Οταν διαβάζετε στο «ΒΗΜΑScience» τις λεζάντες των φωτογραφιών που αποτυπώνουν σε… μεγέθυνση τον μικρόκοσμο ο οποίος κρύβεται μέσα μας και γύρω μας, βλέπετε πολλές φορές να αναφέρεται το «μαγικό» εργαλείο το οποίο προσέφερε τις εντυπωσιακές εικόνες.«Η εικόνα αυτή ελήφθη με χρήση μικροσκοπίου φθορισμού»ή«με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σαρώσεως»ή «με συνεστιακό μικροσκόπιο»ή ακόμη και«με μικροσκόπιο με φωτισμό Νomarski». Είναι αλήθεια ότι κανονικά οι λεζάντες αυτές θα χρειάζονταν μια καινούργια τεράστια… επεξηγηματική λεζάντα, που θα ανέλυε τι εστί το κάθε μικροσκόπιο με το οποίο ελήφθη η εικόνα (κάτι που είναι αδύνατον να συμβεί στον περιορισμένο χώρο της εφημερίδας). Αποφασίσαμε λοιπόν να αφιερώσουμε σήμερα αυτό το κείμενο στα «μάτια»-προϊόντα της τεχνολογίας, τα οποία επιτρέπουν στους ανθρώπινους οφθαλμούς να κοιτούν τον αθέατο κόσμο, που είναι όμως εξίσου παρών και σημαντικός με εκείνον που αντικρίζουμε καθημερινά. Οπως θα διαβάσετε, από την πρώτη δημοσίευση μικροσκοπικής εικόνας κυττάρων αιώνες πριν ως σήμερα, η μικροσκοπία έχει κάνει… μεγάλα θαύματα σε πολλά πεδία της επιστήμης, προσφέροντάς μας ένα μοναδικό φωτογραφικό «άλμπουμ», που χωρίς αυτήν θα ήταν αδύνατον να υπάρξει. Η τεχνολογική πρόοδος που καλπάζει υπόσχεται μάλιστα να μας χαρίσει στα χρόνια που έρχονται λεπτομέρειες του κόσμου μας σε ακόμη μεγαλύτερη μεγέθυνση και με ακόμη καλύτερη ποιότητα εικόνας. Βάλαμε τα βασικά μικροσκόπια που χρησιμοποιούνται σήμερα στην επιστήμη… κάτωαπό το μικροσκόπιο ώστε να μην έχετε πλέον απορία όταν διαβάζετε λεζάντες στο «ΒΗΜΑScience», και όχι μόνο.
Τα «δώρα» της Φυσικής
«Τα μικροσκόπια αποτελούν ουσιαστικώς τα “δώρα” της Φυσικής προς τους άλλους τομείς της επιστήμης όπως η Βιολογία και η Ιατρική,διευκολύνοντας το έργο τους»σημειώνει στο «Βήμα» ο καθηγητής Βοτανικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ηλεκτρονικής Μικροσκοπίας κ.Ελ.Ελευθερίου. Το πρώτο τέτοιο «εργαλείο» το οποίο αποκάλυψε στους ειδικούς, αλλά μαζί με αυτούς και στην ανθρωπότητα έναν καινούργιο ολόκληρο κόσμο, πέρα από τον ορατό με γυμνό μάτι, ήταν το οπτικό μικροσκόπιο.
Τα οπτικά μικροσκόπια εφευρέθηκαν περίπου στα μέσα του 17ου αιώνα από διάφορους ερευνητές, οι οποίοι μάλιστα ήταν και κατασκευαστές αυτών των πρωτόλειων οργάνων. Η πρώτη δημοσιευμένη εργασία που έγινε με μικροσκόπιο ανήκει, όπως λέει ο κ. Ελευθερίου, σε έναν άγγλο ερευνητή, τον Ρόμπερτ Χουκ (η δημοσίευση έλαβε χώρα το 1665). Ο Χουκ έβαλε κάτω από ένα οπτικό μικροσκόπιο δικής του κατασκευής μια τομή από φελλό. Απεικόνισε για πρώτη φορά κύτταρα κάτω από μικροσκόπιο, τα οποία ονόμασε cells (cell αγγλιστί σημαίνει κελί, κυψέλη), ένας όρος που έμεινε στην Ιατρική και στη Βιολογία ως τις ημέρες μας. Στην εργασία του, τη διάσημη πλέον «Μicrographia», υπήρχε μεταξύ άλλων μια εικόνα που αποτελεί την πρώτη δημοσίευση μικροσκοπικής εικόνας κυττάρων.
