Οι κορυφαίες της επιστήμης

ΠΑΡΙΣΙ, ΜΑΡΤΙΟΣ.

Είναι δυνατόν να στερούμαστε το 50% της ανθρώπινης ευφυΐας; H απάντηση είναι προφανής, αλλά στην πράξη τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Αν βέβαια πιστέψουμε τον πρύτανη του Χάρβαρντ Λόρενς Σάμερς, οι γυναίκες δεν είναι γενετικά προδιατεθειμένες για τις θετικές επιστήμες. H συμμετοχή των γυναικών στις επιστήμες είναι πολύ πρόσφατη από ιστορικής απόψεως. Μόλις τον 19ο αιώνα αρχίζουν να κάνουν τη συστηματική είσοδό τους στον χώρο των θετικών επιστημών και στους δύο αιώνες που πέρασαν από τότε η εξέλιξη που σημειώθηκε είναι τεράστια. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η συμμετοχή των γυναικών είναι σήμερα ανάλογη της αριθμητικής τους υπόστασης. Ούτε ότι έχουν πάψει να υπάρχουν προκαταλήψεις. Μπορεί στο βόρειο ημισφαίριο και στον λεγόμενο δυτικό κόσμο οι γυναίκες να έχουν το δικαίωμα της ισότιμης συμμετοχής με τους άνδρες στην επιστημονική κοινότητα, στον υπόλοιπο κόσμο όμως η κατάσταση είναι διαφορετική. H ανισότητα ως προς την κατανομή του πλούτου, την παροχή ευκαιριών και τις αναπτυξιακές δυνατότητες που παρατηρείται μεταξύ πλουσίων και φτωχών κρατών πλήττει τις γυναίκες, οι οποίες για λόγους θρησκευτικούς, οικογενειακούς και οικονομικούς αποκλείονται από τις επιστήμες. Τα βραβεία L’Oréal-UNESCO, που απονεμήθηκαν την Πέμπτη το βράδυ στο Παρίσι, αποτελούν πλέον έναν θεσμό που σκοπό έχει να προβάλει και να ενισχύσει το επιστημονικό έργο των γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο και να τους δώσει κίνητρα για να ασχοληθούν με τις επιστήμες.

H μεγαλύτερη εταιρεία καλλυντικών στον κόσμο και ο διεθνής οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για την εκπαίδευση και τις επιστήμες συνεργάζονται εδώ και επτά χρόνια, έχοντας καθιερώσει τα βραβεία «Για τις γυναίκες στην Επιστήμη» που απονέμονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή. Μια διεθνής επιτροπή αποτελούμενη από επιστήμονες διεθνούς κύρους επιλέγει τις πέντε γυναίκες – μία από κάθε ήπειρο – για να τις τιμήσει με το βραβείο, το οποίο συνοδεύεται από το ποσό των 100.000 δολαρίων για την καθεμία. Παράλληλα λειτουργεί ο θεσμός των υποτροφιών και κάθε χρόνο 15 γυναίκες (τρεις από κάθε ήπειρο) ενισχύονται με το ποσόν των 20.000 δολαρίων – η καθεμία – για να συνεχίσουν το ερευνητικό τους έργο.

H ισότητα των δύο φύλων δεν βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στον επιστημονικό χώρο. Αν θυμηθούμε ότι το πρώτο γυναικείο Βραβείο Νομπέλ, η Μαρία Κιουρί, δεν έγινε ποτέ μέλος της γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών και ότι η κόρη της, Ιρέν Ζολιό-Κιουρί, επίσης τιμηθείσα με Βραβείο Νομπέλ, είχε την ίδια τύχη, δεν χρειαζόμαστε περισσότερα στοιχεία για να αντιληφθούμε την προκατάληψη που ισχύει σε βάρος των γυναικών που ασχολούνται με την επιστημονική έρευνα. Στην Ακαδημία Επιστημών που προαναφέραμε η πρώτη γυναίκα που κατάφερε να γίνει μέλος ήταν η Μαρί-Ανν Μπουσιά και αυτό συνέβη μόλις το 1988.

Οπως λέει η κυρία Ρενέ Κλερ, από τη διεύθυνση Επιστημών της UNESCO, στο συνέδριο που διοργάνωσε ο διεθνής οργανισμός τον περασμένο Ιανουάριο για το Παγκόσμιο Ετος Φυσικής που εορτάζεται εφέτος, ούτε μία γυναίκα δεν υπήρχε στις τελετές έναρξης και λήξης. Στο σύνολο των 11 ομιλητών του συνεδρίου υπήρχε μόνο μία κεντρική ομιλήτρια, η εφετινή τιμηθείσα με το βραβείο L’Oréal-UNESCO Μύριαμ Σάρατσικ.

H κυρία Κλερ έχει μελετήσει καλά το θέμα της συμμετοχής των γυναικών στις επιστήμες και μας δίνει τα εντυπωσιακά στοιχεία που έχει συλλέξει. Στη Γαλλία από τα 190 μέλη της Ακαδημίας Επιστημών μόνο τα 14 είναι γυναίκες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες στα 1.904 μέλη της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών υπάρχουν μόνο 118 γυναίκες, στην Ολλανδία υπάρχει μόνο μία γυναίκα στα 237 μέλη της Ολλανδικής Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών και στη Βρετανία υπάρχουν 43 γυναίκες στα 1.185 μέλη της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου. Από τα 503 Βραβεία Νομπέλ που απονεμήθηκαν από το 1901 ως το 2004, σε γυναίκες έχουν δοθεί δύο βραβεία Φυσικής, τρία Χημείας και επτά Ιατρικής. Καμία γυναίκα δεν έχει κερδίσει το μετάλλιο Φιλντς, που είναι η υψηλότερη διάκριση παγκοσμίως στα Μαθηματικά.

H τελετή που έγινε την Πέμπτη το βράδυ στο Σπίτι της UNESCO σε ένα παγωμένο Παρίσι ήταν πραγματικά λαμπρή και μακριά από κάθε μεμψιμοιρία για το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στις θετικές επιστήμες. H αφρόκρεμα της γαλλικής επιστημονικής και ακαδημαϊκής κοινότητας ήταν παρούσα στην τελετή βράβευσης, που παρουσίασε η Ανν Σενκλέρ με τη γνωστή της άνεση. Οικοδεσπότες της βραδιάς ο γενικός διευθυντής της UNESCO Κοϊχίρο Ματσούουρα και ο πρόεδρος της L’Oréal Λίντσεϊ Οουεν-Τζόουνς, οι οποίοι απένειμαν τα βραβεία στις 20 βραβευθείσες.

Τη μια χρονιά βραβεύονται γυναίκες που καταπιάνονται με τις Επιστήμες της Ζωής (Life Sciences) και την άλλη με τις Επιστήμες των Υλικών (Material Sciences). Εφέτος ήταν η σειρά των Επιστημών των Υλικών να βραβευθούν. Την επιτροπή κρίσεως των βραβείων αποτελούν επιστήμονες από όλον τον κόσμο. Πρόεδρος της Επιτροπής για εφέτος ήταν ο γάλλος καθηγητής Πιερ-Ζιλ ντε Ζεν, Βραβείο Νομπέλ Φυσικής το 1991. Στην επιτροπή μετέχει άλλος ένας τιμηθείς με Βραβείο Νομπέλ, ο ιδρυτικός πρόεδρος των βραβείων, βέλγος καθηγητής Ιατρικής Κριστιάν ντε Ντυβ.

Βλέποντας στη σκηνή του μεγάλου αμφιθεάτρου της UNESCO τις 20 γυναίκες από ολόκληρο τον κόσμο να μην μπορούν να κρύψουν τη χαρά και τη συγκίνησή τους για την τιμή που τους έγινε και για την αναγνώριση της δουλειάς τους, αναρωτιέται κανείς για ποιο λόγο να απουσιάζει η χώρα μας από έναν τέτοιο θεσμό. Στα επτά χρόνια που απονέμονται τα βραβεία «Για τις γυναίκες στην Επιστήμη», έχουν τιμηθεί 36 γυναίκες από 20 χώρες και έχουν πάρει υποτροφία 73 ερευνήτριες από 49 χώρες. Καμιά τους δεν είναι από την Ελλάδα. Πριν από δύο χρόνια μάλιστα το βραβείο για την Ευρώπη πήρε ερευνήτρια από τη γειτονική μας Τουρκία, ενώ και εφέτος μία από τις 15 υποτροφίες πήγε σε Τουρκάλα, που εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες.

H χώρα μας είναι δυστυχώς απούσα από τα βραβεία, με την εξαίρεση του καθηγητή Βιομηχανικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκου Χατζηχρηστίδη, ο οποίος μετέχει στη διεθνή επιτροπή κρίσεως των βραβείων. H αιτία δεν είναι βέβαια η… επιστημονική ανεπάρκεια των ελληνίδων επιστημόνων, αλλά η έλλειψη πληροφόρησης για τον θεσμό των βραβείων και η ανυπαρξία του κατάλληλου μηχανισμού που θα προωθήσει τις ελληνικές υποψηφιότητες. Ο διαγωνισμός είναι ανοιχτός σε όλες τις γυναίκες και η υποβολή των υποψηφιοτήτων γίνεται μέσω του δικτύου της UNESCO.

Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι κατ’ αρχήν να πληροφορηθούν οι γυναίκες της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας για την ύπαρξη αυτών των τόσο σημαντικών βραβείων και παράλληλα να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός της UNESCO στην Ελλάδα για να συγκεντρώσει τις υποψηφιότητες και να τις υποβάλει στον διαγωνισμό. H κυρία Καίτη Τζιτζικώστα, η οποία ανέλαβε προσφάτως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της UNESCO, έχει δείξει ενδιαφέρον για τον θεσμό και υπάρχει η ελπίδα να δούμε κάτι να κινείται και στη χώρα μας. Από την πλευρά της η L’Oréal θα αναλάβει πρωτοβουλίες επί ελληνικού εδάφους για να κάνει γνωστά τα βραβεία στην ελληνική επιστημονική κοινότητα.


Ασία Φουμίκο Γιονεζάουα

H καθηγήτρια Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Κέιο της Γιοκοχάμα στην Ιαπωνία βραβεύεται για την πρωτοποριακή θεωρία της και τις προσομοιώσεις σε υπολογιστή άμορφων ημιαγωγών και υγρών μετάλλων. «Κοιτάζοντας πίσω στον χρόνο» λέει «πρέπει να παραδεχθούμε ότι, παρ’ όλο που η πρόοδος ήταν αργή, η κατάσταση για τις γυναίκες επιστήμονες βελτιώθηκε: άνδρες φυσικοί με εξέλεξαν πρόεδρο της Εταιρείας Φυσικής της Ιαπωνίας και αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί πριν από 60 χρόνια, όταν δεν είχε καν επιτραπεί στη μητέρα μου η πρόσβαση στο πανεπιστήμιο. H συμβουλή μου προς έναν νέο άνθρωπο που θέλει να γίνει επιστήμονας είναι: Ξέχνα ότι είσαι άνδρας ή γυναίκα και άσε την επανάσταση μέσα σου να σε οδηγήσει».


Λατινική Αμερική Μπελίτα Κόιλερ

H καθηγήτρια Φυσικής στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας βραβεύεται για τη θεωρητική έρευνά της στα ηλεκτρόνια σε άτακτα υλικά, όπως το γυαλί. Για ποιον λόγο υπάρχουν τόσο λίγες γυναίκες στις θετικές επιστήμες, τη ρωτάμε. «Θα ήθελα να ρωτήσετε τους ειδικούς στην κοινωνιολογία, στην ανθρωπολογία και στις κοινωνικές επιστήμες γενικότερα» απαντά. «Πιστεύω ότι το φαινόμενο είναι πολιτισμικό. H αναλογία στη Βραζιλία δεν είναι τόσο κακή όσο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Βραζιλία οι δυσκολίες που συναντώ στο επιστημονικό έργο μου έχουν σχέση με την υποδομή και τις συνθήκες που επικρατούν εκεί. Επομένως και οι άνδρες συνάδελφοί μου αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες».


