Αν είσθε από τους αναγνώστες που αρέσκονται να διαβάζουν τα θέματα υγείας στις εφημερίδες, θα έχετε σίγουρα προσέξει την απουσία της χώρας μας από ορισμένα είδη μελετών. Θα έχετε επίσης προσέξει ότι συχνά, όταν η ΕΕ δίνει στατιστικά στοιχεία για κάποιες νόσους, δίπλα στο όνομα της χώρας μας υπάρχει μια παύλα. Τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως δεν υπάρχουν αξιόλογοι έλληνες επιστήμονες που θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε μελέτες (και κάποιοι το κάνουν), ούτε πως για τις συγκεκριμένες νόσους δεν υπάρχουν επί μέρους στοιχεία σε νοσοκομεία και ερευνητικά κέντρα. Σημαίνουν ότι ως χώρα υπολειπόμεθα της συνολικής διαχείρισης, τόσο των βιολογικών δειγμάτων όσο και δεδομένων και στοιχείων.
Διαφαίνεται πάντως ότι ένα σημαντικό σκέλος αυτής της έλλειψης θα καλυφθεί σύντομα με την Ιδρυση της Ελληνικής Τράπεζας Βιολογικού Υλικού η οποία θα στεγασθεί στις υπό ανέγερση εγκαταστάσεις του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ). Το Ιδρυμα μόλις έλαβε έγκριση (και την απαραίτητη χρηματοδότηση) από την ΕΕ για να προχωρήσει στη δημιουργία αυτής της Βιο-τράπεζας, στην οποία εταίρος θα είναι η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ).
Τι είναι η Βιοτράπεζα
Με τον όρο «τράπεζα βιολογικού υλικού ή βιο-τράπεζα» (Biobank) εννοούμε υποδομές στις οποίες φυλάσσονται υπό κατάλληλες συνθήκες βιολογικά δείγματα, όπως αίμα, ή τμήματα ιστών που προέρχονται από βιοψίες. Ηδη στο ΙΙΒΕΑΑ λειτουργεί επιτυχώς και με διεθνή πιστοποίηση η Ελληνική Δημόσια Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος, η οποία θα συμπεριληφθεί στη διευρυμένη τράπεζα. Μη φαντασθείτε όμως ότι μια τράπεζα βιολογικού υλικού είναι κάτι σαν μια αποθήκη όπου στιβάζονται ιστοί! Ο όρος «τράπεζα» ανταποκρίνεται πραγματικά στο νόημά του: τα βιολογικά δείγματα που φιλοξενούνται σε τέτοιου είδους υποδομές δεν είναι ούτε τυχαία ούτε άχρηστα. Είναι πολύτιμα και αξιοποιούνται, ή αν θέλετε «επενδύονται», πολλαπλώς.
Προκειμένου λοιπόν να ανταποκριθεί σε όλα τα επίπεδα που απαιτεί ο ρόλος της, η Ελληνική Τράπεζα Βιολογικού Υλικού δεν θα περιορίζεται απλώς στη φύλαξη των δειγμάτων. Θα λειτουργεί αφενός ως μονάδα συλλογής, επεξεργασίας και διανομής ιστών από άτομα πάσχοντα από ασθένειες υψηλής σημασίας για τη χώρα και αφετέρου ως κόμβος επικοινωνίας και συντονισμού μεταξύ αντιστοίχων ευρωπαϊκών τραπεζών και σειράς ελληνικών εργαστηρίων και κλινικών που θα συμμετέχουν στη συλλογή των ιστών.
Ερευνητικό σημείο αναφοράς
Για να αντιληφθεί κανείς την πρακτική σημασία του όλου εγχειρήματος αρκεί να δώσουμε ένα παράδειγμα που προέρχεται από την καθημερινότητα των ερευνητών. Εστω, λοιπόν, ότι ένας ερευνητής που εργάζεται σε ογκολογική κλινική περιφερειακού πανεπιστημιακού νοσοκομείου και ο οποίος υποπτεύεται ότι ένας συγκεκριμένος καρκίνος μπορεί να έχει και κληρονομική βάση, προκειμένου να ελέγξει αν η υποψία του ευσταθεί, θα πρέπει να αναζητήσει σε δείγματα ασθενών γονίδια των οποίων οι μεταλλάξεις να συνδέονται άρρηκτα με την εμφάνιση του συγκεκριμένου καρκίνου. Αν υποτεθεί ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών ο ερευνητής αυτός είχε αντιμετωπίσει 30 περιστατικά του δεδομένου καρκίνου εκ των οποίων τα έξι μόνο αφορούσαν πρόσωπα με συγγενικούς δεσμούς, είναι προφανές ότι δεν διαθέτει ικανό αριθμό περιστατικών ο οποίος να του επιτρέψει να εξαγάγει ασφαλή συμπεράσματα. Αν όμως ο ερευνητής έχει πρόσβαση σε μια τράπεζα όπου φυλάσσονται δείγματα από όλη την Ελλάδα, οι πιθανότητές του να βρει ικανό αριθμό δειγμάτων είναι πολλαπλάσιες. Και αν ο ερευνητής εντοπίσει όντως μια μετάλλαξη γονιδίου η οποία φαίνεται να συνδέεται με τον τύπο καρκίνου που ερευνά και θελήσει να εξετάσει αν η ίδια μετάλλαξη υπάρχει και σε άλλους πληθυσμούς ή είναι ενδημική στη χώρα μας, δεν θα έχει παρά να ζητήσει αντίστοιχα δείγματα από τις τράπεζες του Ευρωπαϊκού δικτύου Biobanking and Biomolecular Resources Reearch, μέλος του οποίου θα είναι και η Ελληνική Τράπεζα Βιολογικού Υλικού.
Για να μπορούν βεβαίως όλα τα δείγματα όλων των τραπεζών να είναι αξιοποιήσιμα από όποιον ερευνητή τα χρειαστεί, θα πρέπει να είναι συγκρίσιμα. Θα πρέπει δηλαδή να έχουν συλλεγεί, χαρακτηρισθεί και φυλαχθεί βάσει πρωτοκόλλων που ισχύουν διεθνώς. Τα δείγματα θα πρέπει επίσης να συνοδεύονται από πλήρες ιατρικό ιστορικό το οποίο θα είναι αποθηκευμένο σε αυτοματοποιημένες υποδομές που επιτρέπουν τη διαχείριση μεγάλου όγκου πληροφοριών. Παρά τη λεπτομερή ταυτοποίηση των δειγμάτων, τα οποία θα έχουν ληφθεί μετά την έγγραφη συγκατάθεση των ασθενών, τα προσωπικά δεδομένα των δοτών θα διαφυλάσσονται πλήρως. Οσο για τα είδη των δειγμάτων που φυλάσσονται σε βιο-τράπεζες, αυτά καλύπτουν μεγάλο εύρος κοινών και σπανιότερων ασθενειών, όπως καρκίνοι, καρδιοπάθειες, διαβήτης, άσθμα, αρθροπάθειες, νευροεκφυλιστικές νόσοι, μυοπάθειες κτλ.
Δυνητικό «χρυσωρυχείο»
Περιττό να πούμε ότι μετά την αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος και την ανάπτυξη της γονιδιωματικής και της πρωτεομικής, οι βιο-τράπεζες λειτουργούν σαν πραγματικά χρυσωρυχεία καθώς στα δείγματά τους μπορεί κανείς να αναζητήσει πληθώρα πληροφοριών. Οπως εξήγησε μιλώντας προς «Το Βήμα» ο διευθυντής του ΙΙΒΕΑΑ δρ Δημήτρης Θάνος: «Από τις τράπεζες αυτές αναμένεται να αναπτυχθεί η εξατομικευμένη ιατρική καθώς αξιοποιώντας τα δείγματά τους μπορεί κανείς να προβεί στην ταυτοποίηση γονιδίων που σχετίζονται με την προδιάθεση σε διάφορες ασθένειες ή με την αποτελεσματικότητα κάποιων φαρμάκων ή ακόμη με τις παρενέργειές τους. Μπορεί ακόμη να προβεί σε ταυτοποίηση μοριακών στόχων για ανάπτυξη νέων φαρμάκων και διαγνωστικών εργαλείων τέταρτης γενιάς ή να διεξαγάγει μελέτες αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος για την πρόληψη των ασθενειών».
Τα οφέλη της χώρας μας από τη δημιουργία της Ελληνικής Τράπεζας Βιολογικού Υλικού είναι πολλά τόσο σε επιστημονικό όσο και σε κοινωνικοποικονομικό επίπεδο.
Σύμφωνα με τον δρα Θάνο «σε επιστημονικό επίπεδο η Τράπεζα θα λύσει τα χέρια πολλών ερευνητών διαφόρων ειδικοτήτων καθώς θα τους προσφέρει κατάλληλα συλλεγμένο και χαρακτηρισμένο υλικό για τις μελέτες τους. Το γεγονός δε, ότι τα δείγματα θα είναι συγκρίσιμα με άλλα ξένων τραπεζών και θα συνοδεύονται από πλήρες ιατρικό ιστορικό θα επιτρέψει την εξαγωγή περισσότερο αξιόπιστων συμπερασμάτων από τις μελέτες αυτές».
Στα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη που αναμένεται να προκύψουν από τη δημιουργία της τράπεζας, εστίασε μιλώντας προς «Το Βήμα» ο πρόεδρος του ΔΣ του ΙΙΒΕΑΑ, ακαδημαϊκός κ. Γρηγόριος Σκαλκέας. «Είμαστε πολύ ευτυχείς για την έγκριση του προγράμματος που θα επιτρέψει τη δημιουργία της Βιο-τράπεζας καθώς εκτιμούμε ότι αυτή θα προσφέρει σημαντικά στη χώρα. Πίστη μας είναι ότι η Τράπεζα θα αποτελέσει τη βάση για πιθανά θεραπευτικά σχήματα και παρεμβάσεις που θα αποδειχθούν απαραίτητα για την αναβάθμιση της υγείας των Ελλήνων, τόσο της Ελλάδας όσο και της Διασποράς. Ελπίζουμε πως θα συμβάλει επίσης στην αρτιότερη λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας, ενώ ταυτόχρονα θα δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για εξοικονόμηση των υπαρχόντων πόρων αλλά και για την ανεύρεση νέων πηγών χρηματοδότησης μέσα από διεθνείς συνεργασίες».
