Ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες συμφωνούν: Η ευτυχία δεν είναι μια μόνιμη κατάσταση έντονης ευφορίας αλλά μια αλληλοδιαδοχή ευχάριστων στιγμών και μικρών ικανοποιήσεων. Από βιολογικής άποψης αυτές μεταφράζονται σύμφωνα με τους ειδικούς στη διέγερση διάφορων περιοχών του εγκεφάλου, και κυρίως του δικτύου ανταμοιβής, το οποίο είναι άρρηκτα συνδυασμένο με την ευχαρίστηση και την απόλαυση. Πώς μπορεί κάποιος να ενισχύσει αυτά τα αισθήματα; Η επιστήμη δίνει ορισμένες απαντήσεις. Τονώστε τις αισθήσεις σας
Καθεμιά από τις πέντε αισθήσεις μας έχει σύμφωνα με τους ειδικούς την ικανότητα να διεγείρει το κύκλωμα της ανταμοιβής προκαλώντας την έκκριση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Οι μικρές χαρές της ζωής είναι πολύ πιο σημαντικές για τη γενική μας ευεξία από ό,τι θα μπορούσε να νομίζει κάποιος. Γι΄ αυτό δώστε τους μεγαλύτερη προσοχή και μη μένετε αδιάφοροι στο περιβάλλον σας. Αντιθέτως, όπως πρεσβεύει η θετική ψυχολογία, φροντίστε να συνειδητοποιήσετε ποια πράγματα σας προκαλούν ευχαρίστηση και, όταν τα συναντάτε, δοθείτε σε αυτά.
Γενικώς ακολουθήστε τη συμβουλή του Ντέιβιντ Λίκεν, του συμπεριφορικού γενετιστή και ψυχιάτρου που υπήρξε από τους πρωτοπόρους στη μελέτη της βιολογικής βάσης της ευτυχίας: «Γίνετε ένας ερασιτέχνης επικούρειος.Ενα σταθερό “διαιτολόγιο” απλών χαρών θα σας διατηρήσει επάνω από το προκαθορισμένο σημείο ευτυχίας σας. Βρείτε τα απλά πράγματα που ξέρετε ότι θα σας ανεβάσουν τη διάθεση και διανθίστε τη ζωή σας με αυτά. Μακροπρόθεσμα αυτό θα σας κάνει πιο ευτυχισμένους από ό,τι ένα μεγάλο επίτευγμα που θα σας προσφέρει μεν μεγάλη ικανοποίηση, αλλά μόνο για λίγο». Απολαμβάνοντας ένα φαγητό που μας αρέσει, μυρίζοντας ένα ωραίο άρωμα, ακούγοντας το αγαπημένο μας τραγούδι, κοιτάζοντας ένα όμορφο τοπίο και γενικώς αφιερώνοντας λίγες στιγμές στην τέρψη των αισθήσεών μας προσφέρουμε τελικά στον εαυτό μας κάτι πιο διαρκές από μια στιγμιαία χαρά.
Αθληθείτε
Η «έκσταση του δρομέα» δεν είναι μύθος: όταν κάποιος τρέχει με ρυθμό για ένα χρονικό διάστημα συνήθως γύρω στα 30 λεπτά νιώθει σε κάποια στιγμή να τον κατακλύζει ένα αίσθημα απόλυτης ευφορίας. Η πιθανότερη αιτία γι΄ αυτό είναι η έκκριση στον εγκέφαλο ενδορφινών β, ουσιών οι οποίες έχουν καταπραϋντικές και αναλγητικές ιδιότητες. Ακόμη οι ερευνητές δεν έχουν διαπιστώσει αν οι ενδορφίνες αποτελούν την άμεση αιτία του αισθήματος ευφορίας ή αν το προκαλούν επειδή «μπλοκάρουν» τον πόνο και επιτρέπουν στην ευχαρίστηση που προσφέρει η παράλληλη αύξηση της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης να γίνει περισσότερο αισθητή. Τα σπορ που θεωρείται ότι προκαλούν τη μεγαλύτερη παραγωγή ενδορφινών β είναι η αερόβια άσκηση και τα αθλήματα αντοχής όπως το τρέξιμο, το περπάτημα, η κολύμβηση ή το ποδήλατο.
