Είναι γυναίκες: * Το 70% των εξαθλιωμένων * Το 80% των προσφύγων * Το 70% των αναλφαβήτων



Οταν πριν από τρία χρόνια η Ινδία έκανε απογραφή του πληθυσμού της, ο αριθμός που προέκυψε ήταν λανθασμένος. Το τεράστιο έργο της καταγραφής των κατοίκων της δεύτερης πολυπληθέστερης χώρας του κόσμου έπρεπε να επαναληφθεί γιατί στην ερώτηση «Πόσα παιδιά έχετε;» πολλοί είχαν δηλώσει μόνο τον αριθμό των γιων τους. Δεν είχαν βεβαίως πρόθεση να παραπλανήσουν τις αρχές· απλώς «παιδί» στην Ινδία νοείται μόνο το αγόρι ενώ τα κορίτσια είναι μάλλον κατάρα εφόσον απαιτείται προίκα για να παντρευτούν.


Αν στη Δύση οι γυναίκες έχουν λύσει τα περισσότερα προβλήματά τους και τώρα έχουν την πολυτέλεια να απασχολούνται με τις σημαντικές ή ασήμαντες λεπτομέρειες, τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ένα δισεκατομμύριο γυναίκες θα πεινάσουν έναντι 450 εκατομμυρίων αντρών (σύμφωνα με την UNESCO, το 70% όσων ζουν σε απόλυτη φτώχεια είναι γυναίκες), 540 εκατομμύρια γυναίκες δεν θα μπορέσουν να απολαύσουν ένα βιβλίο ή να βάλουν μια υπογραφή έναντι 280 εκατομμυρίων αντρών (σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO, περισσότερα από τα δύο τρίτα των αναλφάβητων ενηλίκων είναι γυναίκες) και 6.000 γυναίκες θα υποστούν ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων τους (σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, 6.000 γυναίκες «χάνουν» την κλειτορίδα τους ημερησίως).


Από όλες τις Ασιάτισσες οι Αφγανές έχουν τους λιγότερους λόγους να γιορτάσουν τη σημερινή ημέρα. Γιατί το Αφγανιστάν είναι ίσως η μόνη χώρα που οπισθοδρομεί αντί να σημειώνει έστω και ελάχιστη πρόοδο όσον αφορά τη θέση των γυναικών. Ο λόγος είναι προφανής. Από τον Απρίλιο του 1992, όταν οι Μουτζαχεντίν κατέλαβαν την εξουσία στην Καμπούλ, το Σύνταγμα της χώρας, το οποίο περιείχε εγγυήσεις για τα δικαιώματα των γυναικών, καταργήθηκε. Ολες οι γυναίκες απολύθηκαν από τις δουλειές τους, έλαβαν τους μισθούς τους κανονικά τους δύο πρώτους μήνες και έκτοτε υποχρεώθηκαν να κάνουν νέο επαγγελματικό προσανατολισμό απορρίπτοντας οποιοδήποτε επάγγελμα προϋποθέτει εργασία εκτός σπιτιού.


«Στο Σαρόμπι είδαμε μια γυναίκα να λιθοβολείται δίπλα στο ποτάμι. Μας είπαν ότι ήταν παντρεμένη με κάποιον διοικητή των Χεζμπ Ισλάμι, ο οποίος την εγκατέλειψε και δεν έδωσε σημεία ζωής για οκτώ χρόνια. Ο πατέρας της τελικά της επέτρεψε να παντρευτεί άλλον άντρα. Αλλά τώρα ο διοικητής επέστρεψε και διέταξε να την λιθοβολήσουν μέχρι θανάτου» είπε στη Διεθνή Αμνηστία οικογένεια που δραπέτευσε από το Αφγανιστάν. Παρεμπιπτόντως, το 80% των προσφύγων ανά των κόσμο είναι γυναίκες, οι οποίες μάλιστα συχνά αναγκάζονται να υποκύψουν στις σεξουαλικές απαιτήσεις λαθρεμπόρων και μεθοριακών φρουρών για να φθάσουν στον προορισμό τους.



