Ενα κυριακάτικο άρθρο των «Los Αngeles Τimes», της 17ης Μαΐου 2009, μιλούσε για την επιχειρηματική συμφωνία της καλιφορνέζικης «ΔΕΗ» (ονόματι Ρacific Gas & Εlectric Co.) με μια σχεδόν άγνωστη εταιρεία (την Solaren Corp.), για να προμηθεύεται από αυτήν ηλεκτρική ενέργεια 200 ΜW. Η πηγή τής εν λόγω ενέργειας οφείλει να είναι «καθαρή», ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της Πολιτείας του Σβαρτσενέγκερ για υποκατάσταση του ενός πέμπτου των ενεργειακών πόρων της από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως το 2012. Η είδηση δεν θα ήταν καν είδηση για μας αν η υποσχόμενη ενέργεια της Solaren δεν προερχόταν από… το Διάστημα.
Για να πιάσουμε την ιστορία από την αρχή, η μεγαλύτερη και καθαρότερη μορφή ενέργειας για τον πλανήτη μας γνωρίζουμε ότι είναι ο ζωοδότης Ηλιος. Θρονιασμένος στα 149.600.000 χιλιόμετρα μακριά μας, μας λούζει καθημερινά με τις ακτίνες του. Λίγο προτού φτάσει στην ατμόσφαιρά μας, η ηλιακή ακτινοβολία μετριέται στα 1.366 κιλοβάτ ανά τετραγωνικό μέτρο. Περνώντας όμως μέσα από τα συστατικά της ατμόσφαιρας και τα καιρικά φαινόμενα, φθάνει στο έδαφος φιλτραρισμένη και μειωμένη στα 250 βατ ανά τετραγωνικό μέτρο (κατά μέσο όρο). Αυτή η δυσανάλογα φτωχή ενέργεια φτάνει και περισσεύει ως σήμερα για τη δημιουργία και διατήρηση της ζωής στη Γη.
Η αξιοποίηση της θερμικής μορφής της από τον άνθρωπο στάθηκε αρκετή για να τον κάνει κυρίαρχο του πλανήτη και να τον φτάσει στο τωρινό τεχνολογικό του επίπεδο. Ομως η επικυριαρχία του γιγάντωσε και τις απαιτήσεις του: σήμερα, με συνολικό πληθυσμό 6,6 δισεκατομμυρίων, στραγγίζει τον πλανήτη από τα ενεργειακά του αποθέματα αφήνοντας και πάλι 2,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους χωρίς πρόσβαση σε καύσιμα και 1,6 δισεκατομμύρια χωρίς ηλεκτρισμό. Ως το τέλος του 21ου αιώνα- τότε που οι υδρογονάνθρακες θα έχουν στερέψει- θα υπάρχουν περίπου 10 δισεκατομμύρια άνθρωποι που θα απαιτούν ενέργεια. Παρ΄ όλη την τεχνολογική πρόοδο, παρ΄ όλες τις ελπίδες από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καύση υδρογόνου και πυρηνικά εργοστάσια, η πιθανότητα να έχουμε ακόμη μεγαλύτερο ενεργειακό έλλειμμα είναι ζοφερή. Τα πράγματα θα ήταν πολύ πιο ευοίωνα αν εμφανιζόταν ένας «νέος Προμηθέας» και μας έδινε την ενέργεια του Ηλιου αφιλτράριστη, με την ισχύ που έχει προτού υποστεί την όσμωση της ατμόσφαιρας. Πώς όμως;
Ασίμοφ καλεί Πεντάγωνο
Ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα ενός διαστημικού σταθμού συλλογής ηλιακών ακτίνων και αναμετάδοσης της ενέργειας στη Γη ήταν ο γνωστός συγγραφέας Ισαάκ Ασίμοφ, στο βιβλίο του «Reason», του 1941. Ωστόσο η περιγραφή του θα παρέμενε επιστημονική φαντασία αν δεν μεσολαβούσε η εφεύρεση του Αμερικανού Μπιλ Μπράουν (William C. Βrown) για τηλεμετάδοση ενέργειας μέσω μικροκυμάτων, την οποία επέδειξε επιτυχώς το 1964. Ο μετέπειτα αρχιμηχανικός των φωτοβολταϊκών πάνελ του διαστημικού προγράμματος Αpollo 11, Πίτερ Γκλέιζερ (Ρeter Glaser), συνδύασε αυτή τη δυνατότητα με το δυναμικό της «αγνής ηλιακής ενέργειας» που έφθανε έξω από τη γεώσφαιρα και παρουσίασε- το 1968-την πρόταση ενός συστήματος δορυφόρων που θα κινούνταν σε γεωσύγχρονη τροχιά (σε ύψος 36.000
χιλιομέτρων), συλλέγοντας τις ακτίνες του Ηλιου, μετατρέποντάς τες σε ηλεκτρομαγνητικά μικροκύματα και αναμεταδίδοντάς τες σε κεραίες-λήπτες της επιφάνειας της Γης, με τις οποίες θα συνδέονταν τα ηλεκτρικά δίκτυα.