Τα extreme σπορ όπως το ράφτινγκ ή το bungee jumping προκαλούν από την πλευρά τους αύξηση της παραγωγής των ορμονών του στρες, της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης, ενισχύοντας στο μέγιστο τις αισθήσεις και θέτοντας το σώμα σε πλήρη διέγερση. Αυτή ακολουθείται από μια υψηλή έκκριση ντοπαμίνης, που προσφέρει ένα αίσθημα παντοδυναμίας και ελευθερίας.
Γενικώς όλα τα είδη σωματικής άσκησης φαίνεται να έχουν θετικά αποτελέσματα στη διάθεση. Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η άσκηση βοηθά όσους πάσχουν από ελαφρά κατάθλιψη να αναρρώσουν πιο γρήγορα και σχετίζεται στενά με την καλή ψυχική υγεία των ηλικιωμένων. Οσον αφορά τις πιο σοβαρές περιπτώσεις κατάθλιψης, και εδώ τα αποτελέσματα ενδέχεται να είναι θεαματικά. Ερευνα που διεξήχθη από το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Ντιουκ πριν από τρία χρόνια έδειξε ότι μια ομάδα ατόμων με βαριά κατάθλιψη που ακολούθησε πρόγραμμα 30 λεπτών άσκησης επί τρεις φορές την εβδομάδα παρουσίασε σε διάστημα έξι εβδομάδων την ίδια βελτίωση με μια ομάδα στην οποία χορηγούνταν αντικαταθλιπτικά. Τα αποτελέσματα πρέπει να διερευνηθούν βεβαίως περισσότερο, ενώ οι ειδικοί επισημαίνουν ότι στις ψυχικές ασθένειες οι ασθενείς δεν αντιδρούν πάντα με τον ίδιο τρόπο και πολλές φορές η θεραπεία με φάρμακα είναι απολύτως απαραίτητη.
Διαλογιστείτε
Αν είστε πιο καθιστικός τύπος και απεχθάνεστε τη σωματική δραστηριότητα, μπορείτε να αναζητήσετε την ευτυχία μέσω του διαλογισμού. Δεν είναι απαραίτητο να ασπαστείτε τον βουδισμό ούτε να γίνετε μοναχός για να φτάσετε στην απόλυτη νιρβάνα. Αρκεί να μάθετε τη συγκεκριμένη τεχνική και να την ασκείτε για να αυξήσετε τη δραστηριότητα του προμετωπιαίου φλοιού του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου σας και, μαζί με αυτήν, την καθημερινή ευτυχία σας. Τα οφέλη ενδέχεται μάλιστα να είναι μακροπρόθεσμα. Τα πειράματα του Ρίτσαρντ Ντέιβιντσον, όπως αναφέρεται και προηγουμένως, έδειξαν ότι και μόνο ακούγοντας ένα CD διαλογισμού μπορείτε σε δύο εβδομάδες να δραστηριοποιήσετε περισσότερο τον αριστερό λοβό του εγκεφάλου σας ενισχύοντας τη θετική διάθεσή σας για τη ζωή.
Ερωτευθείτε
Ο έρωτας μπορεί να μην έχει πάντα ευτυχή κατάληξη, σύμφωνα όμως με τις επιστημονικές έρευνες είναι ένας από τους αποτελεσματικότερους φυσικούς τρόπους για να γνωρίσετε την ευτυχία. Ο Σεμίρ Ζέκι , καθηγητής στο University College του Λονδίνου, εξέτασε στον λειτουργικό μαγνητικό τομογράφο δεκαεπτά νεαρούς εθελοντές οι οποίοι είχαν ερωτευθεί μέσα στους προηγούμενους έξι έως δώδεκα μήνες. Διαπίστωσε ότι όταν έβλεπαν τη φωτογραφία του αγαπημένου ή της αγαπημένης τους ο εγκέφαλός τους αντιδρούσε εντελώς διαφορετικά από ό,τι όταν έβλεπαν την εικόνα κάποιου φίλου τους.