Στο Πακιστάν η εκλογή της Μπεναζίρ Μπούτο το 1988 είχε αναπτερώσει τις ελπίδες των συμπατριωτισσών της για μια καλύτερη θέση στην κοινωνία, και η επανεκλογή της το 1993 ακόμη περισσότερο. Ωστόσο η κυβέρνηση της Μπούτο κινήθηκε, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, προς την αντίθετη κατεύθυνση.


Αν μια Πακιστανή βιασθεί και καταγγείλει τον βιασμό της, κλείνεται πάραυτα στη φυλακή με την κατηγορία τού «ζίνα», δηλαδή της σεξουαλικής επαφής εκτός γάμου. Ο μόνος τρόπος για να γλιτώσει είναι είτε ο βιαστής να παραδεχθεί την ενοχή του είτε να υπάρξουν τέσσερις άντρες αυτόπτες μάρτυρες που θα επιβεβαιώσουν τους ισχυρισμούς της. Γιατί η μαρτυρία μιας γυναίκας δεν μετρά. «Εχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου ο βιαστής έχει αθωωθεί και το θύμα έχει κλειστεί στη φυλακή» λέει η Διεθνής Αμνηστία.


Επιπλέον, ενώ οι άντρες θεωρούνται ενήλικοι από 18 ετών και πάνω, οι γυναίκες «ενηλικιώνονται» όταν φθάσουν στην εφηβεία, δηλαδή στα 11 ή 12 χρόνια τους. Και από τη στιγμή που κάποιος είναι ενήλικος είναι δυνατόν να του επιβληθούν ποινές ενηλίκου, δηλαδή λιθοβολισμός μέχρι θανάτου ή μαστίγωμα.


Στις απομακρυσμένες περιοχές του Πακιστάν οι γυναίκες εμποδίζονται ακόμη και να ασκήσουν τα πολιτικά δικαιώματά τους. Τον Ιανουάριο του 1997, λ.χ., ένα μήνα πριν από τις τελευταίες εκλογές, τα συμβούλια πολλών χωριών αποφάσισαν ότι θα έκαιγαν το σπίτι όποιου επέτρεπε στα θηλυκά μέλη της οικογενείας του να ψηφίσουν, γιατί «η ψήφος των γυναικών είναι αντιισλαμική και πηγαίνει κόντρα στις παραδόσεις μας». Ως αποτέλεσμα, ελάχιστες γυναίκες των περιοχών αυτών τόλμησαν να πλησιάσουν την κάλπη.


Η οικιακή βία είναι ένα οικογενειακό θέμα που δεν αφορά τις αρχές, ωστόσο αφορά άμεσα το 95% των γυναικών στο Πακιστάν. Κάθε χρόνο πολλές γυναίκες καίγονται ζωντανές σε «ατυχήματα» που τους συμβαίνουν στην κουζίνα τους. Στην πραγματικότητα δράστες είναι ο σύζυγός τους και οι συγγενείς του και αιτία η ανεπαρκής προίκα, η υπόνοια για απιστία, η υποτιθέμενη στειρότητα του θύματος ή η «αδυναμία» του να γεννήσει αγόρι. Στη Λαχώρη μόνο, κάθε ημέρα 60 με 70 γυναίκες που υποφέρουν από σοβαρά εγκαύματα αγωνίζονται να επιβιώσουν· λιγότερες από το 10% τα καταφέρνουν.


«Η αύξηση των θανάτων των γυναικών από εγκαύματα ανάγκασε το ανώτατο δικαστήριο της Λαχώρης να ζητήσει από την αστυνομία να ερευνά κάθε τέτοια περίπτωση ­ μια οδηγία που συνήθως αγνοείται ή στην καλύτερη περίπτωση εφαρμόζεται επιφανειακά» λέει η Διεθνής Αμνηστία. Ειδικά όταν αιτία της δολοφονίας είναι η υποψία ότι η γυναίκα ήταν άπιστη στον άντρα της, ο δράστης αντιμετωπίζεται με εξωφρενική επιείκεια γιατί η πακιστανική κοινωνία θεωρεί ότι ο σύζυγος αντέδρασε με θεμιτό τρόπο στις «σοβαρές προκλήσεις» από την πλευρά της γυναίκας του.


