Η απαγορευμένη γη
Δεν συμβαίνει συχνά ένα ξένο λογοτεχνικό βιβλίο να μυρίζει τόσο πολύ Ελλάδα. Και μάλιστα μιαν Ελλάδα ιδιαίτερη: που πονάει από τη νοσταλγία του αγνώστου. Πόσο μάλλον όταν το βιβλίο αυτό προέρχεται από την «Αλλη μεριά του νερού», την Τουρκία, και στις σελίδες του συναντάς φράσεις όπως «Arapopoulo, pedakimou…» και «Koricimou, koricakimou»; Και ακόμη στίχους από το οικείο σε όλους νησιώτικο τραγούδι «Samyotisa me ti theles/Ke meta mavro mathya».
Το μυθιστόρημα της Φεριντέ Τσιτσέκογλου, γεμάτο από τα «απαγορευμένα» χρώματα της Ελλάδας και από λέξεις ελληνικές μόνο η γραφή τους με λατινικά στοιχεία υπενθυμίζει τα όρια της «άλλης μεριάς» μεταφέρει στον αναγνώστη μιαν αίσθηση ονειρική και μυστηριώδη για την πέρα όχθη του Αιγαίου. Μέσα από την ιστορία της Σιντικά χανούμ, ενός έλληνα δικηγόρου, και παράλληλα του Ερτάν, ενός προοδευτικού Τούρκου που θέλει να δραπετεύσει στην Ελλάδα, του Αράπ Μουσταφά και της Νιχάλ η Φεριντέ Τσιτσέκογλου αφήνει τη φωνή της να ταξιδέψει πάνω από τα κύματα του Αρχιπελάγους. Αλλωστε η ίδια έχει κάποιες ρίζες στον ελληνικό χώρο, αφού η μητέρα της κατάγεται από τη Μακεδονία, τη Βέροια. Γόνος αστικής οικογένειας ο πατέρας της ήταν εισαγγελέας και οπαδός του Κεμάλ βραβευμένη συγγραφέας και σεναριογράφος, με ακαδημαϊκή καριέρα στο παρελθόν που αν και μαρξίστρια πρεσβεύει την αξία και την ισχύ του ατομικισμού, η Φεριντέ Τσιτσέκογλου είναι μια δυναμική φωνή της σύγχρονης τουρκικής λογοτεχνίας, που ανοίγεται σταθερά προς τον έξω κόσμο.
Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου της δεν πέρασε απαρατήρητη. Οι προοδευτικοί αγκάλιασαν τη συγγραφέα του, οι συντηρητικοί επέκριναν την τολμηρή τοποθέτησή της και οι δυο μαζί την κυνηγούν επειδή δηλώνει άθεη. Το βιβλίο, που έχει τιμηθεί με το βραβείο Ιπεκτσί, έγινε ταινία καθώς και παραγωγή για την τουρκική τηλεόραση. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που βιβλία της Τσιτσέκογλου διακρίνονται. Και ενδεχομένως δεν είναι τυχαίο που βραβεύονται σε μιαν άλλη «γλώσσα», στη γλώσσα της εικόνας, ως κινηματογραφικά σενάρια. Ισως γιατί ο λόγος της αφήγησής της είναι έντονα ποιητικός και ανασύρει εικόνες. Το πρώτο της μυθιστόρημα «Μην τους αφήνετε να πυροβολήσουν τον χαρταετό», που μεταφέρθηκε επίσης στον κινηματογράφο, πήρε το βραβείο σεναρίου στην Τουρκία και στις Κάννες ενώ το σενάριο της ταινίας «Το ταξίδι της Ελπίδας» πήρε το Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας το 1991. Εν τω μεταξύ τα βιβλία της δύο μυθιστορήματα και δύο συλλογές διηγημάτων έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.
Η Φεριντέ Τσιτσέκογλου, που γεννήθηκε στην Αγκυρα το 1951, σήμερα ζει στην Κωνσταντινούπολη όπου διευθύνει το δίγλωσσο (τουρκικά και ελληνικά) περιοδικό «Istanbul», του Ιδρύματος Ιστορικών Ερευνών. Θεωρεί πως πατρίδα της είναι η «Γη των 100», εννοώντας τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, όπου το άπλετο φως είναι αρκετό για να φωτογραφίσει κανείς με φιλμ ευαισθησίας 100 ASA. Η τελευταία συλλογή διηγημάτων της φέρει ακριβώς τον τίτλο «Γράμματα από τη γη των 100». Είναι ένας τίτλος που τον εμπνεύσθηκε στο Δουβλίνο, προσκεκλημένη στο Διεθνές Φεστιβάλ Συγγραφέων, το 1993, όπου έπρεπε να παρουσιάσει μια εισήγηση με θέμα «Homelands». «Αισθανόμουν χαμένη. Δεν ήξερα καν αν είχα πατρίδα. Δεν είχα ιδέα τι να γράψω» θυμάται η Φεριντέ. Πηγαίνοντας να αγοράσει φιλμ για τη φωτογραφική της κάμερα, η πωλήτρια εξεπλάγη όταν της ζήτησε φιλμ των 100 ASA. Τη ρώτησε από πού είναι, και της εξήγησε πως τα 100 ASA είναι για το φως της Μεσογείου και όχι της Ιρλανδίας. Ωστόσο εκείνη επέμεινε: «το φως του Δουβλίνου δεν ήταν το δικό μου φως. Κατάλαβα ότι δεν μπορείς να αλλάξεις το δικό σου φως μετά την ηλικία των σαράντα».