Η θέα του εκλεκτού της καρδιάς τους φάνηκε να δραστηριοποιεί στους ερωτευμένους ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με διάφορες συναισθηματικές λειτουργίες αλλά και τον οπίσθιο φλοιό του προσαγωγίου, ο οποίος εμπλέκεται στην ανταπόκριση του οργανισμού στις ουσίες που προκαλούν αίσθημα ευφορίας, και συνδέεται με την ευχάριστη διάθεση και την ευτυχία. Εκτός από τη διέγερση των συναισθημάτων και της ευφορίας, οι ερευνητές παρατήρησαν επίσης κάτι ασυνήθιστο, ότι ο προμετωπιαίος φλοιός του δεξιού ημισφαιρίου και η έλικα του προσαγωγίου, περιοχές που συνδέονται με την κακή διάθεση και τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος ή η επιθετικότητα, απενεργοποιούνταν και τίθεντο εκτός λειτουργίας.
Ο έρωτας αποτελεί λοιπόν ένα ισχυρό φυσικό αντικαταθλιπτικό, αρκεί φυσικά να είναι αμοιβαίος. Σε αυτή την περίπτωση η ολοκλήρωσή του οδηγεί πραγματικά στο απόγειο της ευτυχίας. Κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης ο εγκέφαλος κατακλύζεται από ένα ευφορικό κοκτέιλ σεροτονίνης, αδρεναλίνης και ντοπαμίνης. Τη σεξουαλική κορύφωση σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, που ωστόσο ακόμη δεν έχουν επιβεβαιωθεί, ακολουθεί η έκκριση της εξίσου ευεργετικής οξυτοκίνης – γνωστής και ως «ορμόνης της στοργής»- η οποία προσφέρει αισθήματα γαλήνης, ικανοποίησης και ασφάλειας.
Ταυτιστείτε
Η οξυτοκίνη αποκαλείται επίσης «ορμόνη της ταύτισης» και θεωρείται ότι εμπλέκεται σε κάθε είδους συναισθηματική σχέση, είτε αυτή είναι ερωτική είτε φιλική ή η σχέση ανάμεσα σε έναν γονιό και το παιδί του. Πέρυσι ο Χόρχε Μπαράσας, ερευνητής του Κέντρου Νευροοικονομίας του Κολεγίου Κλερμόντ της Καλιφόρνιας, μέτρησε τα επίπεδα οξυτοκίνης στον εγκέφαλο εθελοντών ενώ αυτοί παρακολουθούσαν βίντεο με διάφορες ιστορίες, και διαπίστωσε ότι στις συγκινητικές φάσεις αυτά αυξάνονταν κατά 47%. «Αποδείξαμε για πρώτη φορά ότι η οξυτοκίνη αποτελεί την πρώτη φυσιολογική “υπογραφή” της ταύτισης» τόνιζε ο ερευνητής στη σχετική δημοσίευση.
Τον προηγούμενο χρόνο ερευνητές του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης δίνοντας σε εθελοντές να εισπνεύσουν την ορμόνη ενώ έπαιζαν τυχερά παιχνίδια είχαν αποδείξει ότι, εκτός από τα άλλα θετικά συναισθήματα που προκαλεί, η οξυτοκίνη ενισχύει το αίσθημα εμπιστοσύνης στον εαυτό μας και μειώνει τον φόβο. Ετσι εξηγείται ίσως το γεγονός ότι η ταύτισή μας με τους άλλους, η ικανότητα δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση τους και η διάθεσή μας να τους βοηθήσουμε, ανάγεται από άλλες επιστημονικές έρευνες σε έναν από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ευτυχία. Οπως γράφει ο Φρανς ντε Βάαλ, καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Εμορι, στο βιβλίο του «Η εποχή της ταύτισης», «το να βοηθά κάποιος κάποιον άλλον μπορεί τελικά να αποτελεί εγωιστική πράξη γιατί αυτός ο οποίος προσφέρει παίρνει από αυτή την πράξη μια άρρηκτα συνδεδεμένη ανταμοιβή. Αυτή είναι η ομορφιά της ταύτισης».