Η μεγάλη «οπτική» οικογένεια
Η αρχή αυτή είχε σημαντική συνέχεια. Διαφορετικοί επιστήμονες επιδόθηκαν με ζήλο στη συνεχή βελτίωση των επιδόσεων του οπτικού μικροσκοπίου, το οποίο τελειοποιήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα. Τότε αποκαλύφθηκε ένας άγνωστος κόσμος που ξεφεύγει από τα μάτια μας. Ο κ. Ελευθερίου εξηγεί ότι η βασική αρχή λειτουργίας του οπτικού μικροσκοπίου είναι το φως που προέρχεται από κάποια λυχνία, και το οποίο συγκεντρώνεται από έναν συμπυκνωτή φακό επάνω στο παρασκεύασμα (οι ειδικοί το ονομάζουν αντικείμενο). Καθώς το φως περνά μέσα από το αντικείμενο δημιουργεί μια εικόνα με την αρχή της διάθλασης. Την εικόνα αυτή λαμβάνει ένας πρώτος φακός που είναι και μεγεθυντικός (ονομάζεται αντικειμενικός), ενώ στη συνέχεια την εικόνα του αντικειμενικού φακού παραλαμβάνει ο αποκαλούμενος προσοφθάλμιος φακός (είναι ο φακός στον οποίον κοιτάζει το μάτι του ερευνητή). Η μεγέθυνση που προκύπτει είναι το γινόμενο της διαθλαστικής ισχύος του αντικειμενικού επί του προσοφθάλμιου φακού. Τα οπτικά μικροσκόπια προσφέρουν σε ιδεατές συνθήκες μεγέθυνση που αγγίζει τις 1.500 φορές. Η εικόνα που παρέχουν είναι έγχρωμη, καθώς δημιουργείται με διάθλαση και απορρόφηση του φωτός, και έτσι το παρασκεύασμα εμφανίζεται όπως ακριβώς είναι σε ό,τι αφορά τα χρώματά του. Είναι επίσης σημαντικό ότι το συγκεκριμένο είδος μικροσκοπίου επιτρέπει την παρατήρηση νεκρών, αλλά με ειδικές συνθήκες και περιορισμούς, και ζώντων κυττάρων.«Για τον λόγο αυτόν έχει αποκτήσει και τόση αξία σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς της επιστήμης» σχολιάζει ο κ. Ελευθερίου.
Μικροσκόπιο φθορισμού
Με την πάροδο του χρόνου εμφανίστηκαν πολλοί προηγμένοι «συγγενείς» του κλασικού οπτικού μικροσκοπίου. Ενας εξ αυτών είναι το οπτικό μικροσκόπιο φθορισμού: στο συγκεκριμένο μικροσκόπιο το φως περνά μέσα από κάποια φθορίζουσα ουσία. Υπάρχουν πολλές τέτοιες φυσικές ουσίες στα κύτταρα που έχουν χαρακτηριστικό τους τον αυτοφθορισμό. Ωστόσο και οι επιστήμονες μπορούν κατά βούληση να χρησιμοποιήσουν φθορίζουσες ουσίες για να αποκαλύψουν τα σημεία που θέλουν σε διάφορα κύτταρα. «Πολλές φορές επισημαίνουμε μια ουσία που θέλουμε με ένα αντίσωμα, και σε αυτό το αντίσωμα προσκολλάμε ένα δεύτερο αντίσωμα,που φέρει μια φθορίζουσα ουσία.Μια τέτοια ευρέως διαδεδομένη φθορίζουσα ουσία είναι η φλουορεσκεΐνη.Η συγκεκριμένη τακτική ακολουθείται ευρέως στη Βιολογία αλλά και στην Ιατρική» λέει ο κ. Ελευθερίου. Τα μικροσκόπια φθορισμού εμφανίστηκαν μετά το 1950.