Αρχιτέκτονας, αριστούχος απόφοιτος του Technical Univercity of the Middle East της Αγκυρας, συνέχισε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας. Οντας καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας συνελήφθη μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Εβρέν, το 1980, λόγω των αριστερών της φρονημάτων και επί τέσσερα έτη, ως το 1984, έμεινε φυλακισμένη ως πολιτική κρατούμενη. Μέσα στη φυλακή θα γνωρίσει τη βία των βασανιστηρίων. Η εμπειρία της εκεί θα μετουσιωθεί σε γραφή. Εκτοτε αρχι-τεκτονεί αποκλειστικά τον λόγο. Το πρώτο της μυθιστόρημα το εμπνεύσθηκε εκεί, μέσα στο κελί. Τι θα είχε γίνει άραγε αν στη ζωή της δεν είχε συμβεί αυτό το γεγονός; Η ίδια πιστεύει πως «δεν έγινε ξαφνικά συγγραφέας». Ηταν.
Θυμάται τα χρόνια της δεκαετίας του ’50, όταν η Κωνσταντινούπολη ήταν ακόμη πλουσιότερη συγκριτικά με σήμερα. Ηταν μια πόλη συμπαντική, ένας κόσμος ολόκληρος, χωρίς εθνικότητα, με δική της ταυτότητα. «Η Πόλη έχασε το πνεύμα της όταν έφυγαν οι Ελληνες» πιστεύει η Φεριντέ Τσιτσέκογλου. «Τότε έχασε τα πιο έντονα στοιχεία της και έγινε φτωχότερη» Κάπου εκεί αναζητεί τις πνευματικές της ρίζες, τη δική της οντότητα που δεν είναι ούτε ελληνική ούτε τουρκική και τις συναντά στις ιστορίες του Ομηρου, ο οποίος είναι πέρα από κάθε έννοια εθνικότητας, έτσι όπως συνηθίζουμε να την ορίζουμε σήμερα. Κι αν υπάρχει κάτι στη ζωή της το οποίο δεν θα αρνιόταν ποτέ, αυτό είναι ο Ομηρος.
Στα χρόνια της εφηβείας της βυθίστηκε στη στοχαστικότητα του σκεπτικισμού και ο Καμύ όριζε τότε τη σκέψη της και την πολιτική της υπόσταση. Αργότερα, όπως πολλοί νέοι της γενιάς της, αγωνίστηκε για την απόλυτη ιδεολογία του μαρξισμού και υποκλίθηκε στην ακτινοβολία του Λένιν. Τώρα, στη δεύτερη όπως λέει εφηβεία της, βρίσκεται και πάλι υπό τη σκέπη του σκεπτικισμού ενώ ο Λένιν παραμένει ήρωάς της. Μόνο που τον προτιμά όπως αυτός σκιαγραφείται στην ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Το βλέμμα του Οδυσσέα». Η Φεριντέ λέει ότι ο Αγγελόπουλος «έχει ένα στυλ και ένα βάθος ποιητικό, φιλοσοφικό και αισθητικό που μεταφέρεται ανέπαφο στις ταινίες του και συμφωνεί με τη δική μου άποψη περί πεσιμισμού»
Πώς διαφοροποιείται ο συγγραφέας από τον σεναριογράφο; «Το να γράφεις ένα βιβλίο είναι σαν να οδηγείς μια Ρολς Ρόις σε έναν υπέροχο αυτοκινητόδρομο με δένδρα, ακούγοντας μουσική της Ελένης Καραΐνδρου. Αντίθετα, γράφοντας ένα σενάριο είναι σαν να είσαι οδηγός λεωφορείου σε μια μεγαλούπολη με φοβερή κίνηση, όπου όλοι οι επιβάτες, ξεκινώντας από τον σκηνοθέτη σε σπρώχνουν στην πίσω θέση. Και κάθε νέος επιβάτης σε σπρώχνει ακόμη πιο πίσω, ο συνθέτης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής, ο διευθυντής φωτογραφίας, οι ηθοποιοί, ο καθένας σε σπρώχνει μέχρι να βρεθείς πεσμένος σε μια στάση του λεωφορείου και κείνο να φύγει χωρίς εσένα..!» λέει για τη διαφορά της συγγραφής ανάμεσα στα δύο είδη.
Αυτόν τον καιρό η Φεριντέ Τσιτσέκογλου είναι απορροφημένη από τη συγγραφή ενός νέου σεναρίου για μια ταινία που θα σκηνοθετήσει η ελληνίδα σκηνοθέτρια Φωτεινή Σισκοπούλου και έχει τον τίτλο «Ταξίδι στο Μπλε». Θέμα της η φιλία δύο γυναικών, που η μια κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη και η άλλη από την Κωνσταντινούπολη. Η δράση της ταινίας τοποθετείται στην Αλεξάνδρεια, στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται μάλιστα να εκδοθεί και σε βιβλίο.