Δώστε νόημα στη ζωή σας
«Η ικανοποίηση είναι ένα υποπροϊόν της ζωής, το οποίο απαιτεί κάτι περισσότερο από την απλή επιδίωξη της ευτυχίας» έχει δηλώσει σε μια συνέντευξή της η Κάρολ Ριφ, καθηγήτρια Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν, σχολιάζοντας την εμμονή του σύγχρονου ανθρώπου με την αναζήτηση της ευτυχίας. «Εγώ πιστεύω ότι είναι χειρότερο να ξυπνάς το πρωί χωρίς να έχεις έναν μεγαλύτερο σκοπό στη ζωή σου παρά να ξυπνάς δυστυχισμένος. Το να αισθάνεται κάποιος απλώς ωραία είναι κακό μέτρο για την ποιότητα ζωής».
Οι έρευνες υποστηρίζουν την άποψή της: οι δεσμοί με φίλους και με την οικογένεια και η προσφορά βοήθειας προς τους άλλους αποδεικνύονται από τους πιο ισχυρούς παράγοντες της ευτυχίας- και αυτό όχι μόνο χάρη στην ταύτιση και την οξυτοκίνη αλλά και στο γεγονός ότι δίνουν ένα νόημα και έναν σκοπό στη ζωή. Ο αλτρουισμός και ο εθελοντισμός, σύμφωνα με τις μελέτες, βελτιώνουν τη διάθεση, ενισχύουν την αυτοεκτίμηση, συνδέονται με την καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία ενώ φαίνεται επίσης να ευνοούν τη μακροζωία.
Ενας σχετικός παράγοντας που έχει συνδεθεί με την ευτυχία και τη μακροζωία είναι το «να έχει κάποιος τον έλεγχο». Η πρώτη σχετική μελέτη- η οποία θεωρείται ορόσημο- έγινε το 1976 από τη διάσημη ψυχολόγο του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Ελεν Λάνγκερ σε ένα γηροκομείο. Η ερευνήτρια έδωσε σε μια ομάδα ηλικιωμένων μεγαλύτερο «έλεγχο» στην καθημερινότητά τους επιτρέποντάς τους να επιλέγουν πού θα δέχονταν τις επισκέψεις τους και αν και πότε θα παρακολουθούσαν τις ταινίες που προβάλλονταν για όλους τους ενοίκους. Επίσης τους είπε να διαλέξουν ένα φυτό και να αναλάβουν τη φροντίδα του. Σε μια άλλη ομάδα δεν έδωσε ανάλογες πρωτοβουλίες αλλά μόνο ένα φυτό λέγοντάς τους ότι θα το φρόντιζε το προσωπικό. Υστερα από ενάμιση χρόνο τα μέλη της πρώτης ομάδας ήταν πιο χαρούμενα και δραστήρια και παρουσίαζαν βελτίωση της υγείας τους, ενώ τα μισά μέλη της δεύτερης ομάδας είχαν πεθάνει.
ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
Το 1972 ο τότε βασιλιάς του βουδιστικού κρατιδίου του Μπουτάν είχε προτείνει ότι αντί να μετράμε την επιτυχία μέσω του πλούτου και του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) θα έπρεπε να θεωρούμε ως δείκτη της την «Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία». Εως σήμερα η πρότασή του δεν έχει υιοθετηθεί εκτός του Μπουτάν. Τελευταία όμως αρχίζει να αποκτά όλο και περισσότερο νόημα.
