«Oλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι» λέει ο δάσκαλος στα παιδιά, αλλά εκείνα διαισθάνονται το φαύλον της θεωρίας την πρώτη κιόλας φορά που τα βάζει στη γραμμή: «Οι ψηλοί μπροστά!». Από τότε κι έπειτα, το «μαρτύριο του κοντού» δυναστεύει σισύφεια τον τελευταίο της γραμμής, σε όλη του τη ζωή, ακόμη κι αν το πείσμα του τον αναδείξει σε Ναπολέοντα. Αλλά, έχει ο καιρός γυρίσματα: Σύμφωνα με εργασία που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, η δαρβίνεια εξέλιξη του ανθρώπου συνεχίζεται… προς το κοντύτερο!

Είναι κάθε γενιά ψηλότερη;

Η γενικευμένη αίσθηση μεταξύ των ανθρώπων είναι ότι «κάθε γενιά είναι ψηλότερη από την προηγούμενη». Αλλά γιατί; Και, είναι όντως έτσι; Ας ψάξουμε το θέμα, γυρίζοντας μόλις 4,4 εκατομμύρια χρόνια πίσω: Ο πιο πλήρης σκελετός πρώτου προγόνου του ανθρώπου που έχουμε είναι αυτός του Αrdipithecus ramidus,που ανακαλύφθηκε το 1994 στην Αιθιοπία. Ηταν ο σκελετός ενός θηλυκού ανθρωπίδηθηλυκού όπως και η κατά ένα εκατομμύριο χρόνια νεότερη συμπατριώτισσά του, Λούσι- που βαπτίστηκε από το τρέχον τεύχος της επιθεώρησης «Νature» όπου παρουσιάστηκε, Αρντι. Η Αρντι, λοιπόν, είχε κάτι ξεχωριστό: Χέρια και πόδια που της επέτρεπαν να κινείται άνετα και στα τέσσερα (πάνω στα δένδρα) και στα δύο (στη σαβάνα). Από τη μελέτη των ευρημάτων, οι επιστήμονες οδηγήθηκαν σε ένα απρόβλεπτο συμπέρασμα: «Γίναμε άνθρωποι»λόγω… μονογαμικότητας! Δηλαδή, οι αρσενικοί της φυλής της Αρντι που τολμούσαν να κατεβούν από το δένδρο και να φέρουν φρούτα και καρπούς από άλλες περιοχές έγιναν πιο περιζήτητοι γαμπροί από τους 4WD ανταγωνιστές τους, που απλά ερωτοτροπούσαν από κλαρί σε κλαρί. Αυτή η εξέλιξη έφερε τη μεταστροφή στη μονογαμικότητα, με τα θηλυκά να θέλουν πια «έναν και καλό» κουβαλητή για την οικογένεια. Είχε όμως και μια ακόμη συνέπεια: Το συχνό κατέβασμα στον ακάλυπτο χώρο έφερνε τους συζύγους αντιμέτωπους με τα μύρια σαρκοβόρα της σαβάνας, οπότε… απέμεναν ζωντανοί όσοι μπορούσαν να τρέχουν γρήγορα. Και, ποιοι τα κατάφερναν καλύτερα; Φυσικά οι ψηλότεροι από αυτούς, που είχαν μεγαλύτερη δρασκελιά. Ετσι, η φυσική επιλογή πρόκρινε το ψήλωμα ως κύριο παράγοντα διαιώνισης του ανθρώπινου είδους.