Το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ και η ΝΑSΑ εξέτασαν αυτήν τη ιδέα στη δεκαετία του ΄70, αλλά ήταν η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ που διεξήγαγε το πρώτο σχετικό πείραμα, το 1994. Ακολούθησαν αρκετές μελέτες που ζύγισαν το εφικτό της κατασκευής και αξιοποίησης ενός τέτοιου συστήματος, για να φθάσουμε στην πιο επίσημη και σοβαρή έκθεση (βλ. http://spacesolarpower. files. wordpress. com/2007/11/final-sbspinterim-assessment-release-01. pdf), στις 10 Οκτωβρίου 2007, η οποία κατέληγε στο εξής:«Η γεωσύγχρονη τροχιά πλάτους ενός και μόνο χιλιομέτρου δέχεται τόση ηλιακή ενέργεια σε ένα μόλις έτος που ισοδυναμεί σχεδόν με το σύνολο των γνωστών ενεργειακών αποθεμάτων στη Γη σήμερα» . Και πρότεινε ως πεδίο δοκιμών τον ήδη υπάρχοντα Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Ποιος παρήγγειλε τη σύνταξη αυτής της καταλυτικής έκθεσης; Το αμερικανικό Πεντάγωνο! Το επίσημα δηλωμένο ενδιαφέρον του δεν ήταν για έναν νέο «Πόλεμο των άστρων», καθ΄ ότι οι ακτίνες μικροκυμάτων που θα φθάνουν στη Γη δεν προβλέπεται να έχουν καταστροφική δυνατότητα. Το ενδιαφέρει όμως σφόδρα τόσο η τηλεπαροχή ενέργειας στις ανά τον πλανήτη στρατιωτικές μονάδες του όσο και η γεωστρατηγικά κολοσσιαία σημασία της απεξάρτησης- των ΗΠΑ και των συμμάχων τους- από χώρες με πλούσια ενεργειακά αποθέματα.
Ακολούθησε στις 23 Νοεμβρίου 2008 η παρότρυνση προς τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα να συμπεριλάβει τη Διαστημική Ηλιακή Ενέργεια στη στρατηγική του για ενεργειακή αυτονομία (βλ. http://change. gov/page//open%20government/yourseatatt hetable/20081123-ssp. pdf). Τέσσερις μήνες μετά, η Ιαπωνική Υπηρεσία Διαστήματος (JΑΧΑ) ανήγγειλε ότι αρχίζει σχετικά πειράματα, με στόχο να εκτοξεύσει τον δικό της στόλο ηλιακών δορυφόρων, που θα παράγουν ένα γιγαβάτ ο καθένας και θα τροφοδοτούν από 500.000
νοικοκυριά. Παρόμοια σχέδια έχουν τώρα στα σκαριά και άλλες χώρες, όπως η Ρωσία και η Κίνα. Στον χορό μάλιστα προστέθηκε- από τις αρχές του 2009- και η ιδιωτική πρωτοβουλία: η εταιρεία Space Εnergy (www. spaceenergy. com) επιδιώκει να στήσει το δικό της σύστημα ως το 2020 και να στέλνει ενέργεια σε όποιον την πληρώνει.
