Αν και το σκηνικό σε ό,τι αφορά την ψυχική ασθένεια έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια χάρη στην πρόοδο της επιστήμης τόσο στον τομέα της ψυχοφαρμακολογίας όσο και σε αυτόν της ψυχοθεραπείας, η κοινωνία είναι εκείνη που συνεχίζει να επιφυλάσσει στους ψυχικά ασθενείς τον ρόλο του «κομπάρσου». Οπως εξηγεί η επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνη του Ελληνικού Προγράμματος Κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας κυρία Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη, «οι ψυχικά ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν, εκτός από την ίδια τη νόσο, την ημιμάθεια, την προκατάληψη και τον φόβο της κοινωνίας για το «άλλο» της πρόσωπο. Ο ψυχικά άρρωστος υποβάλλεται σε διάφορες μορφές κοινωνικού στιγματισμού και του αποδίδονται μια σειρά από χαρακτηριστικά, τα οποία συνδέονται με παραδοσιακά στερεότυπα και συνήθως είναι υπεραπλουστευμένες, παραπλανητικές και παρερμηνευμένες έννοιες». Μεγάλη ευθύνη για αυτό το αποτέλεσμα έχουν οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης.


Σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατης έρευνας που έγινε στις ΗΠΑ και στην οποία αναλύθηκαν περισσότερα από 1.370 τηλεοπτικά προγράμματα των μεγαλύτερων καναλιών (από κινούμενα σχέδια ως σαπουνόπερες), μόνο τέσσερις στους δέκα «φυσιολογικοί» άνθρωποι εμφανίζονταν με βίαιη συμπεριφορά ενώ το ποσοστό για τους ψυχικά ασθενείς ανερχόταν στο 70%. Και στη χώρα μας όμως ο… δολοφόνος ελαφρά τη καρδία χαρακτηρίζεται από τα MME «σχιζοφρενής» ή, ακόμη πιο απλουστευμένα, «τρελός». «Σε πολλές εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης αλλά και στον Τύπο αναπαράγονται λανθασμένα στερεότυπα για τους ψυχικά ασθενείς. Τα άτομα αυτά γίνονται συχνά αντικείμενο χλευασμού και ταυτίζονται αδίκως με πράξεις βίας και εγκληματικότητας» επισημαίνει η κυρία Οικονόμου-Λαλιώτη.


Προκειμένου να καταπολεμήσουν το στίγμα που συνοδεύει καθημερινά τους αγαπημένους τους που έτυχε να έχουν σχιζοφρένεια – ας μην ξεχνούμε ότι, όπως όλες οι ασθένειες, έτσι και αυτή μπορεί να τύχει στον καθένα -, ορισμένα μέλη οικογενειών ψυχικά ασθενών αποφάσισαν πριν από δέκα χρόνια να… καθήσουν στα θρανία και να παρακολουθήσουν μαθήματα, τα οποία, όπως αποδείχθηκε, άλλαξαν τη ζωή τόσο τη δική τους όσο και των πασχόντων συγγενών τους. Με την υποστήριξη της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών δημιουργήθηκε έτσι στην πρωτεύουσα ένας σύλλογος με μέλη του οικογένειες που έχουν άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας [Σύλλογος Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία (ΣΟΨΥ)]. «Αυτό που ενδιέφερε τον καθένα από εμάς ήταν να μάθουμε περισσότερα για την ασθένεια, για το πώς αντιμετωπίζεται, τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τα άτομα της οικογένειάς μας που έπασχαν από σχιζοφρένεια. Και το καταφέραμε, νομίζω. Προσωπικά η συμπεριφορά μου απέναντι στον ανιψιό μου που πάσχει από την ασθένεια ύστερα από τα μαθήματα άλλαξε ριζικά, γιατί είχα μάθει πλέον τι τον έκανε να φέρεται έτσι και τον κατανοούσα για αυτό» λέει ο πρόεδρος του ΣΟΨΥ κ. Π. Ανδρόνικος.