Τα βήματα αύξησης του ύψους μη φαντασθείτε, βέβαια, ότι ήταν στην αρχή αλματώδη: Από τα 1,22 μ. του Αrdipithecus ramidusφθάσαμε ύστερα από ένα εκατομμύριο χρόνια στα 1,53 μ. που ήταν οι ψηλότεροι Αustralopithecus afarensis(η φυλή της Λούσι). Στο επόμενο όμως ενάμιση εκατομμύριο χρόνια ο ρυθμός επιταχύνθηκε ραγδαία: Δύο εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα, εμφανίστηκε η μετεξέλιξη του ανθρώπου που είναι γνωστή ωςΗomo Εrectus,με οστά που δείχνουν ότι αυτός ο πρόγονός μας έφτανε αισίως τα 1,80 μ. ύψος! Γιατί; Διότι, όπως διατείνεται ο ανθρωπολόγος Οουν Λάβτζοϊ (Οwen Lovejoy), του αμερικανικού πανεπιστημίου Κent State, είχε επιτελεσθεί πλέον η μεταστροφή του ανθρώπου από καρποφάγο σε κατ΄ εξοχήν σαρκοφάγο και στην ανοιχτή σαβάνα «επιβίωναν μόνον οι καλοί κυνηγοί». Αρα, η καθημερινή άσκηση σε βάδην και τροχάδην έφερε και το ραγδαίο ψήλωμα από γενιά σε γενιά.

Μετά την κλιματική αλλαγή και τη «φυγή από την Αφρική»- πριν από 50.000 χρόνια περίπου- οι ψηλοί έγιναν ακόμη πιο περιζήτητοι, καθώς η φυλή χρειαζόταν αρχηγούς που μπορούσαν να «καθαρίσουν εύκολα» στις μονομαχίες με αρχηγούς άλλων φυλών. Φυλών που δεν ήταν απαραίτητα του ίδιου είδους με τις δικές μας σήμερα: ΟιCro-Μagnon(30.000 χρόνια πριν) είχαν το ίδιο ύψος με των τωρινών ανθρώπων αλλά ήταν και κατά 10% πιο μυώδεις, ενώ μια γυναίκα Νeaderthalθα κέρδιζε με άνεση τον Σβαρτσενέγκερ στο μπρα ντε φερ!

Η επιστροφή των κοντών
Θα αναρωτιέστε, ήδη, τι έγινε μετά την επικράτηση του Ηomo Sapiens και άρχισε το ύψος να μειώνεται. Πώς φτάσαμε να έχουμε στις τριήρεις της Αθήνας κωπηλάτες μέσου ύψους 1,67 μ.; Ο ανθρωπολόγος Μπάρι Μπόγκιν (Βarry Βogin), του βρετανικού πανεπιστημίου του Loughborough, πιστεύει ότι έχει την απάντηση:«Το ύψος έπεσε όταν οι άνθρωποι εντάχθηκαν σε πόλεις και κράτη.Για παράδειγμα,αφότου οι Αιγύπτιοι άρχισαν να καλλιεργούν τις όχθες του Νείλου,το ύψος τους μειώθηκε δραματικά. Τώρα πια δεν έτρωγαν την ποικιλία των τροφών που εύρισκαν παλιά,αλλά ό,τι καλλιεργούσαν για το κράτος και επέτρεπε ο Φαραώ». Οσο κι αν ακούγεται αυτό περίεργο, η ιστορία επαναλήφθηκε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Οταν το εμπόριο σου παρέχει τρόφιμα, προτιμάς να διαλέξεις από ό,τι σου προσφέρεται παρά να επιστρέψεις στον μόχθο του κυνηγιού και της ατομικής καλλιέργειας. Αλλά η ευκολία έχει αντίτιμο: Διαλέγεις αυτό που μπορείς να αγοράσεις, πράγμα που στις περισσότερες των εποχών ήταν το φθηνότερο! Ετσι, οι πολιτισμένοι πρόγονοί μας άρχισαν να τρώνε όλο και λιγότερο κρέας, όλο και περισσότερο ψωμί.