Στη γειτονική Ινδία υπολογίζεται ότι κατά μέσον όρο 17 παντρεμένες γυναίκες πέφτουν θύματα δολοφονίας καθημερινώς γιατί ο πατέρας τους δεν κράτησε τις υποσχέσεις του για την προίκα που θα έδινε στον γαμπρό του. Η εθνικιστικών αποκλίσεων κυβέρνηση της χώρας ενθάρρυνε την άνοδο του Ινδουισμού και έτσι αναζωπυρώθηκε το απάνθρωπο «σάτι». Το σάτι είναι μια παλαιά παράδοση των Ινδουιστών, την οποία είχαν απαγορεύσει οι Βρετανοί χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να την εξαφανίσουν, που απαιτούσε από τις γυναίκες να καίγονται ζωντανές στην πυρά όταν πέθαινε ο ­ συνήθως πολύ γηραιότερος ­ άντρας τους. Το εκπληκτικό είναι ότι με την άνοδο του Ινδουισμού υπάρχουν γυναίκες που πέφτουν αυτοβούλως στην πυρά για να γίνουν «σάτι» που ισοδυναμεί περίπου με αγία.


Η Ινδία είναι από τις λίγες χώρες όπου ο αριθμός των ανδρών ξεπερνά εκείνο των γυναικών. Γιατί στην αγροτική Ινδία (όπως και στην αγροτική Κίνα) όταν ένα νεογέννητο κοριτσάκι βρεθεί πνιγμένο ή καμένο όλοι κάνουν ότι δεν πρόσεξαν τίποτε και δεν ειδοποιούν την αστυνομία. Το κορίτσι είναι ανεπιθύμητο μωρό ενώ ένα αγόρι είναι καλοδεχούμενο, όχι μόνο γιατί θα αυξήσει τα εισοδήματα της οικογένειας με τον γάμο του αλλά και γιατί θα εξασφαλίσει τη μετενσάρκωση των γονιών του (οι ινδουιστές γονείς μετενσαρκώνονται κανονικά μόνο αν ο γιος τους χορέψει έναν τελετουργικό χορό γύρω από την πυρά όπου θα καούν όταν πεθάνουν). Ετσι ο τοκετός γίνεται στο σπίτι με τη βοήθεια μιας «άγιαα», δηλαδή μαίας, και το μωρό σκοτώνεται επί τόπου αν δεν έχει το πολυπόθητο φύλο. Η μητέρα βεβαίως δεν ερωτάται· όλα συμφωνούνται μεταξύ πατέρα και άγιαα, η οποία δηλώνει ότι το μωρό γεννήθηκε νεκρό.


Λόγω των προγραμμάτων για τη μείωση του πληθυσμού, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και δωρεάν αμβλώσεις, στις αστικές περιοχές εφαρμόζεται μια λιγότερο φρικιαστική αλλά εξίσου μεροληπτική μέθοδος για την αποφυγή θηλυκών απογόνων. Αν η αμνιοκέντηση, που παρέχεται δωρεάν, δείξει ότι το έμβρυο είναι γένους θηλυκού, τότε η άμβλωση είναι σχεδόν επιβεβλημένη. Η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν επί χρόνια χωρίς κανείς να έχει την παραμικρή αντίρρηση αλλά πήρε δημοσιότητα μόνο όταν κατά λάθος έγινε άμβλωση σε κάποιο αρσενικό έμβρυο και οι γονείς μήνυσαν τον γιατρό.