Τα μαθήματα που έκαναν πιο «ανεκτικό» τον κ. Ανδρόνικο έχουν πλέον λάβει τη μορφή ομάδων υποστήριξης στις οποίες οι γονείς συζητούν παρουσία ειδικού τα προβλήματά τους. «Οι συγγενείς των ψυχικά πασχόντων ατόμων έρχονται εδώ έχοντας φτάσει στα όριά τους και χρειάζονται και οι ίδιοι υποστήριξη. Μέσα από την ομάδα συσφίγγουν τις σχέσεις τους – κάτι που το έχουν ανάγκη, γιατί συχνά οι άλλοι συγγενείς τούς βάζουν στο περιθώριο – αλλά και διδάσκονται μέσα από τις εμπειρίες των άλλων και τις υποδείξεις του ψυχολόγου» λέει το μέλος του ΣΟΨΥ κυρία Φανή Λώλη-Κάλπου.


Σήμερα ο σύλλογος αριθμεί περίπου 700 οικογένειες-μέλη, ο δρόμος όμως προς τη δημιουργία αυτής της μεγάλης «οικογένειας» δεν ήταν σπαρμένος με ροδοπέταλα. Επί έναν ολόκληρο χρόνο ο σύλλογος δεν μπορούσε να βρει στέγη καθώς οι ιδιοκτήτες αρνούνταν να δώσουν τον χώρο τους για τη συγκεκριμένη δράση. Αρνηση συναντούσαν όμως και στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν νέα μέλη. Ο φόβος έκανε τους συγγενείς των πασχόντων να κρατούν σφραγισμένα τα σπίτια τους αλλά και το στόμα τους. Χρειάστηκε υπομονή και επιμονή από τα λίγα αρχικώς μέλη του συλλόγου για να ληφθεί το μήνυμα. Ενα μήνυμα που από τον Μάρτιο του 2000 απέκτησε έντυπη μορφή και βρήκε περισσότερους από 2.500 παραλήπτες. Το περιοδικό «Μηνύματα» αποτελεί έναν δυνατό κρίκο στην ολοένα και μεγαλύτερη αλυσίδα του συλλόγου και των μελών του. Παρ’ ότι τα βήματα που έχουν γίνει είναι σημαντικά, οι άνθρωποι αυτοί που πασχίζουν για την καταπολέμηση του στίγματος αισθάνονται ότι ακόμη και σήμερα είναι μερικές φορές μετέωρα: «Συναντούμε ακόμη οικογένειες που φοβούνται να «αποκαλύψουν» ότι κάποιο μέλος τους πάσχει από ψυχική ασθένεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι μας παρακαλούν να στέλνουμε το περιοδικό στην οικία τους κλεισμένο σε φάκελο για να μη φαίνεται το περιεχόμενο και να μη μαθαίνουν οι άλλοι στην πολυκατοικία ή στη γειτονιά ότι αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα. Δεν είναι έτοιμη η κοινωνία μας να δεχθεί τέτοιες ασθένειες» λέει η υπεύθυνη του περιοδικού κυρία Νανά Μανδάλη.


H μόνη φορά όπου τα μέλη του συλλόγου χάρηκαν όταν είδαν… κλειστές πόρτες ήταν πριν από μερικούς μήνες που πήραν στα χέρια τους τα κλειδιά του πρότυπου ξενώνα για άτομα με σχιζοφρένεια. Πίσω από τις πόρτες αυτές εννέα άνθρωποι μοιράζονται την καθημερινότητά τους ζώντας ως ανεξάρτητα άτομα. Οπως λέει η κυρία Ελένη Λεγάκη, ψυχολόγος που εργάζεται στον ξενώνα, το πρόγραμμα που ακολουθείται είναι πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα: «Οι «‘ένοικοι»‘ ζουν ο καθένας σε δικό του δωμάτιο, παρακολουθούν προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, συμμετέχουν σε διάφορες ψυχοθεραπευτικές δραστηριότητες, αλλά έχουν και ελεύθερο χρόνο που μπορεί ο καθένας να τον αξιοποιήσει όπως επιθυμεί». «Συγκάτοικοι» των ασθενών είναι οι ειδικοί που βρίσκονται στο πλευρό τους ανά πάσα στιγμή. Το πρόβλημα, όπως όλοι αναφέρουν, είναι το μέλλον αυτών των ατόμων καθώς η παραμονή τους στον ξενώνα έχει ημερομηνία λήξης· προβλέπεται ότι μπορούν να μείνουν εκεί μόνο τρία χρόνια. «Το θέμα είναι πού θα πάνε μετά και πώς θα καταφέρουν να επιβιώσουν μόνοι τους. Το ιδανικό θα ήταν να μπορούσαν να πάνε σε προστατευόμενα διαμερίσματα όπου θα ζουν μεν μόνοι τους αλλά υπό την παρακολούθηση ειδικού, ώστε να μην παρουσιάσουν υποτροπή».


