Το σενάριο επιστημονικής φαντασίας περί κυοφορίας άνδρα ανέβηκε πολύ γρήγορα στη σκηνή· η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου· όπως και η φωτογραφία της τριχωτής κοιλιάς που τη διόγκωνε το κύημα. Ο άνδρας αυτός είναι και ο ίδιος απόκτημα τεχνητής αλλαγής φύλου· ήταν γυναίκα αλλά θέλησε να γίνει άνδρας· και με ορμονικές και χειρουργικές επεμβάσεις, τα κατάφερε! Μάλιστα παντρεύτηκε και γυναίκα, η οποία όμως δεν μπόρεσε να τεκνοποιήσει και το έργο ανέλαβε ο ίδιος αφού εσωτερικά έφερε γυναικεία όργανα. Καλά όλα αυτά με την αυτοδιάθεσή του, θα υποστηρίξει κάποιος· όμως εδώ έχουμε και μια νέα ζωή, η οποία από το ξεκίνημά της βρέθηκε σε λάθος «όχημα». Τι είδους ταξίδι μπορεί λοιπόν να κάνει; Η αποκρουστική αυτή τεχνητή χίμαιρα έπραξε σωστά; Ισως ναι, για ορισμένους, αλλά χωρίς περίσκεψιν, χωρίς αιδώ, καταπώς θα ‘λεγε και ο Καβάφης. Γι’ αυτό η Βιοηθική στέκεται με περίσσεια περίσκεψη να αναλύσει και να συνθέσει περίπλοκες τέτοιες καταστάσεις· για να εξορύξει δύσκολες ηθικές απαντήσεις. Οδήγησε λοιπόν την ανθρωπότητα αυτή η βιοϊατρική γνώση σε πρόοδο; Την αντικειμενικότητα της γνώσης όμως γενικά αμφισβητεί ο συμβατισμός του Πουανκαρέ, που υποστηρίζει ότι οι επιστήμες δεν ενδιαφέρονται για την αλήθεια και την αντικειμενική παρουσίαση της πραγματικότητας, αλλά για την απλοποίηση των φαινομένων μέσα από συμβατικά μέσα έρευνας και πρακτικών.


Σύμφωνα πάλι με τον πραγματισμό του Τζέιμς, η γνώση χωρίς εφαρμογή δεν έχει χρησιμότητα, κύρος, αξία. Εδώ όμως έχουμε εφαρμογή· έχουμε ωστόσο και χρησιμότητα, αξία, κύρος της γνώσης; Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο ινστρουμενταλισμός του Ντιούι, κατά τον οποίο η επιστήμη είναι σχετική με την προσπάθεια επιβίωσης του ανθρώπου και γι’ αυτό χρησιμοποιείται ως μέσο. Μπορεί όμως να δικαιολογήσει κάποια από αυτές τις ευφυείς φιλοσοφικές απόψεις το εγχείρημα της γυναίκας-άνδρα, πατέρα και μητέρας μαζί, της ανευθυνότητας για το λάθος «βαγόνι» που έδωσαν σε ένα απροστάτευτο ον, το κύημα; Η απάντηση είναι ότι και οι τρεις προσεγγίσεις της γνώσης φαίνεται να ξεσκεπάζουν το βιοηθικά ευάλωτο εγχείρημα.


Προβάλλοντας το εγχείρημα μαζί με τους τρεις -ισμούς στο κοινωνιολογικό επίπεδο, εμπλουτίζεται η απάντηση· αν μάλιστα προεκτείνουμε τη ζωή αυτή εν τω γεννάσθαι, το κύημα, σε μετέπειτα στάδιά της, όταν θα κατανοεί ορισμένα πράγματα, στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινωνία, και θα είναι δακτυλοδεικτούμενη και εξαίρεση της κανονικότητας ως προς το βιολογικό ταξίδι της. Τότε λοιπόν ποιος θα απαντά και τι είδους απαντήσεις θα δίνει; Χιμαιρικές (;) και αιρετικές (;) που θα προκαλούν περισσότερα προβλήματα παρά λύσεις στην παιδική αθωότητα;


Βιοχημικές ισορροπίες


Ας πάμε όμως και στο πιο στέρεο επίπεδο, το βιολογικό. Η φύση απαιτεί το ταξίδι του κυήματος να γίνεται μέσα σε ένα φυσιολογικό περιβάλλον, αυτό του γυναικείου σώματος, με τα κατάλληλα βιοχημικά ερεθίσματα για την ανάπτυξη του εμβρύου και τη διαμόρφωση του εγκεφάλου του. Ενα σώμα όμως γυναικείο που έγινε αρσενικό με τις κατάλληλες ορμόνες και τώρα κυοφορεί δεν είναι το καταλληλότερο. Η ανάπτυξη του εμβρύου είναι μια πολύ λεπτή ισορροπία κατά την οποία η έκφραση των γονιδίων του πρέπει να γίνεται με μαθηματική ακρίβεια· με λαθεμένα όμως βιοχημικά ερεθίσματα και πιθανές ανεξέλεγκτες επιγενετικές τροποποιήσεις, η γονιδιακή ρύθμιση κινδυνεύει με απορρύθμιση· όπως και ο φυσιολογικός μεταβολισμός, και η ανάπτυξη του κυήματος. Πώς λοιπόν ανέλαβε ο γιατρός να «κυοφορήσει» τον ανεύθυνο για το παιδί του άνδρα;