Οι προοπτικές ακούγονται λαμπρές, αλλά και τα πιθανά προβλήματα πολλά. Ακόμη και αν λυθεί το θέμα του κόστους αποστολής τόσων δορυφόρων (μεγάλων και πολύπλοκων) στο Διάστημα, ακόμη και αν διασφαλίσουμε ότι η εκπομπή τόσων μικροκυματικών ακτίνων δεν θα υπερθερμάνει την ατμόσφαιρα ή δεν θα μας γεμίσει καρκίνους, παραμένουν ανοιχτά τρία θέματα ασφαλείας: Το πρώτο είναι τα ατυχήματα που μπορούν να συμβούν από προσκρούσεις των τόσων δορυφόρων ή των ακτίνων τους με το «διαστημικό σκουπιδαριό» που ήδη περιβάλλει τη Γη. Το δεύτερο είναι η ευκολία στόχευσης και βολής τόσο μεγάλων δορυφόρων από πυραύλους «δυσαρεστημένων κρατών» ή και ιδιωτών μελλοντικά. Το τρίτο είναι ότι οι δορυφόροι αυτοί θα είναι ευάλωτοι στη βροχή μετεωριτών ή και στην ηλιακή καταιγίδα. Για όλα αυτά θα πρέπει οι ενδιαφερόμενοι να βρουν απαντήσεις άμεσα, μέσα στην επόμενη δεκαετία. Διότι το ενδεχόμενο μιας σφοδρής ηλιακής καταιγίδας είναι κάτι που μπορεί να σημάνει ως και ολική κατάρρευση. Και ένα τέτοιο ενδεχόμενο έλαβε πρόσφατα τον χαρακτηρισμό «εξόχως πιθανό».
Το ηλιακό «κουτί της Πανδώρας»
Στις 10 Μαρτίου 2006, η ΝΑSΑ εξέδωσε ένα ασυνήθιστα… ποιητικό ανακοινωθέν. Αρχιζε με τις λέξεις: «Είναι επίσημο:Το ηλιακό ελάχιστο έχει φτάσει. Οι ηλιακές κηλίδες έχουν εντελώς εξαφανιστεί. Οι ηλιακές φλόγες δεν υπάρχουν. Ο Ηλιος είναι εντελώς ήρεμος. Σαν την ηρεμία πριν μια καταιγίδα». (http://science. nasa. gov/headlines/2006/10mar-stor mwarning. htm)
Το τι ακριβώς σήμαιναν αυτά τα λόγια μάς το εξηγεί στη συνέχεια η ερευνήτρια του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών δρ Γ. Τσιροπούλα. Εκείνο πάντως που επακολούθησε της ανακοίνωσης της ΝΑSΑ ήταν μια πρωτοφανής αναστάτωση στον χώρο των «ηλιοεπιστημών», που κατέδειξε το πόσο λίγα γνωρίζουμε για τον γίγαντα που μας φωτίζει.
Η αναστάτωση είχε να κάνει κυρίως με την εμφάνιση των αποτελεσμάτων ενός νέου μοντέλου προσομοίωσης της συμπεριφοράς του Ηλιου που ανέπτυξαν επιστήμονες του Εθνικού Κέντρου Ατμοσφαιρικής Ερευνας των ΗΠΑ (ΝCΑR), με επικεφαλής τη Μαουσούμι Ντικπάτι (Μausumi Dikpati). Οι υπερυπολογιστές που τροφοδοτήθηκαν με το μοντέλο της κατέληξαν στο ότι η παρατεταμένη «σιωπή» του Ηλιου θα ακολουθηθεί από σφοδρότατη ηλιακή καταιγίδα, το 2012, τόσο δυνατή που θα μπορούσε όχι μόνο να σβήσει τους τηλεπικοινωνιακούς μας δορυφόρους, αλλά και να υπερφορτώσει τους μετασχηματιστές των επίγειων δικτύων διανομής ρεύματος, επιφέροντας «μπλακάουτ» σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Μικρό δείγμα αυτού του φαινομένου, από πολύ μικρότερης έντασης ηλιακή καταιγίδα, είχαμε το 1989, όταν η καναδική επαρχία του Κεμπέκ βυθίστηκε στο σκοτάδι για 5 ώρες.
