονη Βιολογία.

soufleri@tovima.gr


Michael Talbot
The Holographic Universe: The Revolutionary Theory of Reality
Εκδόσεις HarperCollins, 2011, σελ. 338,
τιμή 12,10 ευρώ (amazon.fr)

Mια πρόσφατη ραδιοφωνική συζήτηση με τον αστροφυσικό Μάνο Δανέζη μού θύμισε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1991 και έπειτα ξανά το 2006 και το 2011: Ο γνωστός μας ερευνητής της τηλεοπτικής σειράς «Το Σύμπαν που αγάπησα» μιλούσε για τα επέκεινα του σωματιδίου Higgs και το πώς οι επιστημονικές ανακαλύψεις συνθέτουν την εικόνα ενός κόσμου πολύ πιο πολύπτυχου από αυτόν που βλέπουμε… κι εγώ σκεφτόμουν το «ολογραφικό Σύμπαν» που είχε περιγράψει στο βιβλίο του ο Αμερικανός Μάικλ Τάλμποτ. Ο Δανέζης εξηγούσε ότι όσα αντιλαμβανόμαστε γύρω μας περιορίζονται στα «όσα ακούει ο ακροατής ενός συγκεκριμένου ραδιοφωνικού σταθμού», μολονότι υπάρχουν τόσοι άλλοι σταθμοί στο φάσμα ραδιοφωνικών συχνοτήτων, κι εγώ σκεφτόμουν το μυστικό της ολογραφικής απεικόνισης, το «Σύμπαν των αριθμών» του Πυθαγόρα και το «Σύμπαν από φράκταλ αυτόματα» του Stephen Wolfram.

Πώς συνδέονται όλα αυτά; Μας το λέει ο Τάλμποτ στο βιβλίο του, ξεκινώντας με το περίεργο που συμβαίνει στην ολογραφία: Ενα αντικείμενο «λούζεται» με τις ακτίνες μια δέσμης λέιζερ και οι ανακλώμενες ακτίνες διασταυρώνονται με εκείνες μιας άλλης δέσμης. Η διασταύρωσή τους αποτυπώνεται σε φιλμ, που όταν εμφανιστεί δείχνει ένα ακατανόητο μείγμα φωτεινών και σκοτεινών γραμμών. Μόλις όμως το φιλμ φωτισθεί από δέσμη ακτίνων λέιζερ εμφανίζεται εμπρός μας η τρισδιάστατη απεικόνιση του αρχικού αντικειμένου. Αυτό είναι γνωστό σε κάθε θεατή της σειράς «Star Wars», αλλά πολύ λιγότερο γνωστό είναι το τι συμβαίνει αν κόψεις το φιλμ του ολογραφήματος: Αντί να προβληθεί ακρωτηριασμένο το αντικείμενο, το βλέπεις ολόκληρο αλλά σε μικρότερη κλίμακα! Δηλαδή… ό,τι συμβαίνει στα μορφοκλάσματα (fractals) που ανακάλυψε το 1975 ο Benoit Mandelbrot της ΙΒΜ.
Το πραγματικά συγκλονιστικό είναι ότι αυτή η μορφοκλασματική διατήρηση του όλου στο επιμέρους δίνει και την απάντηση στο πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος: Στη δεκαετία του 1920, ο νευροχειρουργός Karl Lashley διαπίστωσε έκπληκτος ότι όποιο κομμάτι εγκεφάλου κι αν αφαιρούσε από ένα ποντίκι, αυτό δεν έπαυε μετεγχειρητικά να θυμάται όσα «κόλπα» γνώριζε και πριν. Αλλά, τότε, πού κρυβόταν η μνήμη; Στα 1960, όταν πρωτοεμφανίστηκε η ολογραφία, ο νευροφυσιολόγος του Πανεπιστημίου Stanford Karl Pribram ένιωσε ότι βρήκε την απάντηση: Η μνήμη δεν αποθηκεύεται σε νευρώνες αλλά σε ίχνη νευρωνικών παλμών που διατρέχουν το σύνολο του εγκεφάλου, με τον τρόπο που οι ακτίνες λέιζερ σαρώνουν το φιλμ της ολογραφικής εικόνας. Το 1982, η θεωρία της «βιολογικής ολογραφίας» συμπληρώθηκε με το ανόργανο τμήμα της: Η ερευνητική ομάδα του φυσικού Alain Aspect, στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, ανακάλυψε ότι υπό συγκεκριμένες συνθήκες τα υποατομικά σωματίδια – όπως το ηλεκτρόνιο – μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους άσχετα με το πόση απόσταση τα χωρίζει!
Τα ευρήματα αυτά έδωσαν το έρεισμα για τη διατύπωση μιας ρηξικέλευθης θεωρίας, που λέει ότι όλο το Σύμπαν έχει ολογραφική και μορφοκλασματική δομή, ότι το παραμικρό στοιχείο που το απαρτίζει συνδέεται με τα υπόλοιπα και εμπερικλείει την εικόνα του όλου. Είναι άτοπο να επιχειρήσουμε εδώ τη χαρτογράφηση όλων των ατραπών σκέψης που μπορεί να μας διανοίξει μια τέτοια θεωρία, αλλά σίγουρο είναι ότι – για πρώτη φορά – γεφυρώνει τον κόσμο της καθιερωμένης επιστήμης με εκείνον του «υπερφυσικού», της μαγείας και των θαυμάτων. Ο Τάλμποτ, στο βιβλίο του, επιχειρεί ακριβώς μια τέτοια γεφύρωση και μας παραδίδει ένα εντυπωσιακότατο ανάγνωσμα. Δεν είναι όλα τα παραδείγματα που δίνει «ακλόνητα» – μερικά διαψεύστηκαν μεταγενέστερα της έκδοσης του βιβλίου ως απάτες – αλλά το όλο θέμα συζήτησης που θέτει είναι συναρπαστικό.
Αν τα Αγγλικά σας το επιτρέπουν, συνιστώ οπωσδήποτε την περιπλάνησή σας σ’ αυτόν τον πολυδαίδαλο νέο κόσμο, αλλά και σας προτείνω να τη συμπληρώσετε με την ανάγνωση του «διαδικτυακώς δωρεάν» βιβλίου «A New kind of Science» του Stephen Wolfram (βλ. www. wolframscience.com/nksonline/toc.html).

a.kafantaris@gmail.com

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