Το σύμπαν των εγκεφάλων
Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος
Ηλίας Δ. Κούβελας
σελ 350, τιμή 15 ευρώ
Είχαμε συνηθίσει τους επιστήμονες να συγκρίνουν τους υπολογιστές με τον εγκέφαλο αλλά τον εγκέφαλο με το Σύμπαν; Και όμως, όπως μας πληροφορούν οι δύο καθηγητές και συγγραφείς του βιβλίου με τον εύγλωττο τίτλο «Το σύμπαν των εγκεφάλων», οι δυο τους έχουν πολλά κοινά. Π.χ., και ο εγκέφαλος «αποτελείται από κατανοητή ύλη και ενέργεια (συνειδητό) και σκοτεινή ύλη και ενέργεια (ασυνείδητο). Χρησιμοποιεί τον χρόνο, τον χώρο και τα μαθηματικά για να ανταποκριθεί στις καθημερινές υποχρεώσεις του. Εχει την προϊστορία του (εγκεφαλικό στέλεχος), την παλιότερη ιστορία του (μεταιχμιακό σύστημα – παλαιοχιτώνιο) και τη νεότερη ιστορία του (νεοχιτώνιο)… Είναι άλλοτε πλούσιος (σπανιότερα) και άλλοτε φτωχός (συχνότερα)…».
Ο εγκέφαλος όμως δεν είναι μόνο συμπαντικός αλλά και εντελώς εγκόσμιος. Δημιουργείται από εγκόσμια υλικά και μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Είναι επίσης και κοινωνικός καθώς, όπως επισημαίνεται στο εισαγωγικό σημείωμα που συνυπογράφουν ο Ηλίας Κούβελας και ο Γιώργος Παπαδόπουλος, «η ουσία της ανθρώπινης περιπέτειας ήταν πάντοτε ένα ερώτημα ανάμεσα στον έναν και στους πολλούς».
Οι τρεις διαφορετικές πτυχές, ο κοσμικός, ο εγκόσμιος και ο κοινωνικός εγκέφαλος, απασχολούν τους δύο συγγραφείς που εξετάζουν το φαινόμενο «εγκέφαλος» μέσα από 19 διαφορετικά δοκίμια. Τα τέσσερα πρώτα, τα αφιερωμένα στον κοσμικό εγκέφαλο, διαπραγματεύονται τις ομοιότητες του εγκεφάλου με το Σύμπαν, την έννοια της (α)συμμετρίας (στον εγκέφαλο και στο Σύμπαν), την έννοια του χρόνου (και πώς αυτός μετρείται από τα βιολογικά συστήματα και τον εγκέφαλο) και την εξελικτική διάσταση του εγκεφάλου.
Τα επόμενα πέντε δοκίμια, τα αφιερωμένα στους εγκόσμιους εγκεφάλους, πραγματεύονται τη σχέση του ανθρώπινου νου με τους αριθμούς, την εμπειρία του πόνου, την αντίληψη του χώρου, ενώ παράλληλα παρέχουν και ιστορικές πληροφορίες για τους μεγάλους των νευροεπιστημών.
Τη μερίδα του λέοντος κατέχει το τρίτο μέρος του βιβλίου που αφορά τον κοινωνικό εγκέφαλο. Στα 10 δοκίμιά του αναλύονται τα θέματα που ανακύπτουν από την τεράστια πρόοδο που έχει σημειωθεί στις νευροεπιστήμες τις τελευταίες δεκαετίες. Φυσικά πολλά από τα θέματα αυτά δεν είναι καθόλου νέα: η έγνοια του επιστήμονα να διερευνά αλλά και να είναι ενταγμένος στο κοινωνικό σύνολο δεν είναι καινούργια. Επίσης πολλές από τις ευρέως διαδεδομένες σήμερα απόψεις για τον εγκέφαλο έχουν τις ρίζες τους σε πιστεύω που θεμελιώθηκαν πριν από εκατό ή και περισσότερα χρόνια, όπως μας θυμίζουν οι συγγραφείς.
Κάτω λοιπόν από την ευρηματική πλατφόρμα του σύμπαντος των εγκεφάλων οι δύο συγγραφείς πετυχαίνουν να περιγράψουν (χωρίς δυσνόητες εκφράσεις και ορολογία) το τελειότερο όργανο που δημιούργησε η εξέλιξη, να εξιστορήσουν σημαντικά γεγονότα στην αποκάλυψη των μυστικών του, να σκιαγραφήσουν τις προσωπικότητες που συνέβαλαν στις αποκαλύψεις και να μιλήσουν για τα ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα που ξεπηδούν από τη μελέτη του. Με άλλα λόγια, πετυχαίνουν να περικλείσουν το Σύμπαν σε λιγότερες από 300 σελίδες και να μας το προσφέρουν. Εγγυημένη τροφή για σκέψη στο… διηνεκές.
Ιωάννα Σουφλέρη
To ρολόι της φαντασίας μας
Νίκος Ταμπάκης
Ο χρόνος του ανθρώπου
Εκδόσεις: Γκοβόστη – 2012,
σελ. 256, τιμή 12,80 ευρώ
Η Φυσική περιγράφει την πραγματικότητα, αλλά δεν γνωρίζουμε ποια είναι η πραγματικότητα. Τη γνωρίζουμε μόνο μέσω της περιγραφής της.
Α. Einstein (σελ. 35 του βιβλίου)
«Ο χρόνος είναι το παν» φώναζε ένας από τους πρωταγωνιστές της προσφάτως βραβευμένης με πολλά Οσκαρ ταινίας του Σκορσέζε «Hugo». Τι ακριβώς όμως είναι ο χρόνος; Αν είναι κάτι μετρήσιμο με τα ρολόγια μας, τότε είναι «κάτι», με φυσική υπόσταση. Μα τότε, γιατί δεν τον έχει πιάσει κανείς;
Με τη σπαζοκεφαλιά αυτή του χρόνου – τη μεγαλύτερη μάλλον σπαζοκεφαλιά του ανθρώπου μετά το πώς φτιάχτηκε ο χώρος και αν ευθύνεται κάποιος γι’ αυτό – καταγίνεται με μόχθο ζηλευτό ο μηχανικός και φιλόσοφος Νίκος Ταμπάκης. Στο μόλις εκδοθέν βιβλίο του καθιστά εξαρχής σαφές στον αναγνώστη το συμπέρασμά του: Ο χρόνος είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, είναι ο «χρόνος του ανθρώπου». Το πώς και το γιατί συνέβη τα εξηγεί διεξοδικά στις 211 σελίδες του βιβλίου του, κι έπειτα τις συμπληρώνει με 35 σελίδες σημειώσεων, πέντε ευρετηρίου όρων και δύο ευρετηρίου ονομάτων. Με τον λόγο του πυκνό και τεκμηριωμένο, τις εκφράσεις του προσεκτικά χρωματισμένες με μεστή γνώση της ελληνικής γλώσσας και τη γραφή του φορτισμένη με τα πνεύματα του πολυτονικού, απευθύνεται σίγουρα σε αναγνώστες μεγάλου βάθους. Δυσεύρετοι ίσως αυτοί που στην εποχή μας θα διαθέσουν τον χρόνο να εμβαθύνουν στην ποιότητα της σκέψης του, αλλά θα αποζημιωθούν πολλαπλάσια. Κι ο συγγραφέας το γνωρίζει: Στο τέλος του κειμένου σημειώνει ότι «η ασθένεια της βιασύνης, η πενία του Χρόνου, είναι ίσως το χειρότερο είδος φτώχειας»…
Τάσος Καφαντάρης
