Χαρούμενο ξόρκι στον φόβο και στη μοναξιά



Δεν είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τον Αλέξη Ακριθάκη (1939 – 1994). Το έργο του όμως μου μιλάει τόσο εύγλωττα, τόσο αποκαλυπτικά για τον άνθρωπο που νομίζω πως τον γνώριζα από πάντα. Επαληθεύω τα μηνύματα του έργου του πάνω στη βιογραφία του. Ο επαναστάτης έφηβος, ο απροσάρμοστος νέος, ο ασυμβίβαστος και περιθωριακός, ο προκλητικός και καταραμένος καλλιτέχνης, όλα τα συμβατικά επίθετα που μπορεί να εμπνεύσει η ταραγμένη και τραγική βιογραφία του Αλέξη Ακριθάκη αναιρούνται από τη θέαση του έργου του.


Ο Ακριθάκης φαίνεται πως ήταν στο βάθος ένα υπερευαίσθητο, τρυφερό και συνεσταλμένο πλάσμα, που κρυβόταν επιμελώς πίσω από μια προκλητική συμπεριφορά. Ο αληθινός του χαρακτήρας βρήκε τον δρόμο να εκφραστεί στο έργο του: ένα έργο που κατάφερε να μεταμορφώσει τον φόβο σε χαρά της ζωής, τη μοναξιά και το άγνωστο σε καθαρή ποίηση.


Ο φόβος, η μοναξιά, το άγνωστο. Ποια στοιχεία του έργου του υποβάλλουν αυτά τα αισθήματα; Ενα από τα σταθερά γνωρίσματα της γραφής και του ύφους του Ακριθάκη είναι το horror vacui, ο φόβος του κενού, που χαρακτηρίζει την τέχνη των νομάδων, την τέχνη της ερήμου. Το αραβούργημα, που απλώνει και καλύπτει ασφυκτικά απέραντες επιφάνειες στα μνημεία των Αράβων, είναι η εμβληματική εικόνα του άπειρου, της ερήμου και μαζί το ξόρκι στην απειλή και τον φόβο που εμπνέουν. Ο Ακριθάκης επινοεί το δικό του ξόρκι στον φόβο, εκείνο το «τσίκι τσίκι», το δομικό καμπυλόγραμμο μοτίβο του σχεδίου του, που πολλαπλασιάζεται υβριδικά ώσπου να καλύψει όλη την επιφάνεια του χαρτιού ή του πίνακα και να προεκταθεί νοερά πέρα από το πλαίσιο ως το άπειρο.


Αυτή η έρημος, το άπειρο, θα γίνει τόπος εκλογής, πατρίδα για τον αυτοεξόριστο καλλιτέχνη. Και όπως προσπαθούμε να εξημερώσουμε έναν άγριο και άγνωστο τόπο προσκομίζοντας ως φετίχ οικεία και αγαπημένα αντικείμενα, φυτεύοντας δέντρα και λουλούδια, έτσι και ο Ακριθάκης θα εποικίσει τη δική του έρημο με κάκτους, λουλούδια, πουλιά, πεταλούδες, ήλιους, σύννεφα, ποδήλατα, χαρταετούς και άλλα σπαράγματα από παιδικές μνήμες. Ο εποικισμός της ερήμου θα συντελεστεί βαθμιαία με μια αίσθηση παιχνιδιού και τρυφερού παιδικού χιούμορ, που ανήκει στα σταθερά, γενετικά γνωρίσματα του ύφους του καλλιτέχνη. Η μαυρόασπρη επιφάνεια του «αραβουργήματος» εμψυχώνεται σιγά σιγά με τα ζωηρά χρώματα όλης αυτής της σκευής. Ωσπου στο τέλος το χρώμα εκτοπίζει τη νύχτα, εκτοπίζει το μαύρο – άσπρο, νικά κατά κράτος τον φόβο.