Προβληματισμοί άπειροι που στο τέλος ίσως προκαλούν σύγχυση. Η Βιοηθική όμως έχει αποκρυσταλλώσει ήδη ορισμένα βασικά πλαίσια, πέριξ των οποίων στρέφονται τελικά όλα τα ερωτήματα προς αναζήτηση της σωστής απάντησης. Τέτοια βιοηθικά πλαίσια είναι η δημόσια παρέμβαση και φροντίδα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κοινωνική δικαιοσύνη, ο σεβασμός του ατόμου, ο σεβασμός της γνώσης, η άρνηση της κερδοσκοπίας και το συναίσθημα της ευθύνης. Υπάρχει κάποια από αυτές τις αρχές που να υποστηρίζει το εγχείρημα; Αν επικαλεστούμε τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό του ατόμου, ικανοποιούμε μόνο τον κυοφορούντα, αλλά όχι και το έμβρυο του οποίου τα δικαιώματα για μια φυσιολογική ζωή παραβιάζονται· και δεν το σεβόμαστε. Στη βάση της κοινωνικής δικαιοσύνης και του συναισθήματος της ευθύνης είναι εκτεθειμένος και ο κυοφορών και ο ιατρός, καθώς τις αρχές αυτές δεν τις διασφάλισαν στο έμβρυο· με τον γιατρό να μην ικανοποιεί επίσης το πλαίσιο περί σεβασμού της γνώσης και με τον κυοφορούντα την άρνηση της κερδοσκοπίας.


Και τούτο διότι η επιθυμία για παιδί θα μπορούσε να ικανοποιηθεί με άλλον τρόπο (παρένθετη μητέρα λ.χ. ή υιοθεσία). Η είδηση όμως που έκανε τον γύρο του κόσμου θα κάνει και τον γύρο του πλούτου, με το περίεργο γέννημα να «εκτίθεται» δημοσίως επί χρήμασι, για να γεμίζουν οι τσέπες του πατρός-μητρός και σκοτεινού πνεύματος. Γι’ αυτό ο παρονομαστής της όλης υπόθεσης πρέπει να είναι το παιδί και όχι ο ανεύθυνος γονιός· και υποκείμενο της όλης κατάστασης το τέλος με την έννοια του σκοπού.


Μια τέτοια κατάσταση όμως θα μπορούσε να πρωτοτυποποιηθεί και να την ακολουθήσουν και πολλοί άλλοι επίδοξοι «γονείς». Η τεκνοποίηση και το περιβάλλον της οικογένειας μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί το παιδί είναι πολύ σημαντικά πράγματα για να τα αφήνουμε στην ελευθερία επιλογών του καθενός. Γι’ αυτό δεν είναι καλό για ένα παιδί να μεγαλώσει σε οικογενειακό περιβάλλον ομοφυλοφίλων, οι οποίοι μπορούν να διαθέτουν εαυτούς και αλλήλους όχι όμως και τα ανυπεράσπιστα παιδιά, τα γονικά πρότυπα των οποίων θα θολώσουν.


Κοινωνική αποσταθεροποίηση


Η φύση όμως δημιουργεί ερμαφρόδιτες καταστάσεις σε πολλά είδη· ακόμη και αλλαγή φύλου κατά τη ζωή ενός είδους ή πολυανδρία ή πολυγυνία ή απιστία κ.ά. · όλα να αντανακλούν στρατηγικές επιβίωσης του κάθε είδους. Στον Homo sapiens όμως η δυσλειτουργία του φύλου δεν πρέπει να οδηγείται και σε υπερχρέωση της επόμενης γενιάς. Η δομή και λειτουργία της οικογένειας επέζησαν χιλιάδες χρόνια τώρα· κάτι που σημαίνει ότι βρίσκεται σε αρμονία με τη φύση μας, καθώς συμβάλλει στην επιβίωση των μελών της, με τα κατάλληλα πρότυπα ανάπτυξής τους για τη διαιώνιση του είδους. Η οποιαδήποτε «μετάλλαξη», θεσμική ή και νομοθετική, αν δεν προσεχθεί θα προκαλέσει αποσταθεροποίηση ενός κοινωνικού χαρακτηριστικού, σταθερού για άπειρες ως τώρα γενιές.


Συμφωνούμε λοιπόν με όσους επικαλούνται πως ό,τι χαρακτηριστικό δίνει η φύση πρέπει να το σεβόμαστε· όχι όμως προχωρώντας και στον μεσαιωνικό σχολαστικισμό που γέννησε τη φυσιοδιφική – φυσιοκρατική πλάνη σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι φυσικό θεωρείται πως είναι και καλό, διότι έτσι δημιουργείται μια φανταστική γέφυρα μεταξύ του είναι και του πρέπει. Αυτό το πρέπει, το δέον, μόνο ο βαθύς βιοηθικός προβληματισμός μπορεί να το εξορύξει· και στο παράδειγμα του κυοφορούντος «ανδρός» αυτό που αποστάχθηκε από τη συζήτησή μας είναι το «δεν πρέπει», ότι δεν είναι δέον. Καθαρά και ξάστερα, χωρίς ιδεολογικά περικαλύμματα δήθεν συντηρητισμού, που ίσως σπεύσουν κάποιοι δήθεν «υπερελεύθεροι» να προτάξουν. Η ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια έχει τα όριά της· όπως και η γνώση, την οποία πρέπει να αξιοποιούμε με σεβασμό προς τον άνθρωπο.


Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής.