Το 1989, το Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας (NRC) των ΗΠΑ συμπέρανε «ερευνητικά» ότι τα προϊόντα της τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου DNA δεν διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνα των παραδοσιακών τεχνικών βελτίωσης. Το συμπέρασμα αυτό είναι ακόμη η βάση της πολιτικής του αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων και Ποτών (FDA) για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ) και τα μεταλλαγμένα τρόφιμα· και προβάλλεται στην αρχή της σημαντικής ισοδυναμίας, κατά την οποία η ένθεση ενός γονιδίου γνωστής και ασφαλούς λειτουργίας, σε ένα φυτό γνωστών χαρακτηριστικών, είναι ουδέτερη. Επομένως ένα γενετικά τροποποιημένο φυτό και το προϊόν του μπορεί να εκληφθεί a priori ως ασφαλές.
Η αρχή αυτή παίζει κεντρικό ρόλο στην επιστημονική και ρυθμιστική αντίληψη της φυτικής μοριακής βιοτεχνολογίας. Η όλη όμως διεργασία ένθεσης και έκφρασης ενός γονιδίου δεν είναι επαρκώς γνωστή, καθώς δεν έχουμε ουσιαστική πλήρη γνώση για πολλά σχετικά γενετικά φαινόμενα, όπως λ.χ. η γονιδιακή συγκαταστολή, η εσωνιοδιαμεσολάβηση, η γονιδιακή επέκταση, η μεταγραφική ρύθμιση, οι αντιδράσεις γονιδίων πρωτεϊνών, η λειτουργία των γονιδιακών δικτύων κ.ά.
Το σκοτεινό ρυθμιστικό πλαίσιο
Συνεπίκουρος της όλης προσπάθειας είναι και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO), με τη συμφωνία του 1994 σύμφωνα με την οποία η κάθε χώρα διατηρεί το δικαίωμα να διασφαλίζει την εισαγωγή ασφαλών ζώων, φυτών και τροφών· αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να χρησιμοποιεί μια σειρά μέτρων, «μεταμφιέζοντάς» τα σε οδόφραγμα του παγκόσμιου εμπορίου! Δηλαδή μπορεί να θεωρηθεί παράνομο για κάποιες χώρες να διατηρούν υψηλότερα συμβατικά επίπεδα καλλιεργειών σε σχέση με τις ΗΠΑ π.χ., όπου ό,τι συμβαίνει εκεί πρέπει να έχει άμεσο αντίκτυπο και στην Ευρώπη! Η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα που ρυθμίζει την αειφόρο χρήση οικοσυστημάτων, μέρος της οποίας είναι το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια που ρυθμίζει τις εισαγωγές και εξαγωγές των ΓΤΟ, συμπληρώνουν ένα τεταμένο πλαίσιο ρυθμίσεων. Στην πράξη όμως χρησιμοποιούνται ευέλικτα οι κατά περίπτωση ρυθμίσεις για ελαστικές κατά τον σκοπό αποφάσεις!
Ποιος λοιπόν ρυθμίζει τελικά τη βιοτεχνολογική βιομηχανία; Στο «κονσέρτο» αυτό συμμετέχουν και αξιωματούχοι των ΗΠΑ, που έχουν άμεσες σχέσεις με βιοτεχνολογικές εταιρείες, ενώ δεν γνωρίζουν καν τι είναι γονίδιο. Ο FDA λ.χ. από παλιά είχε γίνει ο ρυθμιστικός παράγοντας έγκρισης χημικών προϊόντων της Monsato, όπως το DDT. Η Monsato που ελέγχει λ.χ. το 97% της παγκόσμιας αγοράς τροποποιημένου καλαμποκιού και το 91% σόγιας, διά της μονοπωλιακής ισχύος της μπορεί να ελέγχει τις τιμές των σχετικών προϊόντων· ο έλεγχος αυτός είναι κυρίως αποτέλεσμα πατενταρίσματος των μεταλλαγμένων που διακινεί.
Η εν λόγω εταιρεία, (ως παράδειγμα) είχε προ πολλού δικτυωθεί με την Ουάσιγκτον. Π.χ. κατά το Robyn Ο’ Brien, ο Dr MAF, τέως υποκομισάριος του FDA, έγινε το 1999 αντιπρόεδρος της Monsato· η LSF, ο WDR, ο ΜΚ είχαν ανάλογες διαδρομές· όπως και ο CT, δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, ο οποίος ήταν δικηγόρος της Monsato τη δεκαετία του ’70· αυτός έγραψε το 2001 τη γνωμοδότηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου για τα δικαιώματα μιας κρίσιμης πατέντας γενετικά τροποποιημένων σπόρων που ωφέλησαν τη Monsato και άλλες σχετικές εταιρείες. Το γιατί λοιπόν δεν επιβάλλεται η σήμανση των μεταλλαγμένων και στις ΗΠΑ, ως προϊόντων μιας βιομηχανίας στην εμβρυϊκή της ανάπτυξη, η απάντηση είναι ότι η Monsato ίσως έχει αλλεργία στις σημάνσεις! Ξεκινάει όμως και εκεί η αντίδραση, με την τοπική κυβέρνηση π.χ. και τον λαό του Βερμόντ· αλλά και ο δημοκρατικός υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα είναι υπέρ της σήμανσης. Ιδωμεν!