Αν και παλαιότεροι φιλόσοφοι και θεωρητικοί όπως οΑνταμ Σμιθκαι οΤζον Στιούαρτ Μιλ θεωρούσαν την επιδίωξη της ευτυχίας άρρηκτα συνδεδεμένη με το αντικείμενό τους, η πλειονότητα των σύγχρονων οικονομολόγων επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στα «ψυχρά» νούμερα παραβλέποντας τον ψυχολογικό ανθρώπινο παράγοντα. Η άποψη αυτή αρχίζει δειλά δειλά να αναθεωρείται. Τα οικονομικά της ευτυχίας αποτελούν μια νέα προσέγγιση, η οποία δεν προτείνει την κατάργηση των οικονομικών δεικτών όπως ο βασιλιάς του Μπουτάν αλλά τη συμπλήρωσή τους με μια ευρύτερη αντίληψη των εννοιών της κοινής ωφέλειας και της κοινωνικής πρόνοιας και με μετρήσεις που αντικατοπτρίζουν- μέσω μεγάλης κλίμακας ερευνών σε όλες τις χώρες- την προσωπική εκτίμηση των πολιτών για την ευημερία και την ευτυχία τους.
Καμία κοινή μέθοδος μέτρησης δεν έχει ωστόσο υιοθετηθεί έως σήμερα. ΟΝτάνιελ Κάνεμαν, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, ο οποίος το 1992 βραβεύτηκε με το Νομπέλ Οικονομίας, προτείνει την υιοθέτηση ενός «ελέγχου της εθνικής ευτυχίας». ΟΕϊντριαν Γουάιττου Πανεπιστημίου του Λέστερ της Βρετανίας μιλά για έναν «Δείκτη Ικανοποίησης από τη Ζωή», ενώ οΡούουτ Φεενχόφεν του Πανεπιστημίου του Ρότερνταμ συνδέει την οικονομία, την ευτυχία και το προσδόκιμο ζωής στον δείκτη «Ευτυχισμένα Χρόνια Ζωής». Το 2008 η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Ιnter-Αmerican Development Βank- ΙDΒ)
δημοσίευσε την πρώτη μεγάλη μελέτη που έχει διεξαχθεί από κεντρική τράπεζα για τα οικονομικά της ευτυχίας αξιολογώντας την κατάσταση στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική.
Οσο και αν οικονομικά είναι χρήσιμο, το βέβαιο είναι πάντως ότι το ΑΕΠ δεν συνδέεται με την ευτυχία.
Παρά το γεγονός ότι σε γενικές γραμμές οι πληθυσμοί των πλουσιότερων κρατών τείνουν να είναι ευτυχέστεροι από αυτούς των φτωχότερων, έρευνες έχουν δείξει ότι από κάποια τιμή και επάνω- ορισμένοι την τοποθετούν στα 15.000 δολάρια κατά κεφαλήν- το ΑΕΠ έχει ελάχιστη επιρροή στην ευτυχία των πολιτών.
Αυτό, υποστηρίζουν οι ειδικοί, οφείλεται σε έναν βαθμό στην τάση που έχουμε να προσαρμοζόμαστε στις νέες συνθήκες- καλές ή κακές- και να τις αφομοιώνουμε πολύ γρήγορα.
ΟΑλεν Παρντούτσι, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, έχει δείξει αυτή την τάση στο μικροοικονομικό επίπεδο. Στις έρευνές του διαπίστωσε ότι ύστερα από μια αύξηση στον μισθό τους οι άνθρωποι γρήγορα προσαρμόζονται και επανέρχονται στο προκαθορισμένο σημείο ευτυχίας τους, επιβεβαιώνοντας την παλαιότερη θεωρία του «ηδονιστικού ηλεκτρικού διαδρόμου» στον οποίο τρέχουμε κυνηγώντας την ευτυχία μας μόνο και μόνο για να ανακαλύψουμε ότι τελικά βρισκόμαστε συνεχώς στο ίδιο σημείο.