Πολωτικό μικροσκόπιο
Στη μεγάλη «οικογένεια» των οπτικών μικροσκοπίων ένα άλλο «μέλος» είναι το πολωτικό μικροσκόπιο. Στα πολωτικά μικροσκόπια κάτω από έναν συμπυκνωτή φακό υπάρχει ένα πρίσμα το οποίο αναλύει το φως σε δύο κάθετα πολωμένες ακτίνες- ονομάζονται τακτική και έκτακτη- εκ των οποίων διοχετεύεται μόνο η μία (η τακτική). Αν ουσίες που έχουν διπλοθλαστικότητα (διπλή διάθλαση) αναλύσουν την ακτίνα, τότε φαίνονται. Για τον λόγο αυτόν τα μικροσκόπια του συγκεκριμένου είδους χρησιμοποιούνται για την ανάλυση ουσιών με κρυσταλλικότητα (τέτοιες ουσίες συναντούμε πολύ συχνά στην Ορυκτολογία αλλά και στη Βιολογία).
Φωτισμός Νomarski
Ενα από τα κύρια «εργαλεία» οπτικής μικροσκοπίας που χρησιμοποιείται κατά κόρον στη Βιολογία είναι το μικροσκόπιο με φωτισμό Νοmarski. Ο συγκεκριμένος τύπος μικροσκοπίου δημιουργεί δύο ακτίνες, εκ των οποίων η μία περνά μέσα από το δείγμα, ενώ η άλλη εξωτερικώς. Οι δύο αυτές αναλύσεις συμβάλλουν στο να δημιουργηθεί τελικώς μια ανάγλυφη εικόνα, με αποτέλεσμα να φαίνονται δομές που δεν βλέπουμε υπό κανονικές συνθήκες, όπως ζωντανά κύτταρα που διαιρούνται. Ολα αυτά συμβαίνουν χωρίς να χρησιμοποιείται χρώση και χωρίς να υπάρχει κίνδυνος νέκρωσης των κυττάρων.
Συνεστιακό μικροσκόπιο
Το πιο σύγχρονο οπτικό μικροσκόπιο είναι το αποκαλούμενο συνεστιακό, το οποίο χρησιμοποιεί μια ακτίνα λέιζερ για ανάλυση του δείγματος. Η ακτίνα λέιζερ εστιάζει ακριβώς σε ένα επίπεδο μέσα στο κύτταρο και δημιουργεί μια εικόνα υψηλής ευκρίνειας η οποία διοχετεύεται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή προκειμένου να προβληθεί. Το πλεονέκτημα αυτού του μικροσκοπίου είναι ότι μπορεί να κάνει οπτικές τομές, όπως ονομάζονται, σε διαφορετικά επίπεδα ενός κυττάρου και τελικώς να παραχθεί ένα σύνθετο οπτικό προϊόν που είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού όλων των μεμονωμένων εικόνων, παρουσιάζοντας κύτταρα με άκρως αναλυτική διαστρωμάτωση. Το συνεστιακό μικροσκόπιο, σύμφωνα με τον κ. Ελευθερίου, μπορεί να παράσχει άκρως εντυπωσιακές εικόνες, αφού με χρήση ειδικών χρωστικών οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να δώσουν διαφορετικό χρώμα στις ποικίλες δομές ενός κυττάρου. Για παράδειγμα, κατά την κυτταρική διαίρεση μπορούν να αποτυπωθούν με ξεχω ριστό χρώμα όχι μόνο τα χρωμοσώματα, αλλά ακόμη και τα νήματα που τα κινούν, οι μικροσωληνίσκοι ή ίνες της ατράκτου, όπως ονομάζονται.
Το οπτικό μικροσκόπιο, σύμφωνα με τον κ.Αν.Μάνθο, καθηγητή Ιστολογίας-Εμβρυολογίας και πρύτανη του ΑΠΘ, ο οποίος έχει διατελέσει μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ηλεκτρονικής Μικροσκοπίας, αποτελεί ένα άκρως πολύτιμο εργαλείο σε ό,τι αφορά την κάλυψη των αναγκών της καθημερινότητας στην Ιατρική.«Το κλασικό οπτικό μικροσκόπιο μπορεί με χρήση πολλών και διαφορετικών τεχνικών που απαιτούν ειδική προετοιμασία του ιστού ή με χρήση διαφορετικών προσαρτημάτωννα δώσει ακόμη και εξειδικευμένα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο οπτικό μικροσκόπιο η μέθοδος της ανοσοϊστοχημείας με την οποία καθίσταται δυνατόν να εντοπιστούν συγκεκριμένα στοιχεία του κυττάρου σε μοριακό επίπεδο. Η οπτική μικροσκοπία λοιπόν, έτσι όπως έχει εξελιχθεί,καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα της καθημερινότητάς μας».
Τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια
Ποιους τομείς δεν καλύπτει η οπτική μικροσκοπία; Τους τομείς της πολύ εξειδικευμένης διαγνωστικής αλλά και της βαθιάς έρευνας. Σε αυτό το επίπεδο πλέον εισέρχεται δυναμικά, όπως αναφέρει ο κ. Μάνθος, το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, το οποίο έχει τεράστιες δυνατότητες μεγέθυνσης. «Με το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μπορούμε να δούμε τη μορφολογία του κυττάρου αλλά και τα συστατικά του, ακόμη και τα μικροσυστατικά του,με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια».
Η βασική διαφορά των ηλεκτρονικών μικροσκοπίων από τα οπτικά είναι ότι για την ανάλυση των διαφόρων μορφών δειγμάτων χρησιμοποιούν ηλεκτρόνια αντί για φως. Παράλληλα, τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια προσφέρουν πολύ μεγαλύτερη μεγέθυνση από τα οπτικά. Οπως προαναφέρθηκε, σε ιδεατές συνθήκες ένα οπτικό μικροσκόπιο μπορεί να μεγεθύνει το δείγμα περί τις 1.500 φορές· ο περιορισμός που δεν επιτρέπει μεγαλύτερη μεγέθυνση οφείλεται στο μήκος κύματος του φωτός, επειδή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν μήκη κύματος κάτω από το όριο του ορατού φάσματος. Τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια όμως ξεπερνούν αυτόν τον σκόπελο καθώς βασίζονται σε ηλεκτρόνια, τα οποία έχουν πολύ μικρότερο μήκος κύματος. Ετσι, παρέχουν μεγέθυνση μεγαλύτερη από 500 χιλιάδες φορές, αλλά και πολύ καλύτερη ανάλυση (διακριτική ικανότητα όπως ονομάζεται) σε σχέση με τα οπτικά μικροσκόπια: ένα οπτικό μικροσκόπιο μπορεί να αναλύσει ως 0,1 ως 0,2 μικρά ενώ ένα ηλεκτρονικό παρέχει 1.000 φορές καλύτερη ποιότητα εικόνας.
Μπορεί όλα αυτά να… φαίνονταικυριολεκτικώς- άκρως εντυπωσιακά, αλλά και το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο συνδέεται με περιορισμούς: κατ΄ αρχάς προσφέρει μόνο ασπρόμαυρες εικόνες (όλες οι έγχρωμες εικόνες που βλέπουμε κατά καιρούς να αποδίδονται σε ηλεκτρονικά μικροσκόπια έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία με χρώση τόσο για να είναι πιο ελκυστικές όσο και για να γίνονται πιο διακριτές οι λεπτομέρειές τους κυρίως στα λιγότερο… εξασκημένα μάτια). Παράλληλα μπορεί να αναλύσει δείγματα αποκλειστικώς νεκρωμένων κυττάρων. Και αυτό διότι «βλέπει» μόνο κύτταρα που έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία η οποία συνεπάγεται τον θάνατό τους και συγχρόνως λειτουργεί σε κενό αέρος. Τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια χρησιμοποιούνται σε πολλούς τομείς της επιστήμης, όπως στην Ιατρική, όπου γίνεται ευρεία χρήση τους, αφού οι ειδικοί μπορούν να δουν λεπτομέρειες και διαφορές στη δομή των κυττάρων (π.χ. διαχωρίζουν φυσιολογικά από καρκινικά κύτταρα).