Το γνωστό, καμπυλόγραμμο δομικό μοτίβο μεγεθύνεται και χρωματίζεται. Η χρωματική έκρηξη, τα μεγάλα σχήματα, οι χορευτικοί ρυθμοί, οι δυνατές μελωδίες τζαζ που αναδύονται από τις συνθέσεις του Αλέξη Ακριθάκη αυτή την περίοδο υποδηλώνουν ένα διάλειμμα ευδίας και ζωικής χαράς, που φαίνεται να συνδέεται με τη γέννηση της κόρης του Χλόης (1969). Το χρώμα, χρώμα τοπικό, που η έκτασή του ορίζεται από το σύνορο της γραμμής, έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στο έργο του Ακριθάκη. Καθαρό και λαμπερό καθώς περισφίγγεται από δυνατά περιγράμματα όπως τα βιτρό των καθεδρικών ναών, αποκτά μια ηλιακή φωταύγεια.


Μοναδικές και αιφνίδιες είναι και οι χρωματικές συζυγίες που μας προτείνουν τα έργα του Ακριθάκη: το ροζ διαλέγεται αρμονικά με το κίτρινο, το πορτοκαλί και το γαλάζιο στην ανοιξιάτικη σύνθεση που ονομάζεται εύστοχα «Τοπίο ντυμένο κυριακάτικα» (1970).


Κάπου εδώ κάνει την εμφάνισή της και η ταξιδιωτική βαλίτσα· ένα από τα εμβληματικά μοτίβα του Ακριθάκη: βούληση φυγής; ίσως. Αλλωστε τα τόξα υποδηλώνουν κατευθύνσεις και πορείες. Πόσο όμορφα, πόσο ευρηματικά θα ταξιδέψει αυτή η βαλίτσα μέσα και έξω από τον ζωγραφικό χώρο του Ακριθάκη, ως κατασκευή από διάφορα χρωματισμένα υλικά, ξύλα και σίδερα και τυχαία έτοιμα αντικείμενα (ready made). Η ταξιδιωτική βαλίτσα θα μεταφέρει όλη τη σκευή της μνήμης, της επιθυμίας, της νοσταλγίας του Ακριθάκη για πολύν καιρό.


Ο τελευταίος σταθμός αυτού του ακατάβλητου ταξιδιώτη είναι και πάλι ο κόσμος της παιδικής φαντασίας. Ενας κόσμος «ευτυχισμένος», γεμάτος από χρώμα, ενοικημένος από πλοία, αεροπλανάκια, χαρταετούς και ένα μεγάλο τσίρκο που το ονειρεύτηκε ήδη από το 1969, ίσως για τη νεογέννητη Χλόη, ίσως πράγματι για τα παιδιά του Βιετνάμ, όπως βεβαιώνει ο τίτλος του. Οι οργανωτές της έκθεσης φρόντισαν να το μεγεθύνουν 100 φορές, ώστε να γίνει ένα αληθινό «καρουσέλ» για τα παιδιά και τους μεγάλους που θα επισκεφτούν την αναδρομική έκθεση του Αλέξη στην Εθνική Πιθακοθήκη.


Η χαρά που θα αποκομίσουν είναι το ακριβό τίμημα μιας ζωής, που μοιάζει μια ηθελημένη «εις Αδου κάθοδος» με σκοπό τη λύτρωση, τη δική του και τη δική μας, μέσω της Τέχνης.


Η αναδρομική, του Αλέξη Ακριθάκη, παρουσιάστηκε αρχικά στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, μέσα στο πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, με επίτροπο τη Μαρία Κοτζαμάνη που επιμελήθηκε και την Εκθεση της Αθήνας, μαζί με την επιμελήτρια της ΕΠΜΑΣ Εφη Αγαθονίκου. Χορηγός: Χρηματιστηριακή ΑΕ του κ. Ζαχαρία Πορταλάκη.


Η αναδρομική έκθεση του Αλέξη Ακριθάκη εγκαινιάζεται στην Εθνική Πινακοθήκη αύριο, στις 8 μ.μ. Θα διαρκέσει ως τις 29 Ιουνίου