ANDREW CRUMEY Sputnik Caledonia Μετάφραση Γιώργος Κυριαζής Εκδόσεις Πόλις, 2011, σελ. 549, τιμή 22 ευρώ (19,80 στο Διαδίκτυο) «Οποιος δεν μετανιώνει για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης,
Βλαδίμηρος Πούτιν
Είναι καλοκαίρι – τρόπον τινά – και όλη η χώρα κινείται… αδρανειακά. Για τους μύριους λόγους τους οποίους όλοι ξέρουμε, μια καταθλιπτική παραλυσία σε καταλαμβάνει – αν δεν είσαι ένα από τα «μαύρα κουκούτσια» του καρπουζιού που σκάει στο Σύνταγμα εν μέσω ασφυξιογόνων… Ετσι ή αλλιώς, η πνευματική ασφυξία είναι κοινή. Και ενώ το ρολόι χτυπάει ανάστροφα τις ψευδαισθήσεις της γενιάς σου, εσύ απλώνεις το χέρι κι ανοίγεις ένα βιβλίο που… κανονικά δεν θα άνοιγες. «Κανονικά», διότι δεν ανήκει στην κατηγορία των επιστημονικών βιβλίων ή των βιβλίων εκλαΐκευσης της επιστήμης τα οποία κατά κανόνα διαβάζεις. Είναι, λέει, απλώς ένα «μυθιστόρημα». Το έχει γράψει όμως κάποιος ο οποίος σπούδασε μαθηματικά και φυσική στο Πανεπιστήμιο St. Andrews της Καληδονίας (ήγουν Σκωτίας) και στο Imperial College του Λονδίνου. Και για το περιεχόμενό του η Telegraph του Λονδίνου γράφει ότι είναι «ένα ιδιοφυές μείγμα φιλοσοφίας, φυσικής και φαντασίας»… Κάτι λοιπόν σου λέει να το διαβάσεις, μολονότι η υπερκινητική λέξη «Sputnik» του τίτλου στρογγυλοκάθεται επάνω σε ένα ολότελα στατικό και σβησμένο τζάκι.
Το πρώτο μέρος του – οι πρώτες 130 σελίδες – αποδεικνύεται εξόχως διαβρωτικό για τις αντιστάσεις κάποιου της γενιάς σου: ο γεννημένος το 1961 Αντριου Κρούμυ (Andrew Crumey) διαπλέκει περίτεχνα τις συνιστώσες οι οποίες χάραξαν ανεξίτηλα τη συλλογική μας μνήμη. Ανασκάπτει το μεταπολεμικό «κοινωνικό συμβόλαιο» της Δυτικής Ευρώπης, ξαναζωντανεύει την καχυποψία της «χαμένης» εργατικής τάξης απέναντι στους έχοντες και κατέχοντες τού «από ‘δώ νικητή» καπιταλισμού, αναστηλώνει τη «δικαίωση μέσω της επιστήμης», το πώς η πτήση του πρώτου τεχνητού δορυφόρου – του Σπούτνικ – ειδώθηκε από τους αριστερούς ως ένα άλλο «εν τούτω νίκα», ως προάγγελμα θριάμβου στον πόλεμο ιδεολογίας και κοσμοαντίληψης… Και εάν το φυσικό σκηνικό όπου συμβαίνουν όλα αυτά απέχει πολύ από εκείνο της ηλιόλουστης μεταπολεμικής Ελλάδας, ο Κρούμυ καταφέρνει να εξοικειώσει ακόμη και μακρινούς του αναγνώστες όσο εμείς μέσω ενός ρυθμικού και πανέξυπνου χιούμορ. Ο πρωταγωνιστής του είναι ένα παιδί της δεκαετίας του 1970, το οποίο ξεφεύγει από τη στενοκεφαλιά της εποχής του μέσω της φαντασίας του. Το μπλέξιμο των εξηγήσεων που του δίνονται για τη λειτουργία της φύσης με τις «παρεξηγήσεις» για όσα έμεναν ακόμη αναπάντητα του δίνουν το υλικό για τη δόμηση ενός δικού του παράλληλου κόσμου.