Στην Ινδία γεννιούνται περίπου 15 εκατομμύρια κοριτσάκια τον χρόνο αλλά, σύμφωνα με τη UNICEF, τα πέντε εκατομμύρια από αυτά δεν προλαβαίνουν να γίνουν 15 ετών. Το ένα τρίτο πεθαίνει προτού κλείσει ένα έτος. Είναι σύνηθες επίσης στα κορίτσια να δίνεται λιγότερο φαγητό από τα αγόρια. Στην Ινδία και στο Πακιστάν ωστόσο υπάρχουν πολύ ισχυρά φεμινιστικά κινήματα. Ετσι στην Ινδία, λ.χ., έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται προγράμματα κατά του γυναικείου αναλφαβητισμού και να γίνονται εκστρατείες για την πληροφόρηση των γυναικών για τα δικαιώματά τους.


Σε ολόκληρη την Ασία παρατηρούνται προσπάθειες για τη βελτίωση της θέσης των γυναικών. Η Τερέζα Λόαρ, Επικεφαλής Συντονίστρια Διεθνών Γυναικείων Ζητημάτων στο αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, αναφέρει ενδεικτικά ότι στην Κίνα η κυβέρνηση εισήγαγε ένα πενταετές πρόγραμμα (1996-2001) για την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση της αγρότισσας· στο Νεπάλ οι γυναίκες θα μπορούν πλέον να κληρονομούν περιουσία· και στο Πακιστάν μη κυβερνητικές οργανώσεις εργάζονται σκληρά για τον περιορισμό της οικιακής βίας.


Στην Αφρική ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες είναι ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων τους. Η πιο απάνθρωπη μορφή του είναι ο αγκτηριασμός, γνωστός και ως «φαραωνική περιτομή», που εφαρμόζεται στο 15% των περιπτώσεων σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία. Η διαδικασία αυτή συνίσταται στην αφαίρεση της κλειτορίδας και των χειλέων και στην πρόσδεση του τραύματος ώστε να καλυφθεί ο κόλπος. Το υπόλοιπο 85% των γυναικών απαλλάσσεται είτε από την κλειτορίδα είτε από τα χείλη.


Οι περισσότεροι ακρωτηριασμοί πραγματοποιούνται όταν τα κορίτσια είναι μεταξύ τεσσάρων και οκτώ ετών αλλά, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, ο μέσος όρος ηλικίας μειώνεται. Συνήθως δεν λαμβάνεται κανένα μέτρο για να περιοριστεί ο πόνος και ο ακρωτηριασμός γίνεται με τη βοήθεια ενός σπασμένου γυαλιού, ψαλιδιού ή οποιουδήποτε άλλου αιχμηρού αντικειμένου χωρίς καμία πρόληψη κατά της εξάπλωσης του ιού του AIDS.


«Υπολογίζεται ότι δύο εκατομμύρια κορίτσια τον χρόνο υφίστανται ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων τους. Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται σε περισσότερα από 28 κράτη της Αφρικής καθώς και στην Αίγυπτο, στο Ομάν, στην Υεμένη και στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα» λέει η Διεθνής Αμνηστία. Οι επιπτώσεις κυμαίνονται από μόλυνση ως σηψαιμία.


Ο λόγος του ακρωτηριασμού είναι η πεποίθηση ότι αυτός μειώνει τη διάθεση της γυναίκας για σεξ, άρα μειώνει και τις πιθανότητες να απατήσει τον σύζυγό της. Αλλοι λόγοι που δίνονται είναι ότι ο ακρωτηριασμός αυξάνει την ευχαρίστηση του άντρα και ότι η ακρωτηριασμένη γυναίκα είναι πιο καθαρή ­ άλλωστε ο όρος «σίλι τζι» που χρησιμοποιείται στο Μάλι για να υποδηλώσει τον ακρωτηριασμό σημαίνει, στην κυριολεξία, κάθαρση. Σε ορισμένες κοινωνίες μια μη ακρωτηριασμένη γυναίκα είναι αδύνατο να παντρευτεί.