Πραγματικά μετρήσιμα δεδομένα για το ύψος των ανθρώπων έχουμε μόλις από το 800 μ.Χ. και μετά. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι ο γιος του «Πιπίνου του Κοντού», ο Καρλομάγνος, είχε ύψος 1,95 μ. Αλλά, μετά τις Σταυροφορίες ήρθε η κατρακύλα της αστυφιλίας: Το μέσο ύψος των στρατιωτών της Γαλλικής Επανάστασης, το 1700, ήταν μόλις 1,54 μ.! Η ίδια τραγική μείωση του ύψους καταγράφηκε και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, σε σημείο που δεν το φανταζόμαστε: Οι νυν μικροκαμωμένοι Ινδιάνοι Τσεγέν των ΗΠΑ, είχαν προγόνους ψηλότερους από τους κατακτητές τους! Συγκεκριμένα, το 1800- όταν ακόμη κυνηγούσαν βίσονες- μετρήθηκαν και βρέθηκαν ψηλότεροι από τους στρατιώτες του συνταγματάρχη Κάστερ.

Η αναστροφή της πτωτικής πορείας ήρθε μόνο μετά τη βιομηχανική επανάσταση και την επικράτηση της έννοιας του κοινωνικού κράτους. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα η Ολλανδία, της οποίας οι κάτοικοι ήταν πριν από δύο αιώνες 18 πόντους κοντύτεροι! Σήμερα, είναι οι δεύτεροι ψηλότεροι Ευρωπαίοι, με μέσο ύψος ανδρών 1,843 και γυναικών 1,702 μ.,

αμέσως μετά τους κατοίκους των Διναρικών Αλπεων (1,856 και 1,71 αντίστοιχα). Ραγδαία, επίσης, γνωρίζουμε ότι είναι πλέον και η αύξηση του ύψους των Ελλήνων: Το 2006 μετρήθηκε το μέσο ύψος των ηλικιών 18-26 στα 1,78 μ. Κοινωνική ανισότητα
Το ότι το ύψος παραμένει εφαλτήριο κοινωνικής επιτυχίας ακόμη και σε εποχές που δεν κυνηγούμε για τα προς το ζην είναι γνωστό, αλλά και παρουσιάστηκε εμπεριστατωμένα σε ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε μόλις τον Ιούνιο του 2009, στις ΗΠΑ. Στο «Βιβλίο των ψηλών» («Τhe Τall Βook»), η πανύψηλη Αριάν Κοέν (Αrianne Cohen) τριγυρίζει τον κόσμο ρωτώντας επώνυμους ψηλούς για το πώς κατορθώνουν να νέμονται το φιλέτο της επιτυχίας. Αναλύει κάθε λόγο που τους κάνει προτιμητέους από εργοδότες και συντρόφους, για να καταλήξει:«Το βιβλίο αυτό μιλάει για μια ψηλή επανάσταση.Η εξουσία στους ψηλούς!».

Επειτα από αυτό το ιδιότυπο μανιφέστο της «δικτατορίας του ύψους» φθάσαμε στις 19 Οκτωβρίου 2009 να λάβουμε μια ολότελα αλλόκοτη είδηση: Στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό της Ακαδημίας των ΗΠΑ Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences,δημοσιεύτηκε η μελέτη «Νatural selection in a contemporary human population», επί δύο γενεών Αμερικανίδων, που κατέληγε ότι οι απόγονοί τους θα είναι ελαφρά κοντύτεροι και παχύτεροι!

Πώς γίνεται αυτό; Πώς μπορεί η πιο καλοταϊσμένη χώρα να «χαμηλώσει υψόμετρο»; Η απάντηση είναι και εδώ απλή- και πρέπει να χτυπήσει και σε μας καμπανάκια: Η αγχωτική εργασία, το βιαστικό φαγητό και η ευκολία της κατανάλωσης «νόστιμων σκουπιδιών» αντί του μαγειρέματος ποιοτικών εδεσμάτων, ή η κατάποση ανθρακούχων αναψυκτικών αντί για γάλα, φέρνει το «σούρωμα» του σκελετού. Αν σε αυτά προσθέσουμε και την πραγματική πενία που φέρνει η οικονομική κρίση και η ανεργία, ε… δε θέλει και πολύ για να ξαναδώσουμε την εξουσία σε έναν κοντό Ναπολέοντα!

akafantaris@gmail.com