Τι σχέση μπορεί να έχει το «σωσίβιο» της κοιλιάς με την αντιμετώπιση μιας εν δυνάμει θανατηφόρου αναπνευστικής νόσου, της πνευμονικής ίνωσης; Πολύ μεγάλη, όπως αποδεικνύει ένα ελληνικό επίτευγμα ειδικών της Πανεπιστημιακής Πνευμονολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης. Η «εκμετάλλευση» του λίπους της κοιλιακής χώρας ενός ασθενούς με πνευμονική ίνωση οδήγησε στην εξαγωγή πολύτιμων ενηλίκων βλαστικών κυττάρων, τα οποία στη συνέχεια εγχύθηκαν από τους γιατρούς στους βρόγχους του ιδίου ασθενούς προκειμένου να μπει ένα «φρένο» στην εξέλιξη της σοβαρής νόσου του. Εντός δέκα λεπτών τα βλαστικά κύτταρα είχαν φθάσει στον στόχο τους με χρήση βρογχοσκοπίου, ενώ την επόμενη ημέρα ο ασθενής επέστρεψε στο σπίτι του. Μέσα στους επόμενους μήνες αναμένεται να καταγραφούν τα ακριβή αποτελέσματα της θεραπείας στον οργανισμό του. Σε κάθε περίπτωση η παγκόσμια αυτή πρωτιά με ελληνική υπογραφή που αφορά χρήση βλαστικών κυττάρων για την αντιμετώπιση ενός αναπνευστικού νοσήματος εκτιμάται ότι ανοίγει νέους δρόμους, οι οποίοι μελλοντικά αναμένεται να οδηγήσουν πολύ περισσότερα άτομα και με άλλες ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος, όπως η κυστική ίνωση και η χρονία αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), στο να… αναπνεύσουν πιο ελεύθερα. Μια… ανάσα ζωής που οι ασθενείς θα χρωστούν σε εκείνο το «μαξιλαράκι» λίπους το οποίο χάρη στην επιστημονική γνώση και φαντασία αποδεικνύεται τώρα ότι από εχθρός του οργανισμού μπορεί να μετατραπεί όχι μόνο σε σύμμαχό του αλλά κυριολεκτικώς σε… φάρμακο!
Η πρώτη σε παγκόσμιο επίπεδο ενδοβρογχική έγχυση βλαστοκυττάρων για την αντιμετώπιση ενός αναπνευστικού νοσήματος έγινε πραγματικότητα πριν από περίπου τρεις εβδομάδες και συγκεκριμένα στις 8 Οκτωβρίου. Ο καθηγητής Πνευμονολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ.Δ. Μπούροςκαι ο ειδικευόμενος πνευμονολόγος κ.Αργ.Τζουβελέκης ενέχυσαν στους βρόγχους ενός 65χρονου ασθενούς από την Αθήνα ο οποίος έπασχε από ιδιοπαθή πνευμονική ίνωση και πνευμονικό εμφύσημα ενήλικα βλαστικά κύτταρα που προέρχονταν από τον ίδιο τον λιπώδη ιστό του και ελπίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα επιτύχουν καλύτερη αντιμετώπιση της νόσου του. Η ακριβής αποτύπωση των αποτελεσμάτων σχετικά με την επιτυχία της διαδικασίας αναμένεται μέσα στο προσεχές εξάμηνο.
Τι είναι η πνευμονική ίνωση
Η πνευμονική ίνωση αποτελεί μια ειδική μορφή χρονίας νόσου του πνεύμονα που χαρακτηρίζεται από αντικατάσταση του φυσιολογικού πνεύμονα με ινώδη ιστό καταλήγοντας σταδιακά στην ουλοποίησή του. Η πιο συχνή μορφή πνευμονικής ίνωσης είναι η λεγόμενη ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση. Πρόκειται για νόσο αγνώστου αιτιολογίας που προσβάλλει τον διάμεσο χώρο του πνεύμονα (χώρος μεταξύ των κυψελίδων και των αγγείων) και η οποία δεν είναι λοιμώδης, δεν μεταδίδεται δηλαδή από άνθρωπο σε άνθρωπο, ούτε κακοήθης (καρκίνος). Ανήκει σε μια κατηγορία περίπου 200 νοσημάτων που λέγονται διάμεσες πνευμονοπάθειες, εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα και μπορούν να καταλήξουν σε πνευμονική ίνωση. Η ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση προσβάλλει περίπου 5 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, εκ των οποίων 40.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο, ενώ η συχνότητά της αυξάνεται διαρκώς (10-20 νέα περιστατικά ανά 100.000 πληθυσμού ετησίως).
