Είναι από τις φορές που ο άνθρωπος δίνει ελπίδα ζωής εκεί όπου η φύση τη στερεί. Τα γονίδια του τετράχρονου Ζέιν Χάσμι δεν θα του άφηναν το περιθώριο να γιορτάσει πολλές φορές ακόμη τα γενέθλιά του. Το παιδί πάσχει από μία σοβαρή ασθένεια του αίματος η οποία το αναγκάζει να υφίσταται κάθε εβδομάδα ως και πέντε μεταγγίσεις αίματος διάρκειας 12 ωρών έκαστη. Οι γονείς του Ζέιν, σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν τον προαναγγελθέντα θάνατο για το παιδί τους, απευθύνθηκαν στην Αρχή για την Ανθρώπινη Αναπαραγωγή και Εμβρυολογία της Βρετανίας (Human Fertilisation and Embryology Authority – HFEA) προκειμένου να λάβουν την άδεια να φέρουν στον κόσμο με τη μέθοδο της προεμφυτευτικής διάγνωσης ένα τέκνο, ιστοσυμβατό με τον Ζέιν, ώστε να γίνει εκτός από αδελφός του, «σωτήρας» του. Αν και η αρχή γνωμοδότησε υπέρ του αιτήματος του ζεύγους Χάσμι, εκπρόσωποι Οργανώσεων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κατά των Αμβλώσεων αντέδρασαν έντονα, στέλνοντας τους γονείς στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Σε πρώτη φάση η Δικαιοσύνη έκρινε ότι η διαδικασία δημιουργίας ενός «μωρού κατά παραγγελία», έστω και για σοβαρούς ιατρικούς λόγους, ήταν παράνομη. Το Εφετείο όμως στο οποίο προσέφυγε στη συνέχεια η οικογένεια έδωσε τελικώς το «πράσινο φως» για την έναρξη της διαδικασίας. Ετσι ο μικρός Ζέιν μπορεί πλέον όχι απλώς να περιμένει τη γέννηση του νέου αδελφού του αλλά και τη δική του «αναγέννηση» μέσα από αυτόν.
Περιστατικά ανάλογα με αυτό της οικογένειας Χάσμι έχουν προκύψει στο παρελθόν στο εξωτερικό και, όπως αναφέρουν οι ειδικοί, χάρη στους νέους ορίζοντες που ανοίγονται με την πρόοδο της επιστήμης θα αποτελούν στο μέλλον συχνή πραγματικότητα. Μία πραγματικότητα που μπορεί να κληθούν να αντιμετωπίσουν και τα ελληνικά δικαστήρια. Οι αρμόδιοι στη χώρα μας, αντιλαμβανόμενοι προφανώς την ολοένα και αυξανόμενη δυναμική του συγκεκριμένου πεδίου, ψήφισαν πριν από τέσσερις περίπου μήνες νόμο ο οποίος ρυθμίζει τέτοιου είδους θέματα (Νόμος για την Ιατρική Υποβοήθηση στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγή).
Ωστόσο αν μια οικογένεια με πρόβλημα όπως αυτό που αντιμετωπίζει η οικογένεια Χάσμι έφτανε μπροστά στον ειδικό από τον οποίο θα ζητούσε βοήθεια ή ακόμη και στο ελληνικό δικαστήριο, ο ομολογουμένως σύμφωνα με τους ειδήμονες πρωτοποριακός αυτός νόμος δεν θα είχε μία «έτοιμη» απάντηση για την περίπτωσή της.
Οπως αναφέρει ο ομότιμος καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών και αναπληρωτής πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής κ. Γ. Μανιάτης «περιπτώσεις σαν και αυτή που προέκυψε στη Βρετανία δεν καλύπτονται ρητώς από τον νέο νόμο. Ετσι, δεδομένου αυτού του «κενού» στο συγκεκριμένο σημείο, ένα τέτοιο περιστατικό θα μπορούσε θεωρητικώς να καταλήξει και στα ελληνικά δικαστήρια».
Ο κ. Μανιάτης τονίζει ότι σε γενικές γραμμές η επιλογή θετικών χαρακτηριστικών, πέραν της αποφυγής νόσησης του ίδιου του παιδιού που θα έλθει στον κόσμο, θεωρείται ηθικά μη αποδεκτή καθώς καθιστά πράξη ευγονικής και ως εκ τούτου δεν ενθαρρύνεται. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει, σε περιπτώσεις σαν αυτή των Χάσμι συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος για την εφαρμογή της προεμφυτευτικής διάγνωσης, κάτι που ξεφεύγει από τα πλαίσια της ευγονικής. «Θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, παράλογο να μην επιτραπεί σε ένα ζευγάρι να επιδιώξει πέραν του να φέρει ένα υγιές παιδί στον κόσμο να είναι και συμβατό με τον αδελφό ή την αδελφή του ώστε να μπορέσει να γίνει δότης μυελού των οστών. Οι Χάσμι δεν ζήτησαν την εφαρμογή της μεθόδου προκειμένου να φέρουν στον κόσμο ένα παιδί με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως είναι το χρώμα των ματιών, αλλά ένα παιδί υγιές και συγχρόνως ικανό να προσφέρει ζωή σε έναν άλλο άνθρωπο. Και η εμπειρία από το εξωτερικό δείχνει ότι τέτοιες περιπτώσεις ενθαρρύνονται. Μπροστά στο μείζον ζήτημα του να σωθεί ένα παιδί, νομίζω ότι μπορεί να παρακαμφθεί ένας κανόνας που ίσως για κάποιους παραπέμπει σε ευγονική».