Προσπάθεια να πέσουν τα τείχη της προκατάληψης γίνεται όμως και σε πανελλαδικό επίπεδο. Συγκεκριμένα ο ΣΟΨΥ της Αθήνας έχει άλλα τέσσερα «αδελφάκια», στο Ηράκλειο, στις Σέρρες, στα Γιάννενα και στη Χαλκίδα. Ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία κ. Γ. Κυπριώτης σημειώνει ότι υπάρχει θετική ανταπόκριση από τον κόσμο, το κλίμα όμως δεν είναι ανάλογο όσον αφορά τη στήριξη της πολιτείας. H Ομοσπονδία έχει να παλέψει με ένα «τέρας» που μοιάζει μεγαλύτερο από αυτό της προκατάληψης: το τέρας της γραφειοκρατίας και των αναχρονιστικών νόμων. Οπως μας ανέφεραν τα μέλη της, οι ψυχικά ασθενείς λαμβάνουν ένα επίδομα της τάξεως των 170 ευρώ το δίμηνο. H αγωνία λοιπόν των γονέων είναι με τι πόρους θα επιβιώσουν μετά τον θάνατό τους τα παιδιά τους, δεδομένου μάλιστα ότι το να λάβουν τη σύνταξή τους μοιάζει σχεδόν αδύνατο: Προϋποθέσεις για τη χορήγηση σύνταξης είναι η ψυχική ασθένεια να έχει διαγνωσθεί πριν από τα 18 έτη, το ποσοστό αναπηρίας να είναι άνω του 67%, το άτομο να κρίνεται ανίκανο να εργαστεί, να είναι άγαμο και άπορο. Ο «παραλογισμός» αυτός κορυφώνεται μάλιστα με το γεγονός ότι απαιτείται μετά τον θάνατο των γονέων ο ασθενής να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για τη χορήγηση σύνταξης μόνος του(!). Πρέπει να σημειωθεί ότι, όπως προκύπτει από πρόσφατη έρευνα του ΣΟΨΥ στα μέλη του, παρ’ ότι πάνω από τα 2/3 των πασχόντων παρουσίασαν συμπτώματα σχιζοφρένειας πριν από την ενηλικίωσή τους, η διάγνωση άργησε κατά πολύ, με αποτέλεσμα μόνο το περίπου 30% να λάβει βεβαίωση γιατρού ότι πάσχει από ψυχική ασθένεια, η οποία εξασφαλίζει και τη σύνταξη. Τα μέλη του ΣΟΨΥ αισιοδοξούν καθώς βλέπουν τις πόρτες της κοινωνίας να ανοίγουν σιγά σιγά, αισθάνονται όμως αγωνία όταν στέκονται μπροστά στην πόρτα του κράτους που μοιάζει ερμητικά κλειστή…


Οι κυνηγοί του στίγματος!


Μια πρωτότυπη μορφή εθελοντισμού έχει ξεκινήσει εδώ και μερικούς μήνες στο πλαίσιο του Ελληνικού Προγράμματος Κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας. Πρόκειται για ένα δίκτυο 55 ατόμων τα οποία έχουν επιδοθεί σε ένα ασυνήθιστο κυνήγι: σε καθημερινή βάση «ξετρυπώνουν» όλους όσοι πέφτουν σε ατοπήματα σε ό,τι αφορά την ορολογία που χρησιμοποιείται στα MME για τις ψυχικές ασθένειες. Στη συνέχεια ενημερώνουν τους αρμοδίους του Προγράμματος, οι οποίοι επικοινωνούν με τους υπευθύνους των μέσων προκειμένου να τους… επαναφέρουν στην τάξη. Μέχρι στιγμής τα «λαγωνικά» που εργάζονται για το Πρόγραμμα είναι 55 αλλά το δίκτυο ολοένα και μεγαλώνει. Οι αρμόδιοι του Προγράμματος ζητούν από όλα τα άτομα που ενδιαφέρονται να γίνουν εθελοντές να τηλεφωνήσουν στο 210 6170.822-824 ή να στείλουν e-mail στο stigma@compulink.gr.