Οπως μάλιστα σημειώνει ο κ. Μπούρος στο «Βήμα», κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περί τις 100 νέες περιπτώσεις της νόσου στη χώρα μας, ενώ εκτιμάται ότι ο αριθμός των ασθενών είναι πολύ μεγαλύτερος.«Οι περισσότεροι από τους ασθενείς λόγω των μη ειδικών συμπτωμάτων της νόσου – εκδηλώνεται με δύσπνοια και ξηρό βήχα, που αποτελούν συμπτώματα πολλών αναπνευστικών νοσημάτων, ενώ κάποιες φορές εμφανίζονται επίσης πληκτροδακτυλία (ανώδυνη διόγκωση στην επονομαζόμενη κοίτη των νυχιών στα δάχτυλα,τα οποία μοιάζουν με πλήκτρα τυμπάνου), απώλεια βάρους, ανορεξία και αδυναμία – καταλήγουν στον ειδικό όταν πια βρίσκονται σε πολύ προχωρημένη κατάσταση και έχουν ανάγκη οξυγόνου και μεταμόσχευσης πνεύμονα».Τα κύρια «θύματα» της ιδιοπαθούς πνευμονικής ίνωσης, η οποία, σύμφωνα με μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες, αποτελεί την πιο συχνή από τις διάμεσες νόσους των πνευμόνων, είναι άνδρες καπνιστές, ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών (με σχεδόν διπλάσια συχνότητα από τις γυναίκες).
Η μέση επιβίωση των ασθενών είναι τρία ως πέντε χρόνια από τη στιγμή της διάγνωσης και δυστυχώς η πρόγνωση της νόσου είναι παρόμοια με εκείνη του καρκίνου του πνεύμονα. Οι ασθενείς καταλήγουν είτε από την ίδια τη νόσο (αναπνευστική ανεπάρκεια) είτε από επιπλοκές της (πνευμονική υπέρταση, μικροβιακές λοιμώξεις, καρκίνος του πνεύμονα). Τελευταία δεδομένα έχουν αναδείξει μια σειρά δυνητικούς παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση ιδιοπαθούς πνευμονικής υπέρτασης, όπως το κάπνισμα, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, διάφορες ιογενείς λοιμώξεις και η έκθεση σε χημικές ουσίες του εργασιακού περιβάλλοντος, σε σκόνη και σε βαρέα μέταλλα.
Οι φαρμακευτικές θεραπείες που χρησιμοποιούνται σήμερα για την αντιμετώπιση της νόσου δεν κρίνονται ως ιδιαιτέρως αποτελεσματικές και για τον λόγο αυτόν συστήνεται μεταμόσχευση πνεύμονα, η οποία έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί τη μόνη προσέγγιση που επιμηκύνει σημαντικά την επιβίωση των ασθενών. Ωστόσο είναι γνωστό το πρόβλημα με την έλλειψη μοσχευμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο και έτσι αναζητούνται επειγόντως άλλες λύσεις στη «μάχη» με την πνευμονική ίνωση.
Σωτήριο λίπος
Μια τέτοια αναπάντεχη για όλους εμάς- όχι όμως και για τους επιστήμονες- λύση φαίνεται να αποτελεί ο λιπώδης ιστός. Πρόκειται για έναν ιστό που βρίθει ενηλίκων βλαστικών κυττάρων, κάτι που γνωρίζουν πλέον κα λά οι ειδικοί- δεν είναι τυχαίο ότι ως σήμερα βλαστικά κύτταρα του λιπώδους ιστού έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση πλειάδας νοσημάτων όπως το Πάρκινσον, ο διαβήτης τύπου 2, οι συγγενείς καρδιοπάθειες, η οστεοαρθρίτιδα, αλλά και για την επούλωση ουλών του δέρματος και για αισθητικές επεμβάσεις προσθετικής στήθους στις γυναίκες.