Τι γίνεται στην Ευρώπη
Με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς όμως της Ευρωπαϊκής Ενωσης τι γίνεται; Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασφαλείας Τροφίμων (EFSA), που ιδρύθηκε το 2002 και εδρεύει στην Πίζα της Ιταλίας, έχει ήδη, σε συνδυασμό με τη σχετική ευρωπαϊκή νομολογία, κλονίσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Βέβαια, υπάρχει η σήμανση των μεταλλαγμένων από τον Απρίλιο του 2004 και στις περισσότερες χώρες δεν καλλιεργούνται ΓΤΟ, τα τρόφιμα των σουπερμάρκετ δεν είναι σε μεγάλο ποσοστό μεταλλαγμένα, αλλά σχεδόν κάθε ημέρα τρώμε μεταλλαγμένα· με τις σχετικές πιέσεις της ΕΕ να αυξάνονται. Γι’ αυτό η Eurobio, μια σύμπραξη όλων των βιοτεχνολογικών εταιρειών με ενδιαφέρον για δραστηριότητες στην Ευρώπη, εξεπλάγη για την αντίσταση των Ευρωπαίων, που σκοτώνουν τα πεδία της βιοτεχνολογικής βιομηχανίας της Ευρώπης! Είναι εμφανές πως αλλού κοιτάζουν αυτοί και αλλού εμείς.
Κάπως έτσι όμως ξέφυγε το 2006 κινεζικό τροποποιημένο ρύζι και βρέθηκε στα ράφια της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας· το ρύζι αυτό που περιέχει μια πρωτεΐνη, η οποία μπορεί να προκαλεί αλλεργία στον άνθρωπο, θα χρησιμοποιούνταν για πειράματα πεδίου και δεν είχε εγκριθεί για εμπορική καλλιέργεια, που δεν επιτρέπεται πάντως. Παρ’ όλα αυτά και στη χώρα μας βρέθηκαν τροποποιημένες καλλιέργειες καλαμποκιού οι οποίες, βέβαια, καταστράφηκαν. Οι σχετικοί έλεγχοι ωστόσο δεν επαρκούν· και αυτό είναι μείζον πρόβλημα που αποκαλύφθηκε πρόσφατα και με το σκάνδαλο του ηλιελαίου· με τα μεταλλαγμένα τι σκάνδαλα να αναμένουμε;
Ο κλοιός της βιομηχανίας
Πάντως η βιοτεχνολογική βιομηχανία δεν το βάζει κάτω· της περισσεύει υπεροψία αλλά και θράσος. Π.χ. αύξηση των πατεντών από τέτοιες εταιρείες για τροποποιημένους σπόρους και κυρίως για γονίδια που «υποτίθεται» ότι προκαλούν αντοχή σε δυσχερείς συνθήκες, λ.χ. υψηλές θερμοκρασίες, λειψυδρία, αλατότητα, όπως δηλαδή αναμένεται από τις κλιματικές αλλαγές, συνέβη λίγες εβδομάδες πριν από τη συνάντηση κορυφής των Ηνωμένων Εθνών στη Ρώμη (3-5 Ιουνίου 2008), με θέμα την επισιτιστική κρίση από την πίεση των τιμών λόγω και της εισόδου της βιοενέργειας στην αγορά· η σύσκεψη βρέθηκε προ τετελεσμένων αποφάσεων των πολυεθνικών!
Το περίπλοκο αυτό σύστημα της βιοτεχνολογικής βιομηχανίας, που προκαλεί τόσα προβλήματα, χωρίς οι κυβερνήσεις των χωρών να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών τους, επιβιώνει στο έδαφος του νεοφιλελεύθερου για δεκάδες χρόνια συστήματος, στο έλλειμμα παιδείας και εκδημοκρατισμού πολλών λαών αλλά και του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων, στις παρεμβάσεις πολλών διεθνών οργανισμών και, βέβαια, της Παγκόσμιας Τράπεζας που δεν δίνει δάνεια σε φτωχές χώρες χωρίς τις κατά τα μέτρα της δομικές κοινωνικές αλλαγές που απαιτεί. Στη Χαβάη επίσης, δικαστήριο αυτοθεωρήθηκε αναρμόδιο σε προσφυγή κατοίκων εναντίον εταιρείας που καλλιεργούσε στις ακτές πειραματικά βιοφαρμακευτικά μικροφύκια. Τελικά ποιος μας προστατεύει;
Πέραν τούτων η κρίση φθάνει ως και την επιστήμη, με το επιστημονικό παράδειγμα να παραμένει σε γάμο με το γενετικό ντετερμινισμό της μηχανιστικής δύναμης του γενετικού αναγωγισμού, ενώ είναι υπό εκκόλαψη η Νέα Γενετική που είναι ουσιαστικά οικολογική, οργανική, ολιστική· διότι τα δίκτυα γονιδίων που ελέγχουν τη γονιδιωματική δράση ολιστικά, λειτουργούν και σε διάδραση με το περιβάλλον. Γι’ αυτό η γενετική μηχανική, τουλάχιστον στην παρούσα μορφή, δεν θα πετύχει· διότι βασίζεται σε μικροαπόψεις του τύπου ότι οι οργανισμοί είναι μηχανές, αρνούμενη την πολυπλοκότητα και την ευελιξία του οργανικού όλου. Η πρόκληση λοιπόν είναι η ολιστική αντίληψη της επιστήμης· για να αναβιώσουν όλες οι μορφές αειφόρου καλλιέργειας και ολιστικής ιατρικής, που θα φέρουν την ασφάλεια στη βιόσφαιρα και στα τρόφιμα και την υγεία στον κόσμο.
Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής.