«Βεβαίως θα τους κάνω περιτομή, ακριβώς όπως έγινε και με μένα και τη γιαγιά τους. Αυτό είναι το έθιμό μας» δήλωσε μια Αιγύπτια στη Διεθνή Αμνηστία αναφερόμενη στις τέσσερις κόρες της. «Η περιτομή καθαρίζει τις γυναίκες, ευνοεί την παρθενία και την αγνότητα και τις προφυλάσσει από τη σεξουαλική απογοήτευση νεκρώνοντας την επιθυμία τους» είπε μια γυναίκα από την Κένυα ­ αποδεικνύοντας ότι συχνά οι ίδιες οι γυναίκες διαιωνίζουν την καταπίεση του φύλου τους.


Ωστόσο και στην Αφρική γίνονται προσπάθειες για τον περιορισμό των διακρίσεων κατά των γυναικών. Σύμφωνα με την Τερέζα Λόαρ, το Μάλι υιοθέτησε ένα τετραετές πρόγραμμα 22 εκατομμυρίων δολαρίων για τη βελτίωση της εκπαίδευσης, της περίθαλψης, των νομικών δικαιωμάτων και της οικονομικής κατάστασης των γυναικών· η Αίγυπτος απαγόρευσε στα κρατικά κέντρα υγείας να πραγματοποιούν γυναικείες περιτομές· στο Καμερούν διπλασιάστηκε ο αριθμός των γυναικών – δημάρχων από 400 σε 800· στην Τανζανία ψηφίστηκε νόμος που επιβάλλει το ένα τρίτο των βουλευτών να είναι γυναίκες· και στη Ναμπίμπια θεσμοθετήθηκε η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων (στο παρελθόν οι γυναίκες δεν μπορούσαν να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό ή να υπογράψουν ένα συμβόλαιο χωρίς τη συγκατάθεση των συζύγων τους).


Σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, παρ’ ότι οι γυναίκες δεν είναι θύματα τόσο ωμής βίας και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους όσο στις προαναφερθείσες ηπείρους, τα μέλη των φεμινιστικών κινημάτων και των γυναικείων οργανώσεων ζουν συχνά σε καθεστώς τρομοκρατίας. Στη Γουατεμάλα, λ.χ., τα μέλη της CONAVIGUA, μιας γυναικείας οργάνωσης που προσπαθεί να εντοπίσει τα ίχνη «εξαφανισμένων», «γίνονται στόχος απειλών και επιθέσεων» λέει η Διεθνής Αμνηστία.


Στην Αργεντινή ωστόσο το Κογκρέσο ψήφισε νόμο που υποχρεώνει τα κόμματα να περιλαμβάνουν 30% γυναίκες στις λίστες των υποψηφίων τους, λέει η Τερέζα Λόαρ. Η Βραζιλία ίδρυσε ειδική αστυνομική υπηρεσία όπου μπορούν να καταφεύγουν τα θύματα οικιακής βίας· η Κολομβία καθιέρωσε την υπογραφή και των δύο συζύγων για να χορηγηθεί διαζύγιο· και στη Γουατεμάλα κρατικό πανεπιστήμιο εισήγαγε υποτροφίες για αυτόχθονες γυναίκες που επιθυμούν να σπουδάσουν πολιτικές επιστήμες με απώτερο σκοπό τη μεγαλύτερη συμμετοχή τους στα κοινά.


Παρά τη δυσχερή θέση στην οποία βρίσκεται το γυναικείο φύλο σήμερα σε ορισμένες κοινωνίες, πολλές γυναίκες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής έχουν διαπρέψει σε διάφορους τομείς της επιστήμης ενώ, εν καιρώ πολέμου, σηκώνουν πάντα επάξια τα βάρη της οικονομίας. Την αντίθεση αυτή την απεικονίζει καλύτερα γελοιογραφία που δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα της Ινδίας για να διακωμωδήσει τη διαταγή των αφγανών Ταλιμπάν να βαφτούν όλα τα παράθυρα μαύρα ώστε να μη φαίνονται οι γυναίκες από το εσωτερικό των σπιτιών: μια Αφγανή τυλιγμένη στην μπούρκα της (ρούχο που σκεπάζει το σώμα από την κορυφή ως τα νύχια) έβαφε μαύρο το παράθυρό της συνοδευόμενη από την εύγλωττη λεζάντα «Windows 95».