Στις 23 Μαρτίου 2009 το περιοδικό «ΝewScientist» έσπευσε να μας προετοιμάσει για τη διαφορά:«Είναι μεσάνυχτα της 22ας Σεπτεμβρίου 2012 και οι ουρανοί πάνω από το Μανχάταν σκεπάζονται από μια χρωματιστή κουρτίνα τρεμάμενου φωτός. Ελάχιστοι Νεοϋορκέζοι έχουν δει το Σέλας τόσο νότια,αλλά το σάστισμά τους κρατάει ελάχιστα. Μέσα σε δευτερόλεπταοι λάμπες σβήνουν και τρεμοπαίζουνκι έπειτα ανάβουν ασυνήθιστα ζωηρά για μια στιγμή. Τότε, όλα τα φώτα της Πολιτείας σβήνουν και,μέσα σε 90 δευτερόλεπτα,ολόκληρο το ανατολικό τμήμα των ΗΠΑ μένει χωρίς ηλεκτρικό. Εναν χρόνο μετά, εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν πεθάνει και η κρατική υποδομή έχει διαλυθεί. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο μετατάσσει τις ΗΠΑ στα υπό ανάπτυξη έθνη.Η Ευρώπη,η Κίνα και η Ιαπωνία επίσης παλεύουν να συνέλθουν από το ίδιο φοβερό συμβάνμια βίαιη καταιγίδα που συνέβη 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά, στην επιφάνεια του Ηλιου».
Από το σοκ προσπάθησε να μας συνεφέρει μια διεθνής σύσκεψη ειδικών επί του θέματος, με επικεφαλής το Κέντρο Πρόγνωσης Διαστημικού Καιρού (SWΡC) των ΗΠΑ. Ελαβε χώρα στο Κολοράντο, μεταξύ 28 Απριλίου και Πρωτομαγιάς, και κατέληξε πως η κορύφωση του «Ηλιακού Κύκλου 24» δεν θα συμβεί το 2012 αλλά τον Μάιο του 2013 και ότι η έντασή του θα είναι πολύ πιο ήπια απ΄ ό,τι φοβόμασταν. Παρ΄ όλα αυτά δεν απέσεισαν τον κίνδυνο εκδήλωσης ηλιακής καταιγίδας.
Θα μπορούσαμε να προειδοποιηθούμε εγκαίρως, ώστε να κλείσουμε τα κυκλώματά μας προτού η «ηλιακή Κατρίνα» χτυπήσει; Τεχνικά έχουμε τη δυνατότητα, μέσω του δορυφόρου ΑCΕΤ της ΝΑSΑ, ο οποίος μπορεί να μας προειδοποιήσει ως και μία ώρα πριν. Δυστυχώς όμως έχει ήδη ξεπεράσει κατά 6 χρόνια τον προβλεπόμενο χρόνο λειτουργίας του και… δεν έχει προβλεφθεί αντικαταστάτης.
Το ανακοινωθέν των «διαστημικών μετεωρολόγων», στο Κολοράντο, έβγαλε το θέμα από τα πρωτοσέλιδα, αλλά η δυσπιστία ως προς το αν είναι σωστή η νέα εκτίμηση συνεχίζει να υποβόσκει. Ο λόγος είναι η αποκάλυψη που έγινε σε τηλεοπτικές εκπομπές των ΗΠΑ ότι οι παλαιότερες προβλέψεις τους είχαν γίνει με εσφαλμένους δείκτες κατά 20%(!) και ότι το μοντέλο της Ντικπάτι είναι το πληρέστερο που είχαμε ποτέ.
ΚΕΡΚΟΠΟΡΤΑ ΣΤΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΑΣΠΙΔΑ
Σ το καίριο ερώτημα «γιατί ο Ηλιος θυμώνει;» δίνει την απάντηση ο όρος «Δυναμό Μετατόπισης Πλάσματος». Στον ισημερινό του το αστέρι μας περιβάλλεται από ένα ρεύμα πλάσματος- αντίστοιχο του δικού μας ωκεάνιου ρεύματος. Ενόσω οι ηλιακές κηλίδες εκδηλώνονται και σβήνουν, αφήνουν το μαγνητικό τους αποτύπωμα σε αυτόν τον ποταμό πλάσματος. Ο ποταμός κάνει τον κύκλο του από τον ισημερινό ως τους πόλους και τούμπαλιν, αλλά στο μεταξύ τα μαγνητικά πεδία που μεταφέρει συστρέφονται από την περιστροφή του Ηλιου, τανύζονται όσο πλησιάζουν στον ισημερινό και… αποσταθεροποιούνται. Οπότε το μαγνητικό ξεμάλλιασμα οδηγεί σε νέο κύκλο εκρήξεων και εκδήλωσης ηλιακών κηλίδων. Οσο περισσότερο έχει καθυστερήσει η εκδήλωση του φαινομένου τόσο πιθανότερο είναι να συμβεί με σφοδρότητα.