Στο δεύτερο μέρος, των επόμενων 288 σελίδων, ο Κρούμυ μας βυθίζει ακριβώς σε έναν «παράλληλο κόσμο», όπου η Ιστορία έκανε τη χάρη στο βρετανικό προλεταριάτο να βγει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τους ρώσους… απελευθερωτές των εδαφών του και τη χώρα τους σε ρόλο «σοβιετικού δορυφόρου»! Η βουτιά ωστόσο είναι κάτι παραπάνω από ιστορική μυθιστορία: μολονότι το σκηνικό έχει τώρα τα χρώματα των γνωστών κατασκοπικών ταινιών για το «σιδηρούν παραπέτασμα», ο συγγραφέας κατορθώνει αξιοθαύμαστα να «συμπυκνώσει τον χρόνο», να συγκεράσει μισό αιώνα επιστημονικής φαντασίας μέσα σε ένα μόνο σενάριο. Με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ακόμη αγκυροβολημένη σε παραμέτρους της ψυχροπολεμικής εποχής, γεφυρώνει όλη την επιστημονική συνωμοσιολογία του 20ού αιώνα και φθάνει σε μια κορύφωση πλανητικού δράματος εντελώς σύγχρονη, εντελώς επίκαιρη για τον 21ο αιώνα. Ετσι, ενώ το ψυχολογικό υπόβαθρο παραμένει στο δράμα της κατάρρευσης του θερμοκηπίου – στο ξεγύμνωμα της ψευδαίσθησης του «σοσιαλιστικού παραδείσου» _ η ιστορική συγκυρία είναι ολότελα ίδια με την τωρινή δαιμονολογία του Διαδικτύου: ένας απρόσμενος πλανήτης πλησιάζει τη Γη και της στέλνει μικροκύματα (σαν αυτά του περιβόητου HAARP της Αλάσκας), που κανένας δεν μπορεί να αποκρυπτογραφήσει… εκτός από τον ενήλικο πλέον σκωτσέζο πιτσιρικά του πρώτου μέρους. Ως εθελοντής κοσμοναύτης, ετοιμάζεται τώρα να ξεκλειδώσει το μυστήριο, ενώ παράλληλα ξεκλειδώνεται και το κουτί της σκωτοσοσιαλιστικής Πανδώρας. Το δράμα κορυφώνεται ταχύτατα, αλλά στο ζενίθ του… επιστρέφουμε στο «φυσιολογικό» μέλλον του πρώτου μέρους. Με αυτό το τρίτο μέρος – των τελευταίων 130 σελίδων – επιστρέφει το καταλυτικό χιούμορ του πρώτου μέρους, αλλά τώρα οι γονείς του πιτσιρικά ζουν στην εποχή του παγκοσμιοποιημένου «νικητή καπιταλισμού» και ο γιος τους δεν υπάρχει πια. Ή μήπως τον βρίσκουν ξανά; Ή κάτι άλλο συμβαίνει; Και τι θα συμβεί;
Μην περιμένετε να σας πω βέβαια όλη την ιστορία. Θα πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο. Και πρέπει να το διαβάσετε γιατί είναι όντως σπάνιο ανάγνωσμα. Οχι μόνον επειδή ο Κρούμυ αποδεικνύεται τεχνίτης της γραφής – άλλωστε, διδάσκει ήδη δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο του Νιουκάστλ -, αλλά επειδή μπολιάζει υπέροχα τα τόσα μας σενάρια για τις μαύρες τρύπες και τους παράλληλους κόσμους με τα τόσο έμμονα πισωγυρίσματά μας στο παρελθόν, στην απορία του «τι θα γινόταν αν η Ιστορία γραφόταν αλλιώς;»… Ενα υπέροχο καλοκαιρινό ανάγνωσμα για λάτρεις της επιστήμης και βιβλιοφάγους κάθε ηλικίας, με εξαίρετη απόδοση στα ελληνικά.
a.kafantaris@gmail.com