Ευρώπη Ντομινίκ Λανζβέν

H διευθύντρια ερευνών στο περίφημο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Paris-Sud βραβεύεται για τη θεμελιώδη έρευνά της στα απορρυπαντικά, στα γαλακτώματα και στα αφρώδη προϊόντα. Δηλώνει από την αρχή ότι τη στενοχωρεί ο μικρός αριθμός φοιτητών στον κλάδο της Φυσικής. «Δεν βλέπω αλλαγές στον ορίζοντα – τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δύσκολα. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις γυναίκες, αλλά για όλους τους νέους επιστήμονες. Βρήκα δουλειά στο CNRS όταν ήμουν 22 ετών χωρίς να συμπληρώσω ούτε ένα χαρτί και χωρίς μία συνέντευξη. Σήμερα οι νέοι επιστήμονες δεν παίρνουν μια μόνιμη θέση προτού γίνουν 25 και οι μισθοί είναι χαμηλότεροι από τότε που ξεκίνησα εγώ. Δεν είναι ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον για τη Φυσική, φταίει ότι οι νέοι επιστήμονες δεν σκέφτονται να απασχοληθούν σε αυτόν τον τομέα επειδή δεν τους παρέχονται αρκετές ευκαιρίες».


Βόρεια Αμερική Μύριαμ Σάρατσικ

H καθηγήτρια Φυσικής στο City College της Νέας Υόρκης (CUNY) βραβεύεται για τα πειράματά της στην ηλεκτρική αγωγιμότητα και στη μετάβαση μεταξύ μετάλλων και μονωτών. «Στην εποχή μου ήμουν μία από τις ελάχιστες γυναίκες που έκανα μεταπτυχιακή δουλειά στη Φυσική» λέει. «Το διδακτικό προσωπικό δεν με έπαιρνε στα σοβαρά. Σήμερα οι γυναίκες έχουν περισσότερες ευκαιρίες. Ωστόσο ο αριθμός τους είναι μικρός και αυτό το βρίσκω περίεργο. Είναι περισσότερες οι γυναίκες από τους άνδρες που παρατάνε την καριέρα τους στη μέση και είναι πολύ λίγες οι γυναίκες σε υψηλές θέσεις. Σε πολλά σημεία τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει. Εχουμε σημειώσει μικρή πρόοδο στην επίλυση βασικών προβλημάτων. H γυναίκα εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη για την οικογένεια και το μεγαλύτερο μερίδιο της δουλειάς. Και η φροντίδα των παιδιών είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε ευφάνταστες λύσεις σε αυτά τα προβλήματα».


Αφρική Ζόχρα Μπεν Λακντάρ

H καθηγήτρια Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Τύνιδας Ελ Μανάρ βραβεύεται για τα πειράματα και τα μοντέλα που ανέπτυξε στην υπέρυθρη φασματοσκοπία και τις εφαρμογές της στην ανίχνευση της ρύπανσης και την Ιατρική. «Οταν ήμουν μικρή» λέει «όλοι έλεγαν ότι οι θετικές επιστήμες είναι δύσκολες για τους άνδρες και απίθανα δύσκολες για τις γυναίκες. Από τη στιγμή που μου άρεσαν τα Μαθηματικά, η Φυσική και οι θετικές επιστήμες γενικότερα, ήθελα να αποδείξω ότι δεν υπάρχει καμία διαφορά στις ικανότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών και να δείξω στον κόσμο ότι μπορώ να εργαστώ σε αυτές».