Από την μήνιν των ηλιακών καταιγίδων μάς γλιτώνει διηνεκώς το εγγενές γεωμαγνητικό πεδίο του πλανήτη μας. Η «μαγνητόσφαιρά μας» είναι μια ασπίδα προστασίας που αποκρούει διαρκώς τα κύματα του ηλιακού ανέμου. Παγίως, αλλά… όχι πάντα: όπως είδαν με τρόμο οι χειριστές του ερευνητικού σκάφους Τhemis, στις 3 Ιουνίου 2007, μια τεράστια τρύπα είχε ανοίξει στην ασπίδα μας, μεγέθους τετραπλάσιου της ίδιας της Γης! Και καταμέτρησαν έναν ασύλληπτο αριθμό σωματιδίων να εισβάλλει μέσα από την τρύπα στην ατμόσφαιρά μας- έναν αριθμό ίσο με το 1 ακολουθούμενο από 27… μηδενικά, ανά δευτερόλεπτο. Και δεν είχε χρειαστεί γι΄ αυτό καν ηλιακή καταιγίδα: ένας «απαλός ηλιακός άνεμος» είχε μόλις φυσήξει και, σε ελάχιστο χρόνο, ένα μαγνητικό χταπόδι από τον Ηλιο έσφιξε τα πλοκάμια του γύρω από το δικό μας. Αυτό που τρόμαξε πραγματικά τους ερευνητές δεν ήταν η τεράστια τρύπα που άνοιξε, αλλά το πώς κατάφερε να σπάσει την ασπίδα μας: τα ηλιακά μαγνητικά πεδία συσσωρεύτηκαν πάνω από τους δύο πόλους της Γης, όπου το δικό μας μαγνητικό πεδίο επίσης συσσωρεύτηκε για να τα αντιμετωπίσει (σημειώθηκε «μαγνητική επανασύνδεση»). Τότε, κανάλια διοχέτευσης του ηλιακού ανέμου άνοιξαν πάνω από τους πόλους και επεκτάθηκαν ταχύτατα προς τον (μαγνητικά αδυνατισμένο) Ισημερινό, καταφέρνοντας να ανοίξουν τη μεγαλύτερη Κερκόπορτα.
Οι ερευνητές έμειναν με το στόμα ανοιχτό: «Το πρωτοφανές του περιστατικού δεν ήταν η παραβίαση αυτή καθαυτή, αλλά το ότι συνέβη αντίστροφα από εκείνο που πιστεύαμε θεωρητικά δυνατό. Ολοι οι αστροφυσικοί πιστεύουν πως μια διάρρηξη μπορεί να συμβεί ως απόκριση σε ηλιακό μαγνητικό πεδίο που κατευθύνεται νότια. Αυτή τη φορά είχε συμβεί με κατεύθυνση βόρεια! Για τον απλό άνθρωπο κάτι τέτοιο δεν σημαίνει τίποτε το αξιοσημείωτο, αλλά για έναν φυσικό είναι… σεισμός» δήλωσε ο επικεφαλής τους. Για να συμπληρώσει ότι «όταν και όποτε συμβεί αυτό, η ασπίδα θα έχει καταρρεύσει». Το θέμα, λοιπόν, δεν είναι διόλου απλό. Μπορεί το συνολικό μαγνητικό πεδίο του Ηλιου να μην είναι τόσο ισχυρό ώστε να «αντιστρέψει τους πόλους της Γης», καταπώς λένε οι τρομολαγνικές προφητείες για το 2012, αλλά έχει τους τρόπους να μας προξενήσει μεγάλη ζημιά. Ζημιά όχι απλώς υλική, με καταστροφή ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών υποδομών, αλλά και ψυχοσωματική: σύμφωνα με τη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών (βλ. www. spacedaily. com/reports/Μagnetic-Storms-Αffect-Ηumans-Α s-Well-Αs-Τelecommunications. html) οι ηλιακές καταιγίδες αλλάζουν τη ροή και την πίεση του αίματος στον ανθρώπινο οργανισμό, διαταράσσουν τον καρδιακό ρυθμό και ανεβάζουν την αδρεναλίνη. Τα απολύτως υγιή άτομα μπορούν να αντεπεξέλθουν σε όλα αυτά χωρίς πρόβλημα, αλλά οι πάσχοντες από ισχαιμία, υπέρταση, νευροπάθειες, καθώς και τα νεογέννητα, κινδυνεύουν.