Αναλυτικό ηλεκτρονικό
Και τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια απέκτησαν με την πάροδο του χρόνου πιο εξελιγμένους «συγγενείς». Ενας εξ αυτών είναι το αναλυτικό ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, το οποίο παρέχει πληροφορίες για τη σύσταση των κυττάρων. Για παράδειγμα, σε μια τομή κυττάρου που αναλύεται μπορεί να δείξει συγκέντρωση ενός στοιχείου, μιας ένωσης, που μπορεί να είναι και βιολογικώς επικίνδυνη. Η όλη διαδικασία διεξάγεται με τη χρήση μιας συσκευής που προσαρτάται στο κοινό ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Ηλεκτρονικό σάρωσης
Στα ηλεκτρονικά μικροσκόπια νεότερης γενεάς περιλαμβάνεται επίσης το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης, το οποίο δημιουργεί ανάγλυφη εικόνα. Το μικροσκόπιο αυτό δεν δίνει πληροφορίες για το εσωτερικό του κυττάρου, αλλά περιγράφει με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια την εξωτερική δομή του, μέσω της χρήσης μιας δέσμης ηλεκτρονίων που σαρώνει τις διάφορες επιφάνειες του κυττάρου ή οποιουδήποτε άλλου αντικειμένου, ύστερα από κατάλληλη προεργασία. Στον τομέα της Ιατρικής τέτοιου είδους μικροσκόπια είναι πολύ χρήσιμα στην Οδοντιατρική, δημιουργώντας μια ανάγλυφη εικόνα των δοντιών, αλλά και στην Ορθοπεδική, προσφέροντας εξονυχιστική απεικόνιση της μορφολογίας των οστών. Στη Φυσική τα σαρωτικά μικροσκόπια χρησιμοποιούνται συχνά για την απεικόνιση της μορφολογίας των μετάλλων, ενώ τέτοιου είδους εργαλεία τίθενται ακόμη και στην υπηρεσία του περιβάλλοντος, αποτυπώνοντας ως και την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Μικροσκόπια ατομικών δυνάμεων
Μια νέα κατηγορία μικροσκοπίας η οποία έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια αφορά το μικροσκόπιο ατομικών δυνάμεων, το οποίο μπορεί να «δει» σε επίπεδο ατόμου και αποτελεί πολύ χρήσιμο εργαλείο σε τομείς όπως η Φυσική, αλλά και οι βιοϊατρικές επιστήμες. Τέτοιου είδους μικροσκόπια, όπως εξηγεί ο κ. Μάνθος, βασίζονται σε μια εντελώς διαφορετική λογική, αλλά δεν είναι ευρέως διαδεδομένα τόσο λόγω κόστους όσο και επειδή δεν είναι ακόμη εξοικειωμένοι πολλοί ερευνητές, τουλάχιστον στη χώρα μας, μαζί τους.«Σε κάθε περίπτωση το μικροσκόπιο ατομικών δυνάμεων φαίνεται να δημιουργεί νέες προοπτικές.Ουσιαστικώς ανοίγει καινούργιους δρόμους στο να επιτυγχάνουν οι επιστήμονες μεγαλύτερες μεγεθύνσεις χωρίς να απαιτούνται ειδικές επεξεργασίες των ιστών όπως σήμερα».
Στα ατομικά μικροσκόπια δεν χρειάζεται να γίνουν τομές στους ιστούς προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ένα πολύ μικρό δείγμα τους, όπως συμβαίνει με την οπτική και την ηλεκτρονική μικροσκοπία. Ο ιστός εισάγεται αυτούσιος και ο ερευνητής πλησιάζει σε αυτόν την ερευνητική κορυφή του μικροσκοπίου, δημιουργώντας εικόνα σε τρεις διαστάσεις, με πολύ μεγάλη μεγέθυνση.
Με παρόμοιο τρόπο βέβαια λειτουργεί και το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης, το οποίο μπορεί να δείξει τη μορφολογία της επιφάνειας ενός ιστού. Ωστόσο στο μικροσκόπιο σάρωσης ο ιστός πρέπει να απονεκρωθεί και να περάσει από ειδική επεξεργασία, κάτι που δεν χρειάζεται να συμβεί με το ατομικό μικροσκόπιο, το οποίο δείχνει και ζώντα κύτταρα χωρίς προηγούμενη επεξεργασία. «Μελλοντικά πιστεύεται ότι το ατομικό μικροσκόπιο θα μπορεί να δίνει εικόνα και εσωτερικών επιφανειών των κυττάρων χωρίς επεξεργασία και όχι μόνο εξωτερικών όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή»σημειώνει ο κ. Μάνθος. Σύμφωνα με τον πρύτανη του ΑΠΘ τα ατομικά μικροσκόπια παρά τις μεγάλες υποσχέσεις που δίνουν δεν παρέχουν, τουλάχιστον ακόμη, ποιότητα εικόνας που να ικανοποιεί πλήρως. «Οι μεγεθύνσεις και οι λεπτομέρειες που μπορούμε να δούμε με ένα ηλεκτρονικό μικροσκόπιο είναι μοναδικές,τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα. Υπάρχει όμως σημαντική προοπτική με τα μικροσκόπια ατομικών δυνάμεων».
Μια τεχνολογία που «τρέχει»
Γενικώς η εξέλιξη των μικροσκοπίων αφορά κυρίως τη δημιουργία νέων προσαρτημάτων, τα οποία χρησιμοποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες προκειμένου να εξαχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Σε όλα αυτά σημαντική χείρα βοηθείας δίνουν οι ολοένα και πιο εξελιγμένοι υπολογιστές, οι οποίοι προσφέρουν συνεχώς καλύτερες εικόνες. Ετσι, ένα προχωρημένο μικροσκόπιο μπορεί πλέον να παράσχει με προσάρτηση των κατάλληλων συσκευών όλες τις υπηρεσίες των μικροσκοπίων της κατηγορίας του.
Τα εξελιγμένα μικροσκόπια, τόσο τα οπτικά όσο και τα ηλεκτρονικά, έχουν μεγάλο κόστος, το οποίο αγγίζει αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Σε ό,τι αφορά τον όγκο, τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια είναι πιο ογκώδη από τα οπτικά. Το μεγαλύτερο σε όγκο οπτικό μικροσκόπιο είναι το συνεστιακό, το οποίο φέρει και μια μονάδα αργού η οποία παράγει τη δέσμη λέιζερ. Σε γενικό πλαίσιο στη χώρα μας, όπως τονίζει ο κ. Μάνθος, δεν υπάρχουν ηλεκτρονικά μικροσκόπια στα απλά διαγνωστικά κέντρα.«Τα πανεπιστήμια διαθέτουν ηλεκτρονικά μικροσκόπια και καλύπτουν τις ερευνητικές,αλλά ακόμη πολλές φορές και τις διαγνωστικές ανάγκες,που μπορεί να δημιουργηθούν σε διαγνωστικά κέντρα που δεν έχουν εξοπλιστεί με αυτά τα εργαλεία».
Σύμφωνα με τον κ. Ελευθερίου μέσα τουλάχιστον στις επόμενες δύο δεκαετίες δεν φαίνεται ότι θα «γεννηθούν» μικροσκόπια πλήρως διαφορετικής φιλοσοφίας από αυτά των γνωστών… οικογενειών, αλλά, όπως όλα δείχνουν, η επιστήμη θα στραφεί στη δημιουργία ολοένα και πιο εξελιγμένων μοντέλων των ήδη υπαρχουσών διατάξεων. Ο καθηγητής Βοτανικής τονίζει πάντως ότι ο τομέας της μικροσκοπίας λύνει πάρα πολλά προβλήματα σε ένα ευρύ φάσμα επιστημών, τόσο σε ερευνητικό όσο και σε διαγνωστικό επίπεδο.«Τα μικροσκόπια αποτελούν πλέον έναν πολύτιμο συνεργάτη τόσο των ιατρικών κέντρων όσο και των εργαστηρίων των φυσικών επιστημών».
Ετσι όπως τρέχουν οι εξελίξεις, μας διαβεβαιώνουν οι ειδικοί, τα μικροσκόπια αιχμής του σήμερα, μετατρέπονται γρήγορα σε τεχνολογίες του χθες, με αποτέλεσμα να χρειάζονται πολύ συχνά νέα προσαρτήματα, ή ακόμη και αντικατάσταση. Σε κάθε περίπτωση η μικροσκοπία από την ημέρα της «γέννησής» της έδειξε το αύριο στην επιστήμη. Και μόνο μαζί της μπορούν πλέον οι ερευνητές να ονειρεύονται το… μεθαύριο!