O νέος νόμος καλύπτει ρητώς μόνο δύο περιπτώσεις: επιτρέπει την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή όταν υπάρχει αδυναμία απόκτησης απογόνων με φυσικό τρόπο ή προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση στο παιδί σοβαρής ασθένειας. Συγχρόνως απαγορεύει ρητά την επιλογή φύλου του παιδιού εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρό κληρονομικό φυλοσύνδετο νόσημα. Δεν αναφέρεται όμως σε περιπτώσεις όπως αυτή που ανέκυψε προσφάτως στα βρετανικά δικαστήρια.
Ο κ. X. Πολίτης, πρόεδρος της Ελληνικής Ιατρονομικής Εταιρείας, εξηγεί ότι ο δικαστής θα βρεθεί ουσιαστικά αντιμέτωπος με το να σταθμίσει ποιο έννομο συμφέρον υπερτερεί καθώς από τη μία πλευρά υπάρχει το αγαθό της ζωής του παιδιού που κινδυνεύει και από την άλλη το δικαίωμα του παιδιού που πρόκειται να γεννηθεί, του να έλθει στον κόσμο ως αυτοτελής ύπαρξη και όχι ως «ανταλλακτικό». Εκτιμά πάντως ότι «υπάρχει ιατρική και ηθική ένδειξη που θα λειτουργούσε ως «πυξίδα» για τον δικαστή, ώστε να επιτρέψει την εφαρμογή της διαδικασίας».
Στο «μικροσκόπιο» των επιστημόνων
Οπως τονίζουν οι ειδικοί, η εφαρμογή της προεμφυτευτικής διάγνωσης προκειμένου να γεννηθεί παιδί όχι μόνο υγιές αλλά και συμβατό με τον αδελφό ή την αδελφή του ώστε να μπορεί να γίνει δότης μυελού των οστών για το άρρωστο τέκνο είναι δυνατή από τεχνικής άποψης και στη χώρα μας. Οπως λέει ο αναπληρωτής καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. B. Ταρλατζής. Σύμφωνα με τον καθηγητή, περιπτώσεις όπως αυτή των Χάσμι δεν δημιουργούν πρόβλημα σε ό,τι αφορά τη βιοηθική πλευρά του ζητήματος. «Είναι ενδεικτικό ότι σε πρόσφατο κείμενο που ετοίμασε η ομάδα βιοηθικής της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας, της οποίας είμαι μέλος, η θέση μας δεν ήταν αρνητική. Αναφέρεται ρητά ότι δεν θα πρέπει το ζευγάρι να θέλει να φέρει στον κόσμο ένα παιδί μόνο για να δώσει μόσχευμα στον αδελφό του, αλλά να αγαπά τη ζωή που θα φέρει στον κόσμο. Πρέπει μάλιστα να σημειωθεί ότι το παιδί αυτό δεν υφίσταται καμία ταλαιπωρία αν χρειαστεί να γίνει δότης για τον αδελφό ή την αδελφή του. Το αίμα λαμβάνεται από τον ομφάλιο λώρο του προκειμένου να εξαχθούν τα βλαστοκύτταρα. Ετσι έρχεται στον κόσμο μία νέα ζωή η οποία μάλιστα έχει το μοναδικό «προνόμιο» να μπορεί να χαρίσει ζωή και σε έναν άλλο άνθρωπο που αλλιώς θα πέθαινε σύντομα. Στις ίδιες γραμμές κινείται και η άποψη της εμβρυολόγου – γενετίστριας κυρίας Ελένης Κοντογιάννη. «Πιστεύω ότι πραγματικά η ζωή είναι αυτοσκοπός και κανένας δεν έχει δικαίωμα να δημιουργεί ζωή για να εξυπηρετήσει κάποιο σκοπό ή χρησιμότητα, αλλά έχοντας συναναστραφεί με γονείς που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα γίνομαι πιο ανοικτή και διαλλακτική. Αρκεί σε κάθε περίπτωση να μην τίθεται σε κίνδυνο η ζωή και η ακεραιότητα του παιδιού που πρόκειται να γεννηθεί προκειμένου να βοηθήσει το ήδη άρρωστο μέλος της οικογένειας».