Χάρη στον μικρό «θησαυρό» βλαστικών κυττάρων που κρύβει ο λιπώδης ιστός επελέγη και ως βάση της θεραπείας του 65χρονου ασθενούς, σύμφωνα με τον κ. Μπούρο. «Ο συγκεκριμένος ιστός υπάρχει σε μεγαλύτερες ποσότητες στους ενηλίκους σε σύγκριση με οποιονδήποτε άλλον και ειδικά στην κοιλιακή χώρα, διασφαλίζοντας ικανοποιητικό βαθμό βλαστοκυττάρων ανά μονάδα όγκου. Ετσιοι μεγάλες ποσότητες βλαστοκυττάρων που απομονώνονται από τον λιπώδη ιστό έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεται να καλλιεργηθούν στο εργαστήριο για μεγάλο διάστημα προκειμένου να παραχθεί επαρκής αριθμός κυττάρων για χρήση στην κλινική πράξη» εξηγεί ο καθηγητής. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τα ενήλικα βλαστικά κύτταρα που απομονώνονται από τον λιπώδη ιστό είναι 1.000 φορές περισσότερα από εκείνα που απομονώνονται ανά μονάδα όγκου από τον μυελό των οστών. Λόγω του μεγάλου αριθμού τους δεν χρειάζονται καλλιέργεια στο εργαστήριο παρά μόνο απομόνωση, επεξεργασία με ένα ειδικό μέσο και στη συνέχεια είναι έτοιμα για έγχυση στον ασθενή. Είναι παράλληλα άκρως σημαντικό ότι η λήψη των κυττάρων δεν συνδέεται με ιδιαίτερη ταλαιπωρία (όπως συμβαίνει με τη λήψη κυττάρων από άλλα σημεία, όπως ο μυελός των οστών, για την οποία απαιτείται παρακέντηση). Η απομόνωση γίνεται με απλές σχετικώς διαδικασίες, όπως η λιποαναρρόφηση με τοπική αναισθησία, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα του ασθενούς.
Τα κύτταρα που χρησιμοποιήθηκαν στον 65χρονο ο οποίος διεγνώσθη με ιδιοπαθή πνευμονική ίνωση πριν από δυόμισι χρόνια ανήκαν στον ίδιο- είχαν ληφθεί τρεις μήνες πριν από την έγχυσή τους με τη μέθοδο της λιποαναρρόφησης από ειδικούς στην Αθήνα και είχαν αποθηκευθεί σε υγρό άζωτο. Το γεγονός ότι τα κύτταρα ήταν του ιδίου του ασθενούς λύνει, όπως υπογραμμίζει ο κ. Μπούρος, πολλά ζητήματα τόσο από ιατρικής όσο και από βιοηθικής απόψεως:«Κατ΄ αρχάς δεν υπάρχει κίνδυνος απόρριψης των μεταμοσχευθέντων κυττάρων από τον οργανισμό,ενώ παράλληλα λύνονται και ηθικά ζητήματα τα οποία διέπουν τη χρήση εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων». Αφού έγινε ο απαραίτητος ποιοτικός έλεγχος στην Τράπεζα Αρχέγονων Κυττάρων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, όπου φυλάσσονταν τα βλαστοκύτταρα, ένα μέρος τους χορηγήθηκε άμεσα ενδοφλεβίως στον ασθενή. Τρεις μήνες μετά την πρώτη χορήγηση η κατάστασή του είχε σταθεροποιηθεί και μάλιστα παρατηρήθηκε μια οριακή βελτίωση.
Κατ΄ ευθείαν στον στόχο
Στη συνέχεια, προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα, πραγματοποιήθηκε στις 8 Οκτωβρίου δεύτερη χορήγηση βλαστοκυττάρων απευθείας στον πνεύμονα του ασθενούς με τη μέθοδο της βρογχοσκόπησης. Ο καθηγητής διευκρινίζει ότι«είδαμε χάρη σε σήμανση που είχαμε κάνει στα κύτταρα με ραδιοϊσότοπο ότι μέσω της ενδοφλέβιας χορήγησης αρκετά από αυτά δεν έφθαναν στον τελικό επιθυμητό προορισμό. Ετσιπροχωρήσαμε στη δεύτερη έγχυση, η οποία αυτή τη φορά ήταν ενδοβρογχική- έγινε, δηλαδή, με διεξαγωγή βρογχοσκόπησης στις περιοχές της επιθηλιακής βλάβης.Με αυτόν τον τρόπο όλα τα κύτταρα έφθασαν κατ΄ ευθείαν στο σημείο-στόχο και παρέμειναν εκεί». Η όλη διαδικασία ήταν καλά ανεκτή από τον ασθενή, ο οποίος την επόμενη ημέρα επέστρεψε σπίτι του σε ικανοποιητική κατάσταση. Σε περίπου έναν μήνα αναμένεται να χορηγηθεί μια τρίτη δόση των κυττάρων στον 65χρονο και μέσα στους επόμενους μήνες οι ειδικοί θα προχωρήσουν σε ενδελεχή εξέταση ώστε να αποδειχθεί τι έχει επιτευχθεί από τη διεξαγωγή της διαδικασίας.
Πώς θα γίνει όμως αυτή η ενδελεχής εξέταση; Το επόμενο βήμα είναι το να «δουν» οι επιστήμονες σε συνεστιακό μικροσκόπιο το πώς ακριβώς διαφοροποιείται το κάθε κύτταρο. Σύμφωνα με τον κ. Μπούρο, ένα πολύ εξελιγμένο μικροσκόπιο αναμένεται μέσα στο επόμενο διάστημα να «εγκατασταθεί» στη Σχολή Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του Πανεπιστημίου Αλεξανδρούπολης. Με την κατάλληλη τροποποίηση το μικροσκόπιο αυτό θα αποκτήσει τα χαρακτηριστικά που επιθυμούν οι ερευνητές και ελπίζουν ότι σε μερικούς μήνες θα μπορούν να έχουν καθαρή live απεικόνιση σχετικά με το τι γίνονται τα βλαστικά κύτταρα μετά την έγχυσή τους στους πνεύμονες. Ελπίζεται πάντως ότι τα ενήλικα βλαστικά κύτταρα του λιπώδους ιστού θα διαφοροποιηθούν σε κυψελιδικά επιθηλιακά κύτταρα, έτσι όπως έχει προκύψει ότι συμβαίνει και από πειράματα. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι η ενδοβρογχική έγχυση βλαστοκυττάρων στα σημεία της επιθηλιακής βλάβης και ινογένεσης των πνευμόνων θα εξασφαλίσει επαρκή αριθμό κυττάρων με αναγεννητική ικανότητα, τα οποία θα πυροδοτήσουν μέσω της διαφοροποίησής τους σε κυψελιδικά επιθηλιακά κύτταρα μια διαδικασία φυσιολογικής επούλωσης της βλάβης στους πνεύμονες.
Τον πρώτο αυτόν ασθενή αναμένεται να ακολουθήσουν και άλλοι. Οι ερευνητές βρίσκονται ήδη στη διαδικασία τελικών εγκρίσεων με στόχο την έναρξη σε περίπου έναν μήνα μιας πιλοτικής μελέτης σε άλλους δέκα ασθενείς με πνευμονική ίνωση. Παράλληλα με τους έλληνες ειδικούς τη διαδικασία θα διεξαγάγουν και συνάδελφοί τους από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ σε ισάριθμους ασθενείς (το ελληνικό κέντρο συνεργάζεται με τους ειδικούς του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, το οποίο θεωρείται κορυφαίο σε ό,τι αφορά την πνευμονική ίνωση στις ΗΠΑ).
Η συγκεκριμένη μέθοδος υπόσχεται πάντως πολλά και για άλλες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, όπως η κυστική ίνωση, η χρονία αποφρακτική πνευμονοπάθεια και οι βρογχοεκτασίες (συγγενείς ή επίκτητες βλάβες των βρόγχων), τονίζει ο κ. Μπούρος. Ας ελπίσουμε αυτή η παγκόσμια πρώτη να έχει εξίσου επιτυχημένη συνέχεια προς όφελος εκατομμυρίων ασθενών